1
00:00:07,104 --> 00:00:08,594
2004 yılında

2
00:00:08,594 --> 00:00:10,674
Vemma Nutrition adında yeni bir firma

3
00:00:10,674 --> 00:00:13,434
yarı-zamanlı iş yaparak
tam-zamanlı geliri elde ederek

4
00:00:13,434 --> 00:00:17,104
hayatları değiştirecek 
bir fırsat sunmaya başladı.

5
00:00:17,104 --> 00:00:22,904
Vemma'nın teklifi deneyim ya da eğitimi
her ne olursa olsun herkese açıktı.

6
00:00:22,904 --> 00:00:25,374
Kazanmaya başlamak için
sadece iki adım vardı:

7
00:00:25,374 --> 00:00:29,434
Sıvı beslenme ürünlerini içeren 
500-600 dolarlık bir set satın almak

8
00:00:29,434 --> 00:00:32,584
ve aynısını yapacak iki üye daha
sisteme dahil etmek.

9
00:00:32,585 --> 00:00:34,845
Vemma Nutrition firması çok hızlı büyüdü,

10
00:00:34,845 --> 00:00:41,135
zirve dönemlerinde ayda 30.000
yeni üye getiren küresel boyuta ulaştı.

11
00:00:41,155 --> 00:00:42,841
Tek bir problem vardı—

12
00:00:42,841 --> 00:00:48,611
2013 yılında 200 milyon dolarlık 
yıllık ciro yaratan firmanın

13
00:00:48,611 --> 00:00:52,865
katılımcılarının çoğu yatırdıklarından
daha az bir miktar kazanıyorlardı.

14
00:00:52,865 --> 00:00:56,226
Vemma en sonunda saadet zinciri
oluşturmadan suçlandı:

15
00:00:56,226 --> 00:00:58,816
Üyelerin, yeni üyeleri 
sistemin içine katarak

16
00:00:58,826 --> 00:01:01,736
para kazandıkları klasik 
bir dolandırıcılık yöntemi.

17
00:01:01,736 --> 00:01:04,606
Genellikle kurucu 
bir grup kişiyi para yatırmaya

18
00:01:04,606 --> 00:01:06,956
ve zinciri tanıtmaya ikna ediyor.

19
00:01:06,956 --> 00:01:08,896
Sonra onlar da başkalarını sisteme katıp

20
00:01:08,896 --> 00:01:12,116
yenilerin yatırdıkları paranın 
bir kısmını kendilerine alırken

21
00:01:12,116 --> 00:01:14,996
sistemin kurucusu da kendi payını alıyor.

22
00:01:14,996 --> 00:01:17,846
Bu örgü, her yeni katılan grubun parasını

23
00:01:17,846 --> 00:01:21,946
kendilerini sisteme katanlara
aktarması ile devam ediyor.

24
00:01:21,946 --> 00:01:23,795
Bu dolandırıcılık yöntemi,

25
00:01:23,795 --> 00:01:27,285
kurucuların sisteme yeni dahil ettiği
kişilerin ödedikleri paraları

26
00:01:27,285 --> 00:01:30,795
ödemelerin dürüst yatırımlardan
geldiğini zanneden üyelere ödediği

27
00:01:30,795 --> 00:01:32,465
Ponzi düzeninden farklı.

28
00:01:32,465 --> 00:01:34,445
Saadet zinciri büyüdükçe

29
00:01:34,445 --> 00:01:37,905
yeni gelenlerin para kazanması
artan derecede zorlaşıyor.

30
00:01:37,905 --> 00:01:42,225
Çünkü katılımcı sayısı
üstel oranda artıyor.

31
00:01:42,225 --> 00:01:46,965
Her bir kişinin, kar etmek için 6 kişiyi
sisteme katmak zorunda olduğu bir yapıda.

32
00:01:46,965 --> 00:01:49,400
Kurucu başlamak için 6 kişi bulur,

33
00:01:49,400 --> 00:01:51,810
daha sonra her biri de 6'şar kişi bulur.

34
00:01:51,810 --> 00:01:54,940
O ikinci turda 36 yeni üye vardır,

35
00:01:54,940 --> 00:01:57,490
daha sonra onlar da 6'şar kişi bulur,

36
00:01:57,490 --> 00:02:01,150
toplam yeni üye sayısı 216'ya ulaşır.

37
00:02:01,150 --> 00:02:03,100
Yeni üye alımı 12. turuna ulaştığında

38
00:02:03,100 --> 00:02:06,770
en yeni 2,1 milyar üye kar edebilmek için

39
00:02:06,770 --> 00:02:11,000
toplamda 13 milyardan fazla kişiyi 
sisteme katmak zorundadır

40
00:02:11,000 --> 00:02:14,120
ki bu dünyanın toplam nüfusundan fazladır.

41
00:02:14,120 --> 00:02:15,250
Bu senaryoda

42
00:02:15,250 --> 00:02:16,750
en yeni üyeler,

43
00:02:16,750 --> 00:02:19,850
yani sistemin %80'inden fazlası,

44
00:02:19,850 --> 00:02:22,480
giriş için ödedikleri paranın
tamamını kaybeder.

45
00:02:22,480 --> 00:02:23,940
Gerçek hayatta

46
00:02:23,940 --> 00:02:27,030
sisteme erken girenlerin
bir çoğu da kaybeder.

47
00:02:27,030 --> 00:02:29,820
Saadet zincirleri 
birçok ülkede yasa dışıdır

48
00:02:29,820 --> 00:02:31,910
ancak tespit edilmeleri zor olabilir.

49
00:02:31,910 --> 00:02:34,259
Farklı birçok şekillerde görülebilirler,

50
00:02:34,259 --> 00:02:36,049
bunlara hediye grupları,

51
00:02:36,049 --> 00:02:39,679
yatırım grupları ve çok katlı
pazarlama girişimleri de dahil.

52
00:02:39,679 --> 00:02:44,299
Hele saadet zincirleri ile meşru
çok katlı pazarlama arasındaki fark

53
00:02:44,299 --> 00:02:46,089
oldukça bulanıktır.

54
00:02:46,089 --> 00:02:50,029
Teoride çok katlı pazarlama
firmalarının üyeleri

55
00:02:50,029 --> 00:02:53,523
temel olarak gelirlerini perakende 
müşterilerine sattıkları ürün

56
00:02:53,523 --> 00:02:56,103
ya da hizmetten elde ederler

57
00:02:56,103 --> 00:03:01,063
ancak saadet zincirleri temelde üyelerin
ödemelerini yeni üyelerden karşılar.

58
00:03:01,063 --> 00:03:02,380
Pratikte ise

59
00:03:02,380 --> 00:03:05,070
birçok çok katlı pazarlama 
firması üyelerinin

60
00:03:05,070 --> 00:03:08,400
yalnızca satışlardan kar etmelerini 
neredeyse imkansız hale getirir.

61
00:03:08,400 --> 00:03:11,510
Vemma Beslenme gibi birçok saadet zinciri

62
00:03:11,510 --> 00:03:15,320
kendilerini yasal çok katlı 
pazarlama işi olarak gizlerler,

63
00:03:15,320 --> 00:03:19,790
bunu da bir ürün ya da hizmeti kullanarak
öde-ve-sisteme kat yapısını gizlerler.

64
00:03:19,790 --> 00:03:25,413
Birçok saadet zinciri; 
kiliselerdeki, göçmen cemiyetleri

65
00:03:25,413 --> 00:03:28,611
ve benzeri sıkı ilişkili gruplardaki 
güven yapısından nemalanır.

66
00:03:28,611 --> 00:03:32,291
Birkaç ilk üyeden gerçekten 
gelir elde etmeden önce

67
00:03:32,291 --> 00:03:34,641
olumlu deneyimlerini aktarmaları istenir.

68
00:03:34,641 --> 00:03:37,221
Kendi gruplarındaki 
diğer kişiler de onları takip eder

69
00:03:37,221 --> 00:03:43,521
ve zincir birçok üyenin kar edemediği
anlaşılmadan önce şişmiş olur.

70
00:03:43,521 --> 00:03:46,766
Çoğu zaman kurbanlar 
utançlarından sessiz kalırlar.

71
00:03:46,766 --> 00:03:51,176
Saadet zincirleri insanları fırsat 
ve güçlenme sözü ile içine çeker.

72
00:03:51,176 --> 00:03:53,586
Yeni üyeler para kazanamadıklarında

73
00:03:53,586 --> 00:03:56,566
sistem yerine kendilerini suçlarlar,

74
00:03:56,566 --> 00:04:00,326
vadedilenleri yeterince azimli olmadıkları
için kazanamadıklarını düşünürler.

75
00:04:00,326 --> 00:04:02,076
Bazı kurbanlar denemeye devam eder,

76
00:04:02,076 --> 00:04:04,146
farklı zincirlere yatırım yaparlar

77
00:04:04,146 --> 00:04:06,636
ve her seferinde para kaybederler.

78
00:04:06,636 --> 00:04:08,472
Tüm bu etkenlere rağmen

79
00:04:08,472 --> 00:04:11,492
bu zincirleri farketmenin yolları var.

80
00:04:11,492 --> 00:04:13,562
Zaman baskısı bir işaret—

81
00:04:13,562 --> 00:04:17,062
"Şimdi harekete geçin ya da hayatınızda
bir kere çıkacak fırsatı kaçırın"

82
00:04:17,062 --> 00:04:19,232
şeklinde söylemlere dikkat edin.

83
00:04:19,232 --> 00:04:24,392
Büyük, hayat-değiştirici gelir sözleri de
ayrıca şüphe unsurudur.

84
00:04:24,392 --> 00:04:28,170
Son olarak meşru 
çok katlı pazarlama firmaları

85
00:04:28,170 --> 00:04:33,440
üyelerinden ürün ya da hizmet satma
fırsatı için para istememelidir.

86
00:04:33,440 --> 00:04:37,380
Saadet zincirleri bireyler, 
topluluklar ve hatta ülkeler için

87
00:04:37,380 --> 00:04:40,980
inanılmaz derecede yıkıcı olabilirler.

88
00:04:40,980 --> 00:04:42,830
Ama ateşe ateşle karşılık verebilir,

89
00:04:42,830 --> 00:04:45,560
bu videoyu tanıdığınız 
üç kişiye gönderebilir

90
00:04:45,274 --> 00:04:48,564
ve onları da aynısını yapmaya
teşvik edebilirsiniz.