Στη μέση του διδακτορικού μου είχα κολλήσει. Κάθε ερευνητική μου προσπάθεια οδηγούσε σε αδιέξοδο. Φαινόταν πως οι βασικές μου υποθέσεις απλώς δεν ίσχυαν. Αισθανόμουν σαν πιλότος στην ομίχλη, είχα χάσει κάθε αίσθηση προσανατολισμού. Είχα σταματήσει να ξυρίζομαι. Δεν μπορούσα να σηκωθώ από το κρεββάτι. Αισθανόμουν ανάξιος να περάσω την πύλη του Πανεπιστημίου, γιατί δεν ήμουν σαν τον Αϊνστάιν ή τον Νεύτωνα, ή οποιονδήποτε άλλο επιστήμονα, τα επιτεύγματα των οποίων είχα διδαχθεί. Γιατί στην επιστήμη διδασκόμαστε μόνο τα αποτελέσματα, όχι την πορεία. Κι έτσι, προφανώς, δεν μπορούσα να γίνω επιστήμονας. Αλλά είχα αρκετή υποστήριξη ώστε ξεπέρασα τα προβλήματα και ανακάλυψα κάτι νέο για τη φύση. Αισθάνεσαι μια υπέροχη ηρεμία, όταν είσαι ο μόνος στον κόσμο που γνωρίζει έναν νέο φυσικό νόμο. Ξεκίνησα το δεύτερο μέρος της διατριβής μου, και συνέβη ξανά. Κόλλησα και το ξεπέρασα. Άρχισα να σκέφτομαι πως ίσως εδώ υπάρχει ένα μοτίβο. Ρώτησα τους άλλους φοιτητές, και μου είπαν, «Ναι, αυτό ακριβώς συνέβη και σ' εμάς, μόνο που κανένας δε μας μίλησε γι αυτό». Είχαμε όλοι σπουδάσει την επιστήμη σα να ήταν μια ακολουθία λογικών βημάτων μεταξύ ερώτησης και απάντησης, αλλά η έρευνα δεν είναι καθόλου έτσι. Ταυτόχρονα, σπούδαζα θεατρικό αυτοσχεδιασμό. Μελετούσα Φυσική τη μέρα, και τη νύχτα γέλια, χοροπηδητά, τραγούδια, κιθάρα. Στον θεατρικό αυτοσχεδιασμό, ακριβώς όπως στην επιστήμη, προχωράς στο άγνωστο, καθώς πρέπει να παίξεις στη σκηνή χωρίς σκηνοθέτη, χωρίς σενάριο, χωρίς να έχεις ιδέα ποιον θα υποδυθείς ή τι θα κάνουν οι άλλοι χαρακτήρες. Όμως, αντίθετα απ' ότι στην επιστήμη, στον αυτοσχεδιασμό σου λένε από την πρώτη μέρα τι θα σου συμβεί όταν ανέβεις στη σκηνή. Θα αποτύχεις παταγωδώς. Θα κολλήσεις. Προπονούμαστε λοιπόν να μένουμε δημιουργικοί μέσα στο «κόλλημα». Για παράδειγμα, είχαμε μια άσκηση όπου στεκόμασταν όλοι σε κύκλο, και έπρεπε να χορέψουμε τις χειρότερες κλακέτες του κόσμου και όλοι οι άλλοι χειροκροτούσαν και επευφημούσαν, υποστηρίζοντάς σε πάνω στη σκηνή. Όταν έγινα καθηγητής και έπρεπε να καθοδηγήσω τους δικούς μου φοιτητές στην έρευνά τους συνειδητοποίησα ξανά πως δεν ξέρω τι να κάνω. Είχα μελετήσει για χιλιάδες ώρες Φυσική, Βιολογία, Χημεία, αλλά ούτε μία ώρα, ούτε μία ιδέα για το πώς να καθοδηγήσω κάποιον μέσα στο άγνωστο, για το πώς να εμπνεύσω. Έτσι, στράφηκα στον αυτοσχεδιασμό, και είπα στους φοιτητές μου από την πρώτη μέρα τι θα συμβεί όταν αρχίσουν την έρευνα, και αυτό έχει να κάνει με τη νοητική μας εικόνα του πώς θα είναι η έρευνα. Διότι, όταν οι άνθρωποι κάνουν οτιδήποτε, π.χ. αν θέλω να αγγίξω αυτόν τον πίνακα, το μυαλό μου πρώτα φτιάχνει μια αναπαράσταση, μια πρόβλεψη του τι ακριβώς θα εκτελέσουν οι μύες μου προτού ακόμα αρχίσω να κινώ το χέρι μου, και αν κολλήσω, αν η αναπαράσταση δεν ταιριάζει με την πραγματικότητα, προκαλείται έξτρα άγχος, που το λέμε γνωστική δυσαρμονία. Γι' αυτό καλύτερα οι αναπαραστάσεις να ταιριάζουν με την πραγματικότητα! Αλλά αν πιστέψεις στον τρόπο που διδάσκεται η επιστήμη, αν πιστέψεις τα εγχειρίδια, ενδέχεται να έχεις την ακόλουθη αναπαράσταση για την έρευνα. Εάν η ερώτηση είναι το Α και η απάντηση το Β, τότε η έρευνα είναι μια γραμμική πορεία. Το πρόβλημα είναι πως αν ένα πείραμα δε δουλέψει, ή αν ένας φοιτητής πέσει σε κατάθλιψη, γίνεται αντιληπτό σαν κάτι απολύτως στραβό και προκαλεί ακραίο άγχος. Γι' αυτό διδάσκω τους φοιτητές μου μια πιο ρεαλιστική αναπαράσταση. Να ένα παράδειγμα όπου η πραγματικότητα δεν ταιριάζει με την αναπαράσταση! (Γέλια) (Χειροκρότημα) Λοιπόν, διδάσκω τους φοιτητές μου μια διαφορετική αναπαράσταση. Εάν η ερώτηση είναι το Α και η απάντηση το Β, μείνε δημιουργικός μέσα στο σύννεφο, και ξεκίνα, και το πείραμα δεν δουλεύει, το πείραμα δεν δουλεύει, το πείραμα δεν δουλεύει, το πείραμα δεν δουλεύει, μέχρι που φτάνεις σε ένα σημείο γεμάτο αρνητικά αισθήματα, όπου φαίνεται πως οι βασικές σου υποθέσεις δε βγάζουν πια νόημα, λες και κάποιος τράβηξε το χαλί κάτω από τα πόδια σου. Αυτό το ονομάζω το σύννεφο. Μπορεί να χαθείς στο σύννεφο για μία μέρα, μία εβδομάδα, ένα μήνα, ένα χρόνο, μία ολόκληρη καριέρα, αλλά καμιά φορά, αν είσαι αρκετά τυχερός, και έχεις αρκετή υποστήριξη, μπορείς να δεις στο υλικό σου, ή ίσως, αόριστα στο σχήμα του σύννεφου, μια νέα απάντηση, το Γ, και να αποφασίσεις να το κυνηγήσεις. Και το πείραμα δεν δουλεύει, το πείραμα δεν δουλεύει, αλλά φτάνεις εκεί, και το ανακοινώνεις σε όλους δημοσιεύοντας τη γραμμική πορεία από το Α στο Γ που είναι καλός τρόπος επικοινωνίας, όσο δεν ξεχνάς τη διαδρομή που σε έφτασε εκεί. Αυτό το σύννεφο είναι εγγενές κομμάτι της έρευνας, της τέχνης μας, γιατί το σύννεφο στέκεται στο σύνορο. Στέκεται στο σύνορο ανάμεσα στο γνωστό και το άγνωστο, γιατί προκειμένου να ανακαλύψεις κάτι πραγματικά καινούργιο, τουλάχιστον μία βασική σου υπόθεση πρέπει να αλλάξει. Αυτό σημαίνει πως στην επιστήμη κάνουμε κάτι ηρωικό. Κάθε μέρα, προσπαθούμε να φέρουμε τον εαυτό μας στο σύνορο ανάμεσα στο γνωστό και στο άγνωστο και να αντιμετωπίσουμε το σύννεφο. Παρατηρήστε ότι έβαλα το Β στην περιοχή του γνωστού, γιατί γνωρίζουμε γι' αυτό από την αρχή, αλλά το Γ είναι πάντα πιο ενδιαφέρον και πιο σημαντικό από το Β. Το Β είναι αναγκαίο για ν' αρχίσεις αλλά το Γ είναι πολύ πιο βαθύ, και αυτό είναι το καταπληκτικό στην έρευνα. Η γνώση και μόνο αυτής της λέξης, «το σύννεφο», μεταμόρφωσε την ερευνητική μου ομάδα. Οι φοιτητές έρχονται και μου λένε, «Ούρι, είμαι στο σύννεφο» και απαντώ, «Τέλεια, πρέπει να νιώθεις χάλια». (Γέλια) Αλλά είμαι μάλλον χαρούμενος, γιατί μπορεί να είμαστε κοντά στο σύνορο ανάμεσα στο γνωστό και το άγνωστο, και μπορεί ν' ανακαλύψουμε κάτι πραγματικά νέο. Κάπως έτσι δουλεύει ο νους μας, απλώς γνωρίζοντας ότι το σύννεφο είναι φυσιολογικό, απαραίτητο και τελικά όμορφο, μπορούμε να ενταχθούμε στον Σύλλογο Φίλων Σύννεφων, και να χαθεί η αίσθηση ότι κάτι πάει στραβά μ' εμένα. Και σαν μέντορας ξέρω τι να κάνω : να εντείνω την υποστήριξή μου στον φοιτητή, γιατί ψυχολογικές έρευνες δείχνουν πως αν νιώθεις φόβο και απελπισία, ο νους σου εγκλωβίζεται σε ασφαλείς και συντηρητικούς τρόπους σκέψης. Αν θες να εξερευνήσεις τα ριψοκίνδυνα μονοπάτια που απαιτούνται για να βγεις από το σύννεφο, χρειάζεσαι άλλα συναισθήματα --συναδελφικότητα, υποστήριξη, ελπίδα-- που πηγάζουν από την επαφή σου με κάποιον άλλο. Έτσι, όπως στον αυτοσχεδιασμό, έτσι και στην επιστήμη, είναι καλύτερα να προχωράς στο άγνωστο με παρέα. Γνωρίζοντας για το σύννεφο, μαθαίνεις από τον αυτοσχεδιασμό έναν αποτελεσματικό τρόπο να συζητάς μέσα στο σύννεφο. Βασίζεται στην κεντρική αρχή του αυτοσχεδιασμού. Ο θεατρικός αυτοσχεδιασμός με βοήθησε εδώ ξανά. Είναι το ν' απαντάς «Ναι, και» στις ιδέες των άλλων ηθοποιών. Σημαίνει να δέχεσαι τις ιδέες και να χτίζεις πάνω τους, λέγοντας «Ναι, και». Π.χ., αν ένας ηθοποιός πει «Να μια πισίνα με νερό» και ο άλλος απαντήσει «Όχι, είναι μόνο μια σκηνή» ο αυτοσχεδιασμός τελείωσε. Τελειώνει, και όλοι απογοητεύονται. Αυτό ονομάζεται μπλοκάρισμα. Εαν δεν επικοινωνείς προσεκτικά, μπλοκάρουν και οι επιστημονικές συζητήσεις. Το να λες «Ναι, και» πάει κάπως έτσι : «Να μια πισίνα με νερό!» «Ναι, ας βουτήξουμε!» «Κοίτα, μια φάλαινα! Ας πιάσουμε την ουρά της! Μας τραβάει στο φεγγάρι!» Το «Ναι, και» παρακάμπτει τον εσωτερικό μας κριτή. Όλοι έχουμε έναν εσωτερικό κριτή που προσέχει τι λέμε, ώστε να μη φαινόμαστε αισχροί, ή τρελοί, ή κοινότοποι. Στην επιστήμη ο φόβος της κοινοτοπίας κυριαρχεί. Το «Ναι, και» προσπερνά τον κριτή και ελευθερώνει μια κρυμμένη δημιουργικότητα που ούτε ήξερες πως είχες, και η οποία συχνά δίνει την απάντηση στο σύννεφο. Η γνώση του σύννεφου και του «Ναι, και» έκανε το εργαστήριό μου πολύ δημιουργικό. Οι φοιτητές δοκιμάζουν τις ιδέες τους μεταξύ τους και έχουμε κάνει απρόσμενες ανακαλύψεις στη διεπαφή μεταξύ φυσικής και βιολογίας. Π.χ., είχαμε κολλήσει για έναν χρόνο προσπαθώντας να κατανοήσουμε τα πολύπλοκα βιοχημικά συστήματα των κυττάρων. Είπαμε «Είμαστε βαθιά μέσα στο σύννεφο» και αρχίσαμε μια παιχνιδιάρικη συζήτηση όπου ο φοιτητής μου Σάι Σεν-Ορ είπε «Ας σχεδιάσουμε το δίκτυο σε ένα χαρτί» και αντί ν' απαντήσω «Αφού το έχουμε ήδη κάνει τόσες φορές και δεν δούλεψε», είπα «Ναι, και ας χρησιμοποιήσουμε ένα πολύ μεγάλο χαρτί» και τότε ο Ρον Μιλό είπε, «Ας χρησιμοποιήσουμε ένα τεράστιο χαρτί αρχιτεκτονικής σχεδίασης, και ξέρω και πού θα το τυπώσουμε!» Το εκτυπώσαμε λοιπόν και το κοιτάξαμε και έτσι κάναμε την πιο σπουδαία μας ανακάλυψη, ότι αυτό το πολύπλοκο σύστημα αποτελείται από λίγες απλές και επαναλαμβανόμενες αλληλεπιδράσεις όπως τα μοτίβα στα βιτρώ. Τα λέμε μοτίβα δικτύου και είναι τα στοιχειώδη κυκλώματα που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τη λογική αποφάσεων των κυττάρων σε όλους τους οργανισμούς, και στον άνθρωπο. Μετά από αυτό με προσκαλούσαν να δώσω ομιλίες σε χιλιάδες επισήμονες παγκοσμίως αλλά η γνώση για το σύννεφο και το «Ναι, και» έμειναν στο δικό μου εργαστήριο, καθώς στην επιστήμη δεν μιλάμε για την πορεία, για τίποτα υποκειμενικό ή συναισθηματικό. Μιλάμε για τα αποτελέσματα. Δεν γινόταν να μιλήσω γι' αυτό στα συνέδρια. Ήταν αδιανόητο. Έβλεπα άλλους επιστήμονες να κολλάνε χωρίς να έχουν ούτε μια λέξη να περιγράψουν αυτό που συμβάινει, έβλεπα τη σκέψη τους να περιορίζεται στα ασφαλή μονοπάτια, τις έρευνές τους να μπλοκάρουν, και να είναι δυστυχείς. Σκεφτόμουν, έτσι είναι τα πράγματα. Θα προσπαθήσω να κάνω το εργαστήριό μου όσο το δυνατόν πιο δημιουργικό, και αν όλοι κάνουν το ίδιο, η επιστήμη θα γίνεται όλο και καλύτερη. Άλλαξα γνώμη όταν κατά τύχη άκουσα την Έβελυν Φοξ Κέλλερ να μιλά για τις εμπειρίες της ως γυναίκα στην επιστήμη. Αναρωτιόταν «Γιατί δεν μιλάμε για την υποκειμενική και συναισθηματική πλευρά της επιστήμης; Δεν είναι τυχαίο. Είναι ζήτημα αξιών». Η επιστήμη αναζητά την αντικειμενική και ορθολογική γνώση. Αυτή είναι η ομορφιά της επιστήμης. Υπάρχει όμως και ο μύθος ότι κάνοντας επιστήμη οι καθημερινές μας πρακτικές είναι κι αυτές αντικειμενικές και ορθολογικές, σαν του Σποκ. Όταν ονομάζεις την επιστήμη αντικειμενική και ορθολογική, αυτόματα, η άλλη πλευρά, η υποκειμενική και συναισθηματική, στιγματίζεται ως μη-επιστημονική ή αντι-επιστημονική ή απειλητική για την επιστήμη, και απλά δεν μιλάμε για αυτήν. Όταν έμαθα πως υπάρχει επιστημονική κουλτούρα όλα μπήκαν στη θέση τους. Αν υπάρχει επιστημονική κουλτούρα, αυτή μπορεί να αλλάξει, κι εγώ μπορώ να βοηθήσω σ' αυτό προσπαθώντας να την αλλάξω όπου δυνατόν. Έτσι, στην αμέσως επόμενη διάλεξή μου σε συνέδριο μίλησα για την έρευνά μου, και μετά μίλησα για τη σημασία της υποκειμενικότητας και του συναισθήματος στην επιστημονική πράξη, για το ότι θα πρέπει να μιλάμε για όλα αυτά. Κοίταξα το ακροατήριο, και ήταν παγωμένο. Δεν καταλάβαιναν τι έλεγα στο πλαίσιο ενός συνεδρίου με πολλές συνεχόμενες παρουσιάσεις. Προσπάθησα ξανά και ξανά, σε πολλά συνέδρια, αλλά το μήνυμα δεν περνούσε. Ήμουν στο σύννεφο. Κατάφερα να βγω από το σύννεφο χρησιμοποιώντας αυτοσχεδιασμό και μουσική. Από τότε, σε κάθε συνέδριο που πηγαίνω, δίνω μια επιστημονική ομιλία και μια δεύτερη, ειδική ομιλία με τίτλο «Αγάπη και φόβος στο εργαστήριο». Την ξεκινώ με ένα τραγούδι για τον μεγαλύτερο φόβο του επιστήμονα: να δουλεύεις σκληρά, να ανακαλύπτεις κάτι νέο, και κάποιος άλλος να το δημοσιεύει πριν από εσένα. Το λέμε «ρίξιμο» και έχει απαίσια αίσθηση. Μας κάνει να φοβόμαστε να μιλήσουμε μεταξύ μας, και δεν είναι διασκεδαστικό, γιατί μπήκαμε στην επιστήμη για να μοιραζόμαστε τις ιδέες μας και να μαθαίνουμε ο ένας από τον άλλο. Τραγουδώ λοιπόν ένα μπλουζ, το οποίο --(Χειροκρότημα)-- ονομάζεται «Ριγμένος ξανά» και ζητώ από το κοινό να κάνει δεύτερη φωνή. Τους λέω, «Τα λόγια σας είναι 'Ρίξιμο, Ρίξιμο'». Ακούγεται : ♪ Ρίξιμο, Ρίξιμο! ♪ Πάει έτσι: ♪ Είμαι ριγμένος ξανά ♪ ♪ Ρίξιμο! Ρίξιμο! ♪ Και πάμε! ♪ Είμαι ριγμένος ξανά ♪ ♪ Ρίξιμο! Ρίξιμο! ♪ ♪ Είμαι ριγμένος ξανά ♪ ♪ Ρίξιμο! Ρίξιμο! ♪ ♪ Είμαι ριγμένος ξανά ♪ ♪ Ρίξιμο! Ρίξιμο! ♪ ♪ Είμαι ριγμένος ξανά ♪ ♪ Ρίξιμο! Ρίξιμο! ♪ ♪ Μάνα, νιώσε τον πόνο μου ♪ ♪ Ουρανοί βοηθήστε, είμαι ριγμένος ξανά ♪ (Χειροκρότημα) Ευχαριστώ. Ευχαριστώ και για τις δεύτερες. Έτσι, όλοι αρχίζουν να γελούν, παίρνουν ανάσα, βλέπουν πως κι άλλοι επιστήμονες μοιράζονται τα ίδια προβλήματα, και αρχίζουμε να μιλάμε για τη συναισθηματική και υποκειμενική πλευρά της έρευνας. Είναι σα να έπεσε ένα ταμπού. Επιτέλους, μπορούμε να μιλήσουμε γι' αυτά σ' ένα επιστημονικό συνέδριο. Οι επιστήμονες έχουν δημιουργήσει τακτικές ομάδες διαλόγου, όπου μιλούν για τα συναισθηματικά και υποκειμενικά ζητήματα της καθοδήγησης, του να προχωράς στο άγνωστο. γίνονται μαθήματα για τη διαδικασία της έρευνας, για το να προχωράς στο άγνωστο με παρέα, και πολλά άλλα. Το όραμά μου είναι, όπως κάθε επιστήμονας γνωρίζει τη λέξη «άτομο», ότι η ύλη αποτελείται από άτομα, κάθε επιστήμονας να γνωρίζει και λέξεις όπως «το σύννεφο», το «Ναι, και». Έτσι η επιστήμη θα γίνει πολύ πιο δημιουργική, θα κάνει πολλές ακόμα αναπάντεχες ανακαλύψεις προς όφελος όλων μας, και θα γίνει και πιο παιχνιδιάρικη! Θα ήθελα να θυμάστε από αυτή την ομιλία, την επόμενη φορά που θα αντιμετωπίσετε ένα άλυτο πρόβλημα, επαγγελματικό ή προσωπικό, ότι υπάρχει μια λέξη γι' αυτό που συμβαίνει: το σύννεφο. Και ότι μπορείτε να διασχίσετε το σύννεφο όχι μόνοι, αλλά με κάποιον που σας υποστηρίζει, που απαντά «Ναι, και» στις ιδέες σας, που βοηθά να λέτε «Ναι, και» στις δικές σας ιδέες, αυξάνοντας την πιθανότητα να βρείτε, μέσα στην ταραχή του συννέφου, μια στιγμή ηρεμίας και να πρωταντικρίσετε την αναπάντεχη ανακάλυψή σας, το δικό σας Γ. Ευχαριστώ. (Χειροκρότημα)