WEBVTT 00:00:06.744 --> 00:00:10.664 Năm 2004, một công ty mới thành lập tên Vemma Nutrition 00:00:10.674 --> 00:00:13.434 mở ra cơ hội đổi đời 00:00:13.434 --> 00:00:17.104 làm việc bán thời gian, nhưng hưởng lương toàn thời gian. 00:00:17.104 --> 00:00:19.184 Cơ hội này mở ra cho tất cả mọi người, 00:00:19.184 --> 00:00:22.904 không quan trọng kinh nghiệm hay trình độ học vấn. 00:00:22.904 --> 00:00:25.374 Chỉ cần qua hai bước là có thể bắt đầu thu lợi: 00:00:25.374 --> 00:00:29.434 mua một bộ sản phẩm dinh dưỡng dạng nước trị giá 500 đến 600 đô la 00:00:29.434 --> 00:00:32.245 và chiêu dụ thêm hai người nữa. 00:00:32.245 --> 00:00:34.795 Công ty Vemma Nutrition phát triển cực nhanh, 00:00:34.795 --> 00:00:36.715 trở thành công ty đa quốc gia, 00:00:36.715 --> 00:00:40.805 thời kì đỉnh cao, mỗi tháng, nó thu hút 30,000 thành viên mới. 00:00:40.805 --> 00:00:42.841 Chỉ có một vấn đề - 00:00:42.841 --> 00:00:48.611 vào năm 2013, khi công ty đạt doanh thu cả năm 200 triệu đô, 00:00:48.611 --> 00:00:52.865 đại đa số người tham gia kiếm được ít hơn số tiền họ bỏ ra ban đầu. 00:00:52.865 --> 00:00:56.226 Cuối cùng, Vemma bị buộc tội vận hành mô hình kim tự tháp: 00:00:56.226 --> 00:00:57.916 một dạng lừa đảo phổ biến 00:00:57.916 --> 00:01:01.816 trong đó, các thành viên kiếm lời qua việc chiêu dụ thêm người mua. 00:01:01.816 --> 00:01:04.606 Thông thường, người sáng lập dụ dỗ một nhóm người ban đầu 00:01:04.606 --> 00:01:06.956 đầu tư và và quảng bá mô hình này. 00:01:06.956 --> 00:01:09.376 Sau đó, khuyến khích họ chiêu dụ người mới 00:01:09.376 --> 00:01:12.386 và hứa sẽ được chia một phần tiền từ những người mới tham gia, 00:01:12.386 --> 00:01:14.996 người sáng lập cũng vậy. 00:01:14.996 --> 00:01:17.846 Mô hình này lặp lại khi nhóm có thành viên mới, 00:01:17.846 --> 00:01:21.946 dùng tiền của người mới tham gia chia cho người chiêu dụ. 00:01:21.946 --> 00:01:25.605 Khác với mô hình Ponzi, người sáng lập chiêu dụ thành viên mới 00:01:25.605 --> 00:01:28.915 và lén dùng phí thành viên của họ để trả cho những người khác, 00:01:28.915 --> 00:01:32.465 để họ nghĩ rằng lợi tức đến từ những khoản đầu tư hợp pháp. 00:01:32.465 --> 00:01:37.885 Mô hình kim tự tháp càng phát triển, các thành viên mới càng khó kiếm lời. 00:01:37.885 --> 00:01:42.225 Do số người tham gia tăng theo cấp số nhân. 00:01:42.225 --> 00:01:46.965 Ví dụ, một hệ thống, trong đó, mỗi người cần chiêu dụ sáu người để kiếm lợi. 00:01:46.965 --> 00:01:49.400 Đầu tiên, người sáng lập chiêu dụ sáu người, 00:01:49.400 --> 00:01:51.810 và mỗi người lại chiêu dụ thêm sáu người nữa. 00:01:51.810 --> 00:01:54.940 Vậy là có 36 người trong lần chiêu dụ thứ hai, 00:01:54.940 --> 00:01:57.490 mỗi người lại tiếp tục chiêu dụ thêm sáu người nữa - 00:01:57.490 --> 00:02:01.150 có tất cả 216 thành viên mới trong lần chiêu dụ này. 00:02:01.150 --> 00:02:03.100 Đến lần chiêu dụ thứ 12, 00:02:03.100 --> 00:02:07.100 2.1 tỉ thành viên mới sẽ phải chiêu dụ 00:02:07.100 --> 00:02:11.000 hơn 13 tỉ người nữa để kiếm tiền - 00:02:11.000 --> 00:02:14.120 tức là nhiều hơn dân số thế giới. 00:02:14.120 --> 00:02:16.740 Trong tình huống này, những thành viên mới nhất, 00:02:16.750 --> 00:02:19.850 hơn 80% số người tham gia, 00:02:19.850 --> 00:02:22.480 sẽ mất hết tiền đầu tư. 00:02:22.480 --> 00:02:26.640 Và thực tế, nhiều thành viên cũ cũng mất tiền. 00:02:26.640 --> 00:02:29.820 Mô hình kim tự tháp là bất hợp pháp ở hầu hết các quốc gia, 00:02:29.820 --> 00:02:31.910 nhưng khó có thể phát hiện. 00:02:31.910 --> 00:02:34.259 Nó được biểu hiện dưới nhiều hình thức 00:02:34.259 --> 00:02:36.049 gồm quà tặng nhóm, 00:02:36.049 --> 00:02:39.679 câu lạc bộ đầu tư, và công ty tiếp thị đa cấp. 00:02:39.679 --> 00:02:44.119 Khác biệt giữa mô hình kim tự tháp và công ty tiếp thị đa cấp hợp pháp 00:02:44.119 --> 00:02:46.089 có thể rất mơ hồ. 00:02:46.089 --> 00:02:47.479 Trên lý thuyết, 00:02:47.479 --> 00:02:50.239 sự khác nhau nằm ở chỗ thành viên công ty tiếp thị đa cấp 00:02:50.239 --> 00:02:54.329 thu lợi chủ yếu từ việc bán một sản phẩm hay dịch vụ 00:02:54.329 --> 00:02:56.103 cho khách mua lẻ, 00:02:56.103 --> 00:03:01.063 còn mô hình kim tự tháp sinh lợi chủ yếu qua việc chiêu dụ thành viên mới. 00:03:01.063 --> 00:03:04.250 Dù thực tế, nhiều công ty đa cấp 00:03:04.250 --> 00:03:08.380 làm mọi cách khiến thành viên không thể kiếm lợi chỉ từ viêc bán hàng. 00:03:08.400 --> 00:03:11.510 Rất nhiều mô hình kim tự tháp, như Vemma Nutrition, 00:03:11.510 --> 00:03:15.320 nguỵ trang dưới lớp vỏ công ty đa cấp hợp pháp 00:03:15.320 --> 00:03:19.790 sử dụng sản phẩm hay dịch vụ để che đậy cấu trúc trả-tiền-và-chiêu-dụ. 00:03:19.790 --> 00:03:25.413 Nhiều mô hình kim tự tháp lợi dụng sự tin tưởng sẵn có ở nhà thờ, 00:03:25.413 --> 00:03:28.611 cộng đồng nhập cư, hay các nhóm thân hữu khác. 00:03:28.611 --> 00:03:32.291 Những người đầu tiên tham gia được khuyến khích chia sẻ trải nghiệm 00:03:32.291 --> 00:03:34.641 trước khi bắt đầu kiếm lời. 00:03:34.641 --> 00:03:37.171 Những người trong nhóm sẽ nghe theo, 00:03:37.171 --> 00:03:39.311 khiến mô hình này nở phồng ra nhanh chóng 00:03:39.311 --> 00:03:43.521 trước khi họ nhận ra nó thực chất không sinh lợi. 00:03:43.521 --> 00:03:46.766 Thông thường, nạn nhân sẽ xấu hổ nên giữ im lặng. 00:03:46.766 --> 00:03:51.176 Mô hình kim tự tháp mồi chài bằng những hứa hẹn về cơ hội và quyền lực. 00:03:51.176 --> 00:03:52.896 Vậy nên khi không kiếm ra tiền, 00:03:52.896 --> 00:03:56.566 thành viên thường tự trách chứ không quy trách nhiệm cho mô hình, 00:03:56.566 --> 00:04:00.096 rằng họ không đủ kiên trì nên không thể kiếm lợi như đã được hứa. 00:04:00.096 --> 00:04:02.076 Một số nạn nhân tiếp tục cố gắng, 00:04:02.076 --> 00:04:04.146 đầu tư vào nhiều mô hình khác, 00:04:04.146 --> 00:04:06.636 và lần nào cũng mất tiền. 00:04:06.636 --> 00:04:11.192 Dù khó nhưng vẫn có cách để nhận biết mô hình kim tự tháp. 00:04:11.192 --> 00:04:13.772 Áp lực thời gian là một dấu hiệu khả nghi - 00:04:13.772 --> 00:04:19.232 cẩn thận với lời nói: "Hành động ngay nếu không sẽ mất cơ hội hiếm có." 00:04:19.232 --> 00:04:24.392 Lời hứa về một số tiền lớn, đổi đời cũng là điều đáng ngờ. 00:04:24.392 --> 00:04:28.170 Cuối cùng, công ty tiếp thị đa cấp hợp pháp 00:04:28.170 --> 00:04:33.440 sẽ không bắt thành viên trả phí để được bán sản phẩm hay dịch vụ. 00:04:33.440 --> 00:04:36.050 Mô hình kim tự tháp có thể gây tổn hại nghiêm trọng 00:04:36.050 --> 00:04:40.480 cho cá nhân, cộng đồng, và cho cả quốc gia. 00:04:40.480 --> 00:04:42.920 Nhưng bạn có thể dùng gậy ông đập lưng ông, 00:04:42.920 --> 00:04:45.334 hãy chia sẻ video này với ba người bạn biết, 00:04:45.334 --> 00:04:48.624 và khuyến khích họ làm như bạn.