1
00:00:06,744 --> 00:00:10,664
Năm 2004, một công ty mới thành lập
tên Vemma Nutrition

2
00:00:10,674 --> 00:00:13,434
mở ra cơ hội đổi đời

3
00:00:13,434 --> 00:00:17,104
làm việc bán thời gian, 
nhưng hưởng lương toàn thời gian.

4
00:00:17,104 --> 00:00:19,184
Cơ hội này mở ra
cho tất cả mọi người,

5
00:00:19,184 --> 00:00:22,904
không quan trọng kinh nghiệm
hay trình độ học vấn.

6
00:00:22,904 --> 00:00:25,374
Chỉ cần qua hai bước
là có thể bắt đầu thu lợi:

7
00:00:25,374 --> 00:00:29,434
mua một bộ sản phẩm dinh dưỡng
dạng nước trị giá 500 đến 600 đô la

8
00:00:29,434 --> 00:00:32,245
và chiêu dụ thêm hai người nữa.

9
00:00:32,245 --> 00:00:34,795
Công ty Vemma Nutrition
phát triển cực nhanh,

10
00:00:34,795 --> 00:00:36,715
trở thành công ty đa quốc gia,

11
00:00:36,715 --> 00:00:40,805
thời kì đỉnh cao, mỗi tháng, 
nó thu hút 30,000 thành viên mới.

12
00:00:40,805 --> 00:00:42,841
Chỉ có một vấn đề -

13
00:00:42,841 --> 00:00:48,611
vào năm 2013, khi công ty
đạt doanh thu cả năm 200 triệu đô,

14
00:00:48,611 --> 00:00:52,865
đại đa số người tham gia
kiếm được ít hơn số tiền họ bỏ ra ban đầu.

15
00:00:52,865 --> 00:00:56,226
Cuối cùng, Vemma bị buộc tội
vận hành mô hình kim tự tháp:

16
00:00:56,226 --> 00:00:57,916
một dạng lừa đảo phổ biến

17
00:00:57,916 --> 00:01:01,816
trong đó, các thành viên kiếm lời
qua việc chiêu dụ thêm người mua.

18
00:01:01,816 --> 00:01:04,606
Thông thường, người sáng lập
dụ dỗ một nhóm người ban đầu

19
00:01:04,606 --> 00:01:06,956
đầu tư và và quảng bá mô hình này.

20
00:01:06,956 --> 00:01:09,376
Sau đó, khuyến khích
họ chiêu dụ người mới

21
00:01:09,376 --> 00:01:12,386
và hứa sẽ được chia một phần tiền
từ những người mới tham gia,

22
00:01:12,386 --> 00:01:14,996
người sáng lập cũng vậy.

23
00:01:14,996 --> 00:01:17,846
Mô hình này lặp lại
khi nhóm có thành viên mới,

24
00:01:17,846 --> 00:01:21,946
dùng tiền của người mới tham gia
chia cho người chiêu dụ.

25
00:01:21,946 --> 00:01:25,605
Khác với mô hình Ponzi,
người sáng lập chiêu dụ thành viên mới

26
00:01:25,605 --> 00:01:28,915
và lén dùng phí thành viên của họ
để trả cho những người khác,

27
00:01:28,915 --> 00:01:32,465
để họ nghĩ rằng lợi tức
đến từ những khoản đầu tư hợp pháp.

28
00:01:32,465 --> 00:01:37,885
Mô hình kim tự tháp càng phát triển,
các thành viên mới càng khó kiếm lời.

29
00:01:37,885 --> 00:01:42,225
Do số người tham gia
tăng theo cấp số nhân.

30
00:01:42,225 --> 00:01:46,965
Ví dụ, một hệ thống, trong đó, mỗi người
cần chiêu dụ sáu người để kiếm lợi.

31
00:01:46,965 --> 00:01:49,400
Đầu tiên, người sáng lập
chiêu dụ sáu người,

32
00:01:49,400 --> 00:01:51,810
và mỗi người lại chiêu dụ
thêm sáu người nữa.

33
00:01:51,810 --> 00:01:54,940
Vậy là có 36 người 
trong lần chiêu dụ thứ hai,

34
00:01:54,940 --> 00:01:57,490
mỗi người lại tiếp tục chiêu dụ
thêm sáu người nữa -

35
00:01:57,490 --> 00:02:01,150
có tất cả 216 thành viên mới
trong lần chiêu dụ này.

36
00:02:01,150 --> 00:02:03,100
Đến lần chiêu dụ thứ 12,

37
00:02:03,100 --> 00:02:07,100
2.1 tỉ thành viên mới
sẽ phải chiêu dụ

38
00:02:07,100 --> 00:02:11,000
hơn 13 tỉ người nữa
để kiếm tiền -

39
00:02:11,000 --> 00:02:14,120
tức là nhiều hơn dân số thế giới.

40
00:02:14,120 --> 00:02:16,740
Trong tình huống này,
những thành viên mới nhất,

41
00:02:16,750 --> 00:02:19,850
hơn 80% số người tham gia,

42
00:02:19,850 --> 00:02:22,480
sẽ mất hết tiền đầu tư.

43
00:02:22,480 --> 00:02:26,640
Và thực tế,
nhiều thành viên cũ cũng mất tiền.

44
00:02:26,640 --> 00:02:29,820
Mô hình kim tự tháp là bất hợp pháp
ở hầu hết các quốc gia,

45
00:02:29,820 --> 00:02:31,910
nhưng khó có thể phát hiện.

46
00:02:31,910 --> 00:02:34,259
Nó được biểu hiện
dưới nhiều hình thức

47
00:02:34,259 --> 00:02:36,049
gồm quà tặng nhóm,

48
00:02:36,049 --> 00:02:39,679
câu lạc bộ đầu tư,
và công ty tiếp thị đa cấp.

49
00:02:39,679 --> 00:02:44,119
Khác biệt giữa mô hình kim tự tháp
và công ty tiếp thị đa cấp hợp pháp

50
00:02:44,119 --> 00:02:46,089
có thể rất mơ hồ.

51
00:02:46,089 --> 00:02:47,479
Trên lý thuyết,

52
00:02:47,479 --> 00:02:50,239
sự khác nhau nằm ở chỗ
thành viên công ty tiếp thị đa cấp

53
00:02:50,239 --> 00:02:54,329
thu lợi chủ yếu từ việc
bán một sản phẩm hay dịch vụ

54
00:02:54,329 --> 00:02:56,103
cho khách mua lẻ,

55
00:02:56,103 --> 00:03:01,063
còn mô hình kim tự tháp sinh lợi
chủ yếu qua việc chiêu dụ thành viên mới.

56
00:03:01,063 --> 00:03:04,250
Dù thực tế,
nhiều công ty đa cấp

57
00:03:04,250 --> 00:03:08,380
làm mọi cách khiến thành viên
không thể kiếm lợi chỉ từ viêc bán hàng.

58
00:03:08,400 --> 00:03:11,510
Rất nhiều mô hình kim tự tháp,
như Vemma Nutrition,

59
00:03:11,510 --> 00:03:15,320
nguỵ trang dưới lớp vỏ
công ty đa cấp hợp pháp

60
00:03:15,320 --> 00:03:19,790
sử dụng sản phẩm hay dịch vụ
để che đậy cấu trúc trả-tiền-và-chiêu-dụ.

61
00:03:19,790 --> 00:03:25,413
Nhiều mô hình kim tự tháp
lợi dụng sự tin tưởng sẵn có ở nhà thờ,

62
00:03:25,413 --> 00:03:28,611
cộng đồng nhập cư,
hay các nhóm thân hữu khác.

63
00:03:28,611 --> 00:03:32,291
Những người đầu tiên tham gia
được khuyến khích chia sẻ trải nghiệm

64
00:03:32,291 --> 00:03:34,641
trước khi bắt đầu kiếm lời.

65
00:03:34,641 --> 00:03:37,171
Những người trong nhóm
sẽ nghe theo,

66
00:03:37,171 --> 00:03:39,311
khiến mô hình này
nở phồng ra nhanh chóng

67
00:03:39,311 --> 00:03:43,521
trước khi họ nhận ra
nó thực chất không sinh lợi.

68
00:03:43,521 --> 00:03:46,766
Thông thường, nạn nhân
sẽ xấu hổ nên giữ im lặng.

69
00:03:46,766 --> 00:03:51,176
Mô hình kim tự tháp mồi chài
bằng những hứa hẹn về cơ hội và quyền lực.

70
00:03:51,176 --> 00:03:52,896
Vậy nên khi không kiếm ra tiền,

71
00:03:52,896 --> 00:03:56,566
thành viên thường tự trách
chứ không quy trách nhiệm cho mô hình,

72
00:03:56,566 --> 00:04:00,096
rằng họ không đủ kiên trì
nên không thể kiếm lợi như đã được hứa.

73
00:04:00,096 --> 00:04:02,076
Một số nạn nhân tiếp tục cố gắng,

74
00:04:02,076 --> 00:04:04,146
đầu tư vào nhiều mô hình khác,

75
00:04:04,146 --> 00:04:06,636
và lần nào cũng mất tiền.

76
00:04:06,636 --> 00:04:11,192
Dù khó nhưng vẫn có cách 
để nhận biết mô hình kim tự tháp.

77
00:04:11,192 --> 00:04:13,772
Áp lực thời gian
là một dấu hiệu khả nghi -

78
00:04:13,772 --> 00:04:19,232
cẩn thận với lời nói: "Hành động ngay
nếu không sẽ mất cơ hội hiếm có."

79
00:04:19,232 --> 00:04:24,392
Lời hứa về một số tiền lớn,
đổi đời cũng là điều đáng ngờ.

80
00:04:24,392 --> 00:04:28,170
Cuối cùng,
công ty tiếp thị đa cấp hợp pháp

81
00:04:28,170 --> 00:04:33,440
sẽ không bắt thành viên trả phí
để được bán sản phẩm hay dịch vụ.

82
00:04:33,440 --> 00:04:36,050
Mô hình kim tự tháp
có thể gây tổn hại nghiêm trọng

83
00:04:36,050 --> 00:04:40,480
cho cá nhân, cộng đồng,
và cho cả quốc gia.

84
00:04:40,480 --> 00:04:42,920
Nhưng bạn có thể dùng
gậy ông đập lưng ông,

85
00:04:42,920 --> 00:04:45,334
hãy chia sẻ video này
với ba người bạn biết,

86
00:04:45,334 --> 00:04:48,624
và khuyến khích
họ làm như bạn.