Geniş Sahra çölünün kenarında,

insanlar Timbuktu şehrinden kaçtı

ve vahşi doğaya gitti.

Sandıkları çöl kumuna gömdüler,
mağaralara sakladılar

ve gizli odalara mühürlediler.

Bu sandıkların içinde 
altından daha değerli bir hazine vardı:

Şehrin eski kitapları.

Şimdi Mali olarak bilinen yerde
MS 1100 civarında kurulan

Timbuktu şehri, dikkat çekici
bir ticaret merkeziydi.

Ama eşsiz konumu kısa süre sonra
bunu değiştirdi.

Timbuktu, Sahra boyunca 
tuz getiren karavanların

Afrika içlerinden altın getiren
tüccarlarla buluştuğu

iki önemli ticaret yolunun
kesişme noktasını işaretledi.

1300'lerin sonlarında, bu ticaret yolları
Timbuktu'yu zengin yaptı

ve şehrin yöneticileri olan
Mali İmparatorluğu'nun kralları;

anıtlar ve Mısır, İspanya ve Fas'tan

bilim insanları çeken 
akademiler inşa etti.

Şehrin önemli konumu, onu savaş beyleri
ve fatihler için bir hedef haline getirdi.

Mali İmparatorluğu geriledikçe

etki alanlarından biri olan
Songhai güç kazanmaya başladı.

1468'de Songhai kralı Timbuktu'yu
fethederek binaları yaktı

ve alimleri öldürdü.

Ancak zamanla şehirdeki entelektüel
yaşam yeniden gelişti.

Songhai İmparatorluğu'nun ikinci kralı

Askia Muhammed Toure'nin hükümdarlığı,

Timbuktu'da altın çağın başlangıcına
işaret ediyordu.

Selefinin gerici politikalarını
tersine çevirdi

ve öğrenmeyi teşvik etti.

Songhai yöneticileri ve Timbuktu
nüfusunun çoğu Müslümandı

ve Timbuktu alimleri, 
matematik ve felsefe gibi

seküler konuların yanı sıra
İslam'ı da inceledi.

Timbuktu kütüphanelerinde,

yerel tarihçilerin, bilim insanlarının
ve şairlerin yazılarının yanında

Yunan felsefesinin parçaları yer alıyordu.

Şehrin en önde gelen alimi Ahmed Baba,

sigara içilmesinden köleliğe kadar

pek çok konuda geçerli olan
fikirlere meydan okudu.

Altın ve tuz ticareti,

şehrin bir öğrenim merkezine
dönüşümünü finanse etmişti.

Bu entelektüel kültürün ürünleri

en çok aranan meta haline geldi.

Uzak Venedik'ten gelen kağıtlar

ve yerel bitki ve minerallerden yapılan
mürekkep ile Timbuktu yazıcıları

hem Arapça hem de yerel dillerde
metinler ürettiler.

Hat sanatı ile yazılmış ve karmaşık
geometrik desenlerle süslenmiş

Timbuktu'nun kitapları, toplumun zengin
üyeleri tarafından talep ediliyordu.

1591'de Fas kralı 
Timbuktu'yu ele geçirdiğinde

altın çağ aniden sona erdi.

Faslı güçler Ahmed Baba'yı

ve diğer önde gelen
akademisyenleri hapse attı

ve kütüphanelerine el koydu.

Sonraki yüzyıllarda, 
şehir bir dizi fethi atlattı.

1800'lerin ortalarında, Sufi Cihatçılar
Timbuktu'yu işgal ettiler

ve birçok din dışı 
el yazmasını yok ettiler.

1894'te, Fransız sömürge güçleri
şehrin kontrolünü ele geçirerek

daha fazla el yazması çaldı
ve onları Avrupa'ya gönderdi.

Fransızca okullarda öğretilen
resmi dil haline geldi

ve Timbuktu'daki yeni nesiller geride
kalan Arapça el yazmalarını okuyamadı.

Her şeye rağmen 
Timbuktu'nun edebi geleneği ölmedi—

yeraltına indi.

Bazı aileler evlerinde 
gizli kütüphaneler kurdular

veya kitapları bahçelerine gömdüler.

Diğerleri onları çöldeki terk edilmiş
mağaralara veya deliklere sakladı.

Timbuktu'nun paha biçilmez el yazmaları
çevredeki köylere dağıldı

ve burada iyi vatandaşlar
onları yüzlerce yıl korudu.

Çölleşme ve savaş bölgeyi
yoksullaştırırken

aileler çaresizce yoksulluk
ve açlıktan ölmek üzere olsa bile

eski kitaplara tutundu.

Bugün bile kitapları koruma
mücadelesi devam ediyor.

1980'lerden 2000'lerin başına kadar

Timbuktu bilgini Abdel Kader Haidara,
Kuzey Mali'nin dört bir yanından

gizli el yazmalarını özenle topladı
ve Timbuktu'ya geri getirdi.

Ancak 2012'de Mali'deki iç savaş,
çoğu yakınlardaki Bamako'ya götürülen

el yazmalarını bir kez daha
tehlikeye attı.

Hem insani hem de çevresel tehditlerle

karşı karşıya oldukları için 
gelecekleri belirsizliğini koruyor.

Bu kitaplar, bölgenin sömürge öncesi
tarihiyle ilgili en iyi

ve çoğunlukla tek kaynağımızı
temsil ediyor.

Birçoğu modern bilim insanları 
tarafından hiç okunmadı

ve daha da fazlası çölde kayboldu
veya gizli kaldı.

Söz konusu kitapları koruma çabaları,
içerdikleri tarihi

ve sayısız neslin bu tarihi 
kaybolmaktan koruma çabası.