0:00:07.017,0:00:09.477 Geniş Sahra çölünün kenarında, 0:00:09.477,0:00:13.046 insanlar Timbuktu şehrinden kaçtı 0:00:13.046,0:00:15.446 ve vahşi doğaya gitti. 0:00:15.446,0:00:19.754 Sandıkları çöl kumuna gömdüler,[br]mağaralara sakladılar 0:00:19.754,0:00:22.604 ve gizli odalara mühürlediler. 0:00:22.604,0:00:27.308 Bu sandıkların içinde [br]altından daha değerli bir hazine vardı: 0:00:27.308,0:00:30.188 Şehrin eski kitapları. 0:00:30.188,0:00:34.188 Şimdi Mali olarak bilinen yerde[br]MS 1100 civarında kurulan 0:00:34.188,0:00:38.895 Timbuktu şehri, dikkat çekici[br]bir ticaret merkeziydi. 0:00:38.895,0:00:42.435 Ama eşsiz konumu kısa süre sonra[br]bunu değiştirdi. 0:00:42.435,0:00:46.888 Timbuktu, Sahra boyunca [br]tuz getiren karavanların 0:00:46.888,0:00:49.748 Afrika içlerinden altın getiren[br]tüccarlarla buluştuğu 0:00:49.748,0:00:53.568 iki önemli ticaret yolunun[br]kesişme noktasını işaretledi. 0:00:53.568,0:00:58.286 1300'lerin sonlarında, bu ticaret yolları[br]Timbuktu'yu zengin yaptı 0:00:58.286,0:01:01.756 ve şehrin yöneticileri olan[br]Mali İmparatorluğu'nun kralları; 0:01:01.756,0:01:04.746 anıtlar ve Mısır, İspanya ve Fas'tan 0:01:04.746,0:01:07.529 bilim insanları çeken [br]akademiler inşa etti. 0:01:07.716,0:01:12.863 Şehrin önemli konumu, onu savaş beyleri[br]ve fatihler için bir hedef haline getirdi. 0:01:12.863,0:01:14.743 Mali İmparatorluğu geriledikçe 0:01:14.743,0:01:18.563 etki alanlarından biri olan[br]Songhai güç kazanmaya başladı. 0:01:18.563,0:01:24.487 1468'de Songhai kralı Timbuktu'yu[br]fethederek binaları yaktı 0:01:24.487,0:01:26.337 ve alimleri öldürdü. 0:01:26.907,0:01:31.110 Ancak zamanla şehirdeki entelektüel[br]yaşam yeniden gelişti. 0:01:31.110,0:01:34.290 Songhai İmparatorluğu'nun ikinci kralı 0:01:34.290,0:01:36.402 Askia Muhammed Toure'nin hükümdarlığı, 0:01:36.402,0:01:40.562 Timbuktu'da altın çağın başlangıcına[br]işaret ediyordu. 0:01:40.562,0:01:43.452 Selefinin gerici politikalarını[br]tersine çevirdi 0:01:43.452,0:01:45.722 ve öğrenmeyi teşvik etti. 0:01:45.722,0:01:50.273 Songhai yöneticileri ve Timbuktu[br]nüfusunun çoğu Müslümandı 0:01:50.273,0:01:53.563 ve Timbuktu alimleri, [br]matematik ve felsefe gibi 0:01:53.563,0:01:56.787 seküler konuların yanı sıra[br]İslam'ı da inceledi. 0:01:57.185,0:01:59.355 Timbuktu kütüphanelerinde, 0:01:59.355,0:02:03.325 yerel tarihçilerin, bilim insanlarının[br]ve şairlerin yazılarının yanında 0:02:03.325,0:02:06.182 Yunan felsefesinin parçaları yer alıyordu. 0:02:06.695,0:02:09.745 Şehrin en önde gelen alimi Ahmed Baba, 0:02:09.745,0:02:12.235 sigara içilmesinden köleliğe kadar 0:02:12.235,0:02:15.155 pek çok konuda geçerli olan[br]fikirlere meydan okudu. 0:02:15.155,0:02:16.985 Altın ve tuz ticareti, 0:02:16.985,0:02:21.235 şehrin bir öğrenim merkezine[br]dönüşümünü finanse etmişti. 0:02:21.615,0:02:24.405 Bu entelektüel kültürün ürünleri 0:02:24.405,0:02:27.088 en çok aranan meta haline geldi. 0:02:27.555,0:02:29.630 Uzak Venedik'ten gelen kağıtlar 0:02:29.630,0:02:34.495 ve yerel bitki ve minerallerden yapılan[br]mürekkep ile Timbuktu yazıcıları 0:02:34.495,0:02:38.175 hem Arapça hem de yerel dillerde[br]metinler ürettiler. 0:02:38.395,0:02:43.138 Hat sanatı ile yazılmış ve karmaşık[br]geometrik desenlerle süslenmiş 0:02:43.138,0:02:49.069 Timbuktu'nun kitapları, toplumun zengin[br]üyeleri tarafından talep ediliyordu. 0:02:49.069,0:02:53.334 1591'de Fas kralı [br]Timbuktu'yu ele geçirdiğinde 0:02:53.334,0:02:56.544 altın çağ aniden sona erdi. 0:02:56.894,0:02:58.753 Faslı güçler Ahmed Baba'yı 0:02:58.753,0:03:01.143 ve diğer önde gelen[br]akademisyenleri hapse attı 0:03:01.143,0:03:03.853 ve kütüphanelerine el koydu. 0:03:03.853,0:03:08.608 Sonraki yüzyıllarda, [br]şehir bir dizi fethi atlattı. 0:03:09.098,0:03:13.098 1800'lerin ortalarında, Sufi Cihatçılar[br]Timbuktu'yu işgal ettiler 0:03:13.098,0:03:16.668 ve birçok din dışı [br]el yazmasını yok ettiler. 0:03:16.668,0:03:21.346 1894'te, Fransız sömürge güçleri[br]şehrin kontrolünü ele geçirerek 0:03:21.346,0:03:25.346 daha fazla el yazması çaldı[br]ve onları Avrupa'ya gönderdi. 0:03:25.346,0:03:28.926 Fransızca okullarda öğretilen[br]resmi dil haline geldi 0:03:28.926,0:03:34.606 ve Timbuktu'daki yeni nesiller geride[br]kalan Arapça el yazmalarını okuyamadı. 0:03:34.806,0:03:39.645 Her şeye rağmen [br]Timbuktu'nun edebi geleneği ölmedi— 0:03:39.645,0:03:41.755 yeraltına indi. 0:03:42.285,0:03:45.335 Bazı aileler evlerinde [br]gizli kütüphaneler kurdular 0:03:45.335,0:03:48.105 veya kitapları bahçelerine gömdüler. 0:03:48.105,0:03:52.524 Diğerleri onları çöldeki terk edilmiş[br]mağaralara veya deliklere sakladı. 0:03:52.524,0:03:58.754 Timbuktu'nun paha biçilmez el yazmaları[br]çevredeki köylere dağıldı 0:03:58.754,0:04:03.282 ve burada iyi vatandaşlar[br]onları yüzlerce yıl korudu. 0:04:03.747,0:04:07.137 Çölleşme ve savaş bölgeyi[br]yoksullaştırırken 0:04:07.137,0:04:12.227 aileler çaresizce yoksulluk[br]ve açlıktan ölmek üzere olsa bile 0:04:12.227,0:04:14.188 eski kitaplara tutundu. 0:04:14.188,0:04:18.990 Bugün bile kitapları koruma[br]mücadelesi devam ediyor. 0:04:18.990,0:04:22.090 1980'lerden 2000'lerin başına kadar 0:04:22.090,0:04:27.800 Timbuktu bilgini Abdel Kader Haidara,[br]Kuzey Mali'nin dört bir yanından 0:04:27.800,0:04:32.453 gizli el yazmalarını özenle topladı[br]ve Timbuktu'ya geri getirdi. 0:04:32.453,0:04:37.563 Ancak 2012'de Mali'deki iç savaş,[br]çoğu yakınlardaki Bamako'ya götürülen 0:04:37.563,0:04:41.403 el yazmalarını bir kez daha[br]tehlikeye attı. 0:04:41.403,0:04:43.490 Hem insani hem de çevresel tehditlerle 0:04:43.490,0:04:47.649 karşı karşıya oldukları için [br]gelecekleri belirsizliğini koruyor. 0:04:47.649,0:04:51.479 Bu kitaplar, bölgenin sömürge öncesi[br]tarihiyle ilgili en iyi 0:04:51.479,0:04:55.019 ve çoğunlukla tek kaynağımızı[br]temsil ediyor. 0:04:55.019,0:04:58.189 Birçoğu modern bilim insanları [br]tarafından hiç okunmadı 0:04:58.189,0:05:02.229 ve daha da fazlası çölde kayboldu[br]veya gizli kaldı. 0:05:02.229,0:05:06.583 Söz konusu kitapları koruma çabaları,[br]içerdikleri tarihi 0:05:06.583,0:05:12.494 ve sayısız neslin bu tarihi [br]kaybolmaktan koruma çabası.