0:00:06.744,0:00:10.664
Năm 2004, một công ty mới thành lập[br]tên Vemma Nutrition

0:00:10.674,0:00:13.434
mở ra cơ hội đổi đời

0:00:13.434,0:00:17.104
làm việc bán thời gian, [br]nhưng hưởng lương toàn thời gian.

0:00:17.104,0:00:19.184
Cơ hội này mở ra[br]cho tất cả mọi người,

0:00:19.184,0:00:22.904
không quan trọng kinh nghiệm[br]hay trình độ học vấn.

0:00:22.904,0:00:25.374
Chỉ cần qua hai bước[br]là có thể bắt đầu thu lợi:

0:00:25.374,0:00:29.434
mua một bộ sản phẩm dinh dưỡng[br]dạng nước trị giá 500 đến 600 đô la

0:00:29.434,0:00:32.245
và chiêu dụ thêm hai người nữa.

0:00:32.245,0:00:34.795
Công ty Vemma Nutrition[br]phát triển cực nhanh,

0:00:34.795,0:00:36.715
trở thành công ty đa quốc gia,

0:00:36.715,0:00:40.805
thời kì đỉnh cao, mỗi tháng, [br]nó thu hút 30,000 thành viên mới.

0:00:40.805,0:00:42.841
Chỉ có một vấn đề -

0:00:42.841,0:00:48.611
vào năm 2013, khi công ty[br]đạt doanh thu cả năm 200 triệu đô,

0:00:48.611,0:00:52.865
đại đa số người tham gia[br]kiếm được ít hơn số tiền họ bỏ ra ban đầu.

0:00:52.865,0:00:56.226
Cuối cùng, Vemma bị buộc tội[br]vận hành mô hình kim tự tháp:

0:00:56.226,0:00:57.916
một dạng lừa đảo phổ biến

0:00:57.916,0:01:01.816
trong đó, các thành viên kiếm lời[br]qua việc chiêu dụ thêm người mua.

0:01:01.816,0:01:04.606
Thông thường, người sáng lập[br]dụ dỗ một nhóm người ban đầu

0:01:04.606,0:01:06.956
đầu tư và và quảng bá mô hình này.

0:01:06.956,0:01:09.376
Sau đó, khuyến khích[br]họ chiêu dụ người mới

0:01:09.376,0:01:12.386
và hứa sẽ được chia một phần tiền[br]từ những người mới tham gia,

0:01:12.386,0:01:14.996
người sáng lập cũng vậy.

0:01:14.996,0:01:17.846
Mô hình này lặp lại[br]khi nhóm có thành viên mới,

0:01:17.846,0:01:21.946
dùng tiền của người mới tham gia[br]chia cho người chiêu dụ.

0:01:21.946,0:01:25.605
Khác với mô hình Ponzi,[br]người sáng lập chiêu dụ thành viên mới

0:01:25.605,0:01:28.915
và lén dùng phí thành viên của họ[br]để trả cho những người khác,

0:01:28.915,0:01:32.465
để họ nghĩ rằng lợi tức[br]đến từ những khoản đầu tư hợp pháp.

0:01:32.465,0:01:37.885
Mô hình kim tự tháp càng phát triển,[br]các thành viên mới càng khó kiếm lời.

0:01:37.885,0:01:42.225
Do số người tham gia[br]tăng theo cấp số nhân.

0:01:42.225,0:01:46.965
Ví dụ, một hệ thống, trong đó, mỗi người[br]cần chiêu dụ sáu người để kiếm lợi.

0:01:46.965,0:01:49.400
Đầu tiên, người sáng lập[br]chiêu dụ sáu người,

0:01:49.400,0:01:51.810
và mỗi người lại chiêu dụ[br]thêm sáu người nữa.

0:01:51.810,0:01:54.940
Vậy là có 36 người [br]trong lần chiêu dụ thứ hai,

0:01:54.940,0:01:57.490
mỗi người lại tiếp tục chiêu dụ[br]thêm sáu người nữa -

0:01:57.490,0:02:01.150
có tất cả 216 thành viên mới[br]trong lần chiêu dụ này.

0:02:01.150,0:02:03.100
Đến lần chiêu dụ thứ 12,

0:02:03.100,0:02:07.100
2.1 tỉ thành viên mới[br]sẽ phải chiêu dụ

0:02:07.100,0:02:11.000
hơn 13 tỉ người nữa[br]để kiếm tiền -

0:02:11.000,0:02:14.120
tức là nhiều hơn dân số thế giới.

0:02:14.120,0:02:16.740
Trong tình huống này,[br]những thành viên mới nhất,

0:02:16.750,0:02:19.850
hơn 80% số người tham gia,

0:02:19.850,0:02:22.480
sẽ mất hết tiền đầu tư.

0:02:22.480,0:02:26.640
Và thực tế,[br]nhiều thành viên cũ cũng mất tiền.

0:02:26.640,0:02:29.820
Mô hình kim tự tháp là bất hợp pháp[br]ở hầu hết các quốc gia,

0:02:29.820,0:02:31.910
nhưng khó có thể phát hiện.

0:02:31.910,0:02:34.259
Nó được biểu hiện[br]dưới nhiều hình thức

0:02:34.259,0:02:36.049
gồm quà tặng nhóm,

0:02:36.049,0:02:39.679
câu lạc bộ đầu tư,[br]và công ty tiếp thị đa cấp.

0:02:39.679,0:02:44.119
Khác biệt giữa mô hình kim tự tháp[br]và công ty tiếp thị đa cấp hợp pháp

0:02:44.119,0:02:46.089
có thể rất mơ hồ.

0:02:46.089,0:02:47.479
Trên lý thuyết,

0:02:47.479,0:02:50.239
sự khác nhau nằm ở chỗ[br]thành viên công ty tiếp thị đa cấp

0:02:50.239,0:02:54.329
thu lợi chủ yếu từ việc[br]bán một sản phẩm hay dịch vụ

0:02:54.329,0:02:56.103
cho khách mua lẻ,

0:02:56.103,0:03:01.063
còn mô hình kim tự tháp sinh lợi[br]chủ yếu qua việc chiêu dụ thành viên mới.

0:03:01.063,0:03:04.250
Dù thực tế,[br]nhiều công ty đa cấp

0:03:04.250,0:03:08.380
làm mọi cách khiến thành viên[br]không thể kiếm lợi chỉ từ viêc bán hàng.

0:03:08.400,0:03:11.510
Rất nhiều mô hình kim tự tháp,[br]như Vemma Nutrition,

0:03:11.510,0:03:15.320
nguỵ trang dưới lớp vỏ[br]công ty đa cấp hợp pháp

0:03:15.320,0:03:19.790
sử dụng sản phẩm hay dịch vụ[br]để che đậy cấu trúc trả-tiền-và-chiêu-dụ.

0:03:19.790,0:03:25.413
Nhiều mô hình kim tự tháp[br]lợi dụng sự tin tưởng sẵn có ở nhà thờ,

0:03:25.413,0:03:28.611
cộng đồng nhập cư,[br]hay các nhóm thân hữu khác.

0:03:28.611,0:03:32.291
Những người đầu tiên tham gia[br]được khuyến khích chia sẻ trải nghiệm

0:03:32.291,0:03:34.641
trước khi bắt đầu kiếm lời.

0:03:34.641,0:03:37.171
Những người trong nhóm[br]sẽ nghe theo,

0:03:37.171,0:03:39.311
khiến mô hình này[br]nở phồng ra nhanh chóng

0:03:39.311,0:03:43.521
trước khi họ nhận ra[br]nó thực chất không sinh lợi.

0:03:43.521,0:03:46.766
Thông thường, nạn nhân[br]sẽ xấu hổ nên giữ im lặng.

0:03:46.766,0:03:51.176
Mô hình kim tự tháp mồi chài[br]bằng những hứa hẹn về cơ hội và quyền lực.

0:03:51.176,0:03:52.896
Vậy nên khi không kiếm ra tiền,

0:03:52.896,0:03:56.566
thành viên thường tự trách[br]chứ không quy trách nhiệm cho mô hình,

0:03:56.566,0:04:00.096
rằng họ không đủ kiên trì[br]nên không thể kiếm lợi như đã được hứa.

0:04:00.096,0:04:02.076
Một số nạn nhân tiếp tục cố gắng,

0:04:02.076,0:04:04.146
đầu tư vào nhiều mô hình khác,

0:04:04.146,0:04:06.636
và lần nào cũng mất tiền.

0:04:06.636,0:04:11.192
Dù khó nhưng vẫn có cách [br]để nhận biết mô hình kim tự tháp.

0:04:11.192,0:04:13.772
Áp lực thời gian[br]là một dấu hiệu khả nghi -

0:04:13.772,0:04:19.232
cẩn thận với lời nói: "Hành động ngay[br]nếu không sẽ mất cơ hội hiếm có."

0:04:19.232,0:04:24.392
Lời hứa về một số tiền lớn,[br]đổi đời cũng là điều đáng ngờ.

0:04:24.392,0:04:28.170
Cuối cùng,[br]công ty tiếp thị đa cấp hợp pháp

0:04:28.170,0:04:33.440
sẽ không bắt thành viên trả phí[br]để được bán sản phẩm hay dịch vụ.

0:04:33.440,0:04:36.050
Mô hình kim tự tháp[br]có thể gây tổn hại nghiêm trọng

0:04:36.050,0:04:40.480
cho cá nhân, cộng đồng,[br]và cho cả quốc gia.

0:04:40.480,0:04:42.920
Nhưng bạn có thể dùng[br]gậy ông đập lưng ông,

0:04:42.920,0:04:45.334
hãy chia sẻ video này[br]với ba người bạn biết,

0:04:45.334,0:04:48.624
và khuyến khích[br]họ làm như bạn.