1
00:00:01,016 --> 00:00:03,444
Dinozorların nasıl öldüklerini duyduk.

2
00:00:04,285 --> 00:00:06,238
Size anlatacağım hikaye,

3
00:00:06,262 --> 00:00:10,874
son dinozorun ölümünden
200 milyon yıl önce yaşandı.

4
00:00:11,481 --> 00:00:13,987
Hikaye ta en baştan,

5
00:00:14,011 --> 00:00:16,756
dinozorların dünyamıza 
yeni yerleşmesiyle başlıyor.

6
00:00:17,269 --> 00:00:19,994
Evrimsel biyolojideki 
en büyük gizemlerden biri

7
00:00:20,018 --> 00:00:23,032
dinozorların nasıl 
bu kadar başarılı olduğudur.

8
00:00:23,548 --> 00:00:27,307
Yıllar boyu süren küresel
hakimiyeti sağlayan neydi?

9
00:00:27,896 --> 00:00:31,414
İnsanlar dinozorların niçin
ilginç olduğunu düşündüklerinde

10
00:00:31,438 --> 00:00:35,243
genellikle en büyük ya da en küçük
dinozoru akıllarından geçirirler

11
00:00:35,267 --> 00:00:36,712
ya da en hızlısını

12
00:00:36,736 --> 00:00:38,304
ya da en çok tüyü olanı;

13
00:00:38,328 --> 00:00:41,234
en absürt zırha, dikenlere, dişlere
sahip olanı düşünürler.

14
00:00:42,126 --> 00:00:46,110
Ama belki de cevap
iç anatomilerinde saklı --

15
00:00:46,134 --> 00:00:48,326
deyim yerindeyse gizli silahlarında.

16
00:00:48,716 --> 00:00:52,423
Ekibim ve ben, biz cevabın
ciğerleri olduğunu düşünüyoruz.

17
00:00:53,149 --> 00:00:57,403
Ben bir paleontolog, aynı zamanda
bir karşılaştırmalı anatomistim

18
00:00:57,427 --> 00:00:59,742
ve dinozorların özelleşmiş ciğerlerinin

19
00:00:59,766 --> 00:01:02,805
gezegeni ele geçirmelerindeki
rolüyle ilgileniyorum.

20
00:01:03,797 --> 00:01:06,628
Şimdi 200 milyon yıl önceye,

21
00:01:06,672 --> 00:01:09,275
Trias Dönemi'ne gidiyoruz.

22
00:01:09,299 --> 00:01:11,691
Çevre son derece acımasızdı,

23
00:01:11,715 --> 00:01:13,355
etrafta hiç çiçekli bitki yoktu,

24
00:01:13,379 --> 00:01:15,634
bu da demek oluyor ki
hiç çim mevcut değildi.

25
00:01:15,658 --> 00:01:20,056
Çam ağaçlarıyla ve eğrelti otlarıyla
kaplı bir manzara hayal edin.

26
00:01:20,587 --> 00:01:24,040
Aynı zamanda küçük kertenkeleler de vardı,

27
00:01:24,064 --> 00:01:26,455
memeliler, böcekler,

28
00:01:26,479 --> 00:01:30,793
etçil veyahut otçul sürüngenler --

29
00:01:30,817 --> 00:01:33,104
hepsi aynı kaynaklar için savaşıyordu.

30
00:01:33,454 --> 00:01:34,995
Hikayenin önemli bir unsuru da

31
00:01:35,019 --> 00:01:40,347
günümüzdeki yüzde 21 ile kıyasladığımızda
oldukça düşük kalan oksijen seviyesinin

32
00:01:40,371 --> 00:01:42,524
yaklaşık yüzde 15 olduğu tahmin ediliyor.

33
00:01:42,932 --> 00:01:46,519
Yani dinozorlar için 
bu düşük oksijen seviyesini solumak

34
00:01:46,543 --> 00:01:48,418
oldukça önemli olmalıydı;

35
00:01:48,442 --> 00:01:50,297
yalnızca hayatta kalmak için değil,

36
00:01:50,321 --> 00:01:53,010
gelişip çeşitlilik gösterebilmek için de.

37
00:01:54,462 --> 00:01:58,319
Peki bir dinozordan tüm kalan
genelde fosilleşmiş iskeleti ise

38
00:01:58,353 --> 00:02:02,716
dinozor ciğerlerinin neye
benzediğini nasıl biliyoruz?

39
00:02:03,257 --> 00:02:08,349
Kullandığımız tekniğin adı
"filogenetik ağaçlandırma."

40
00:02:09,085 --> 00:02:13,130
Bu; evrim ağacında, dinozorların
yaşayan mirasçılarının anatomilerini --

41
00:02:13,154 --> 00:02:16,730
bu vaka için ciğer ve iskeletlerini --

42
00:02:16,754 --> 00:02:20,732
incelediğimizi söylemenin havalı bir yolu.

43
00:02:21,235 --> 00:02:24,199
Böylece dinozorların öz torunlarını,

44
00:02:24,223 --> 00:02:27,081
yani kuşları incelemeye koyulduk;

45
00:02:27,105 --> 00:02:29,454
sonrasında yaşayan en yakın akrabalarını,

46
00:02:29,478 --> 00:02:31,426
yani timsahları mercek altına aldık;

47
00:02:31,450 --> 00:02:34,443
daha sonra kuzenleri diyebileceğimiz

48
00:02:34,467 --> 00:02:37,072
kertenkeleler ve kaplumbağalar
araştırma konumuz oldu.

49
00:02:37,096 --> 00:02:40,532
Ardından bu verileri
fosil kayıtlarına işledik

50
00:02:40,556 --> 00:02:44,199
ve böylece dinozorların ciğerlerini
yeniden oluşturabildik.

51
00:02:44,223 --> 00:02:46,267
Bu belirli örnekte,

52
00:02:46,291 --> 00:02:51,205
dinozorların iskeleti, günümüz
kuşlarınınkini oldukça andırıyor.

53
00:02:51,696 --> 00:02:56,462
Dinozorlar, bu dönemde ilkel memelilerle
rekabet halinde olduğu için

54
00:02:56,486 --> 00:03:00,145
memeli ciğerinin basit yapısını
anlamak son derece önemli.

55
00:03:00,597 --> 00:03:03,431
Akciğerin genel yapısını
hatırlatmak amacıyla,

56
00:03:03,455 --> 00:03:05,382
ödüllere boğulan yüz

57
00:03:05,427 --> 00:03:07,524
köpeğim Truvalı Mila

58
00:03:07,548 --> 00:03:09,397
modelimiz olacak.

59
00:03:09,421 --> 00:03:11,004
(Kahkaha)

60
00:03:11,028 --> 00:03:14,764
Bu hikaye bir göğüs boşluğunda geçiyor.

61
00:03:14,788 --> 00:03:17,985
Sizden bir köpeğin göğüs kafesini
hayal etmenizi istiyorum.

62
00:03:18,009 --> 00:03:21,520
Omurganın nasıl yere
tamamen paralel olduğuna

63
00:03:21,520 --> 00:03:23,759
dikkatinizi çekmek istiyorum.

64
00:03:23,783 --> 00:03:26,748
İki ya da dört ayak üzerinde
yürümeleri fark etmeksizin

65
00:03:26,762 --> 00:03:29,448
üzerinde duracağımız bütün
hayvanların omurgaları

66
00:03:29,472 --> 00:03:31,480
buna benzer şekilde olacak.

67
00:03:31,511 --> 00:03:36,025
Şimdi sizden hayali göğüs kafesinin
içine dalıp etrafa bakınmanızı istiyorum.

68
00:03:36,944 --> 00:03:39,019
Burası göğüs çatımız.

69
00:03:39,480 --> 00:03:43,399
Burası, akciğerlerin üst
kısmının kaburga ve omurgayla

70
00:03:43,423 --> 00:03:45,748
direkt temasa geçtiği bölge.

71
00:03:46,374 --> 00:03:49,863
Bu arayüz hikayemizin geçtiği yer.

72
00:03:50,398 --> 00:03:53,433
Şimdi sizden bir köpeğin
ciğerlerini hayal etmenizi istyorum.

73
00:03:53,457 --> 00:03:56,645
Dışarıdan bakınca nefes
alma sırasında şişen,

74
00:03:56,669 --> 00:04:00,080
nefes verme sırasında büzülen;

75
00:04:00,104 --> 00:04:02,577
dev, şişirilebilir bir poşet gibi.

76
00:04:02,601 --> 00:04:05,878
Poşet içinde dallanan
birtakım tüpler mevcut

77
00:04:05,902 --> 00:04:08,385
ve bu tüplere bronş ağacı deniyor.

78
00:04:08,899 --> 00:04:15,014
Bu tüpler içeri çekilen oksijeni, 
eninde sonunda alveollere aktarıyor.

79
00:04:15,038 --> 00:04:20,080
İnce bir zardan difüzyon ile 
damar yoluna geçiyor.

80
00:04:20,572 --> 00:04:22,750
Bakın, burası çok önemli.

81
00:04:23,440 --> 00:04:26,925
Tüm memelilerin akciğerleri hareketlidir.

82
00:04:26,949 --> 00:04:31,967
Yani tüm solunum süresince hareket ediyor,

83
00:04:31,991 --> 00:04:34,577
dolayısıyla bu ince zar, kan-gaz bariyeri,

84
00:04:34,601 --> 00:04:37,636
fazla ince olamaz, yoksa parçalanır.

85
00:04:37,660 --> 00:04:41,202
Kan-gaz bariyerini aklınızda tutun, 
ileride döneceğiz.

86
00:04:41,721 --> 00:04:43,206
Hala benimle misiniz?

87
00:04:43,230 --> 00:04:46,182
Çünkü kuşlara geçiyoruz
ve işler çığırından çıkmak üzere,

88
00:04:46,202 --> 00:04:47,522
koltuklarınıza kenetlenin.

89
00:04:47,542 --> 00:04:48,951
(Kahkaha)

90
00:04:49,648 --> 00:04:52,903
Kuşlar, memelilerden tamamen farklı.

91
00:04:53,495 --> 00:04:56,272
Biz de dinozorların ciğer
modelini oluşturmak için

92
00:04:56,272 --> 00:04:58,343
kuşları kullanıyor olacağız.

93
00:04:58,367 --> 00:04:59,931
Kuşlara gelecek olursak,

94
00:04:59,955 --> 00:05:04,172
hava ciğerden geçiyor 
ancak ciğer ne şişiyor ne de büzülüyor.

95
00:05:04,707 --> 00:05:06,648
Ciğer hareketsiz bırakılmış

96
00:05:06,672 --> 00:05:08,964
ve kuru bir sünger görünümünde.

97
00:05:08,988 --> 00:05:14,195
Esnek olmayan bir yapıda, 
üstten ve yanlardan göğüs kafesi ile

98
00:05:14,219 --> 00:05:17,313
ve alttan yatay bir zar ile 
sabitlenmiş durumda.

99
00:05:18,300 --> 00:05:21,386
Bronş ağacından dallanan,

100
00:05:21,410 --> 00:05:25,398
ciğerin ötesindeki bir dizi esnek,
poşet benzeri yapılar yardımıyla

101
00:05:25,422 --> 00:05:28,210
solunum tek yönlü olarak gerçekleşiyor

102
00:05:28,236 --> 00:05:31,716
ve bu yapılara hava torbaları diyoruz.

103
00:05:32,249 --> 00:05:35,907
Bu son derece narin sistem,

104
00:05:35,931 --> 00:05:40,820
göğüs çatısı boyunca
uzanan çatal kaburgalar ile

105
00:05:40,844 --> 00:05:43,549
yerine sabitlenmiş durumda.

106
00:05:43,573 --> 00:05:46,655
Ayrıca çoğu kuş türünde

107
00:05:46,679 --> 00:05:50,663
hava keselerinden ve ciğerden
birtakım uzantılar çıkıp

108
00:05:50,697 --> 00:05:53,305
iskelet sistemini işgal ediyor --

109
00:05:53,329 --> 00:05:56,031
genelde omurgayı, bazen de kaburgaları --

110
00:05:56,055 --> 00:05:59,014
ve solunum sistemini yerine sabitliyor.

111
00:05:59,038 --> 00:06:02,474
Buna "omurga boşluğu" deniyor.

112
00:06:02,498 --> 00:06:05,740
Çatal kaburgalar ve omurga boşluğu

113
00:06:05,764 --> 00:06:09,281
fosil kayıtlarında
arayabileceğimiz ipuçlarından

114
00:06:09,305 --> 00:06:11,894
çünkü bu iki iskelet özelliği

115
00:06:11,918 --> 00:06:15,847
dinozorların solunum sistemi bölgelerinin

116
00:06:15,871 --> 00:06:18,335
sabit olduğunu gösterir.

117
00:06:21,200 --> 00:06:25,256
Solunum sisteminin 
bu şekilde yerine sabitlenmesi,

118
00:06:25,290 --> 00:06:30,674
oksijenin damar yoluna geçtiği
kan-gaz bariyerinin incelmesi için

119
00:06:30,707 --> 00:06:33,836
evrime zemin hazırladı.

120
00:06:34,746 --> 00:06:37,271
Hareketsizlik bunu sağladı

121
00:06:37,271 --> 00:06:40,661
çünkü ince bir bariyer 
zayıf bir bariyerdir

122
00:06:40,661 --> 00:06:44,839
ve zayıf bir bariyer, 
eğer bir memeli ciğerinde olduğu gibi

123
00:06:44,869 --> 00:06:47,308
sürekli havalandırmaya
maruz kalırsa parçalanır.

124
00:06:48,056 --> 00:06:49,589
Peki, bunu neden önemsiyoruz?

125
00:06:49,613 --> 00:06:51,337
Ne anlama geliyor?

126
00:06:52,083 --> 00:06:56,338
Oksijenin difüzyonu ince zarlarda
daha kolay gerçekleşir

127
00:06:57,536 --> 00:07:00,197
ve ince bir zar

128
00:07:00,221 --> 00:07:05,987
özellikle Trias Devri'ndeki gibi
düşük oksijen şartlarında

129
00:07:06,011 --> 00:07:10,592
solunumu kolaylaştırmak için 
iyi bir yoldur.

130
00:07:11,425 --> 00:07:16,130
Bu demek oluyor ki eğer dinozorlar
gerçekten böyle bir ciğer yapısına sahipse

131
00:07:16,154 --> 00:07:19,481
solunum için, memeliler dahil olmak üzere,

132
00:07:19,505 --> 00:07:22,369
diğer tüm hayvanlardan
daha iyi donatılmıştı.

133
00:07:22,851 --> 00:07:26,466
Modern hayvanların anatomilerini ele alıp

134
00:07:26,490 --> 00:07:29,369
fosil kayıtlarıyla karşılaştırdığımız

135
00:07:29,393 --> 00:07:31,928
filogenetik ağaçlandırma
metodunu hatırlıyor musunuz?

136
00:07:31,952 --> 00:07:36,814
Birinci ipucu, modern kuşların
çatal kaburgalarıydı.

137
00:07:36,838 --> 00:07:41,249
Bunlardan dinozorların 
büyük bir çoğunluğunda bulunuyor.

138
00:07:41,734 --> 00:07:46,531
Yani bunun anlamı, 
dinozorların ciğerlerinin üst kısmı

139
00:07:46,555 --> 00:07:48,869
tıpkı modern kuşlardaki gibi

140
00:07:48,893 --> 00:07:51,845
yerine sabitlenmiş durumda olacaktır.

141
00:07:51,869 --> 00:07:55,406
İkinci ipucu, omurlardaki boşluk.

142
00:07:55,430 --> 00:07:58,996
Bunu, yırtıcı dinozorları kapsayan

143
00:07:59,021 --> 00:08:02,266
ve modern kuşlara zemin hazırlayan

144
00:08:02,290 --> 00:08:05,782
saropod ve teropod
dinozorlarında görüyoruz.

145
00:08:06,250 --> 00:08:11,589
Dinozorlarda fosilleşmiş ciğer
dokuyla ilgili kanıt bulamazken

146
00:08:11,613 --> 00:08:16,162
omursal boşluk bize yaşam süreleri boyunca

147
00:08:16,186 --> 00:08:18,638
bu hayvanların ciğerlerinin
ne yaptığını anlatıyor.

148
00:08:19,211 --> 00:08:24,556
Ciğer dokusu ya da hava kesesi dokusu,
omurları işgal edip

149
00:08:24,580 --> 00:08:27,087
tıpkı modern kuşlardaki gibi 
içlerini oyuyordu

150
00:08:27,111 --> 00:08:31,245
ve solunum sisteminin
parçalarını yerine sabitleyip

151
00:08:31,269 --> 00:08:32,869
hareketsiz bırakıyordu.

152
00:08:34,138 --> 00:08:35,923
Çatal kaburgalar

153
00:08:35,947 --> 00:08:38,791
ve omursal boşluk, beraberce,

154
00:08:38,815 --> 00:08:43,022
solunum sistemini yerine sabitleyip

155
00:08:43,066 --> 00:08:46,688
hareketsiz bırakılmış,
sabit bir yapı oluşturarak

156
00:08:46,712 --> 00:08:50,576
bugün modern kuşlarda gördüğümüz

157
00:08:50,616 --> 00:08:55,366
son derece hassas, oldukça ince
kan-gaz bariyerinin evrimine izin verdi.

158
00:08:55,390 --> 00:08:59,444
Dinozorlardaki bu adeta deli
gömleği giydirilmiş ciğerin kanıtları,

159
00:08:59,474 --> 00:09:02,398
Trias Dönemi'nin oksijen
fakiri atmosferinde

160
00:09:02,422 --> 00:09:04,490
solunum yapabilecek kapasitede bir ciğer

161
00:09:04,524 --> 00:09:09,283
geliştirebilecek yeterlilikte
olduklarını gösteriyor.

162
00:09:09,981 --> 00:09:14,325
Dinozorlardaki bu sabit iskelet sistemi

163
00:09:14,359 --> 00:09:19,509
diğer hayvanlara, özellikle esnek
ciğerleri Trias Dönemi'ndeki

164
00:09:19,539 --> 00:09:24,094
oksijence fakir atmosfere uyum
sağlayamamış memelilere karşı

165
00:09:24,124 --> 00:09:27,129
oldukça mühim bir avantaj sağlar.

166
00:09:27,664 --> 00:09:31,368
Bu anatomi dinozorlara,
diğer hayvanlara karşı

167
00:09:31,388 --> 00:09:35,702
avantajlarını sağlayan
gizli silah olabilir.

168
00:09:36,096 --> 00:09:38,900
Bu, dinozor çeşitlenmesi
hipotezini sınamak için

169
00:09:38,924 --> 00:09:43,832
harika bir başlangıç noktası sağlıyor.

170
00:09:43,856 --> 00:09:47,750
Bu, dinozorların başlangıcının hikayesi

171
00:09:47,774 --> 00:09:52,272
ve bizim bu konu üzerine olacak
çalışmalarımızın yalnızca başı.

172
00:09:52,932 --> 00:09:54,124
Teşekkürler.

173
00:09:54,148 --> 00:09:57,109
(Alkış)