0:00:01.016,0:00:03.444 Dinozorların nasıl öldüklerini duyduk. 0:00:04.285,0:00:06.238 Size anlatacağım hikaye, 0:00:06.262,0:00:10.874 son dinozorun ölümünden[br]200 milyon yıl önce yaşandı. 0:00:11.481,0:00:13.987 Hikaye ta en baştan, 0:00:14.011,0:00:16.756 dinozorların dünyamıza [br]yeni yerleşmesiyle başlıyor. 0:00:17.269,0:00:19.994 Evrimsel biyolojideki [br]en büyük gizemlerden biri 0:00:20.018,0:00:23.032 dinozorların nasıl [br]bu kadar başarılı olduğudur. 0:00:23.548,0:00:27.307 Yıllar boyu süren küresel[br]hakimiyeti sağlayan neydi? 0:00:27.896,0:00:31.414 İnsanlar dinozorların niçin[br]ilginç olduğunu düşündüklerinde 0:00:31.438,0:00:35.243 genellikle en büyük ya da en küçük[br]dinozoru akıllarından geçirirler 0:00:35.267,0:00:36.712 ya da en hızlısını 0:00:36.736,0:00:38.304 ya da en çok tüyü olanı; 0:00:38.328,0:00:41.234 en absürt zırha, dikenlere, dişlere[br]sahip olanı düşünürler. 0:00:42.126,0:00:46.110 Ama belki de cevap[br]iç anatomilerinde saklı -- 0:00:46.134,0:00:48.326 deyim yerindeyse gizli silahlarında. 0:00:48.716,0:00:52.423 Ekibim ve ben, biz cevabın[br]ciğerleri olduğunu düşünüyoruz. 0:00:53.149,0:00:57.403 Ben bir paleontolog, aynı zamanda[br]bir karşılaştırmalı anatomistim 0:00:57.427,0:00:59.742 ve dinozorların özelleşmiş ciğerlerinin 0:00:59.766,0:01:02.805 gezegeni ele geçirmelerindeki[br]rolüyle ilgileniyorum. 0:01:03.797,0:01:06.628 Şimdi 200 milyon yıl önceye, 0:01:06.672,0:01:09.275 Trias Dönemi'ne gidiyoruz. 0:01:09.299,0:01:11.691 Çevre son derece acımasızdı, 0:01:11.715,0:01:13.355 etrafta hiç çiçekli bitki yoktu, 0:01:13.379,0:01:15.634 bu da demek oluyor ki[br]hiç çim mevcut değildi. 0:01:15.658,0:01:20.056 Çam ağaçlarıyla ve eğrelti otlarıyla[br]kaplı bir manzara hayal edin. 0:01:20.587,0:01:24.040 Aynı zamanda küçük kertenkeleler de vardı, 0:01:24.064,0:01:26.455 memeliler, böcekler, 0:01:26.479,0:01:30.793 etçil veyahut otçul sürüngenler -- 0:01:30.817,0:01:33.104 hepsi aynı kaynaklar için savaşıyordu. 0:01:33.454,0:01:34.995 Hikayenin önemli bir unsuru da 0:01:35.019,0:01:40.347 günümüzdeki yüzde 21 ile kıyasladığımızda[br]oldukça düşük kalan oksijen seviyesinin 0:01:40.371,0:01:42.524 yaklaşık yüzde 15 olduğu tahmin ediliyor. 0:01:42.932,0:01:46.519 Yani dinozorlar için [br]bu düşük oksijen seviyesini solumak 0:01:46.543,0:01:48.418 oldukça önemli olmalıydı; 0:01:48.442,0:01:50.297 yalnızca hayatta kalmak için değil, 0:01:50.321,0:01:53.010 gelişip çeşitlilik gösterebilmek için de. 0:01:54.462,0:01:58.319 Peki bir dinozordan tüm kalan[br]genelde fosilleşmiş iskeleti ise 0:01:58.353,0:02:02.716 dinozor ciğerlerinin neye[br]benzediğini nasıl biliyoruz? 0:02:03.257,0:02:08.349 Kullandığımız tekniğin adı[br]"filogenetik ağaçlandırma." 0:02:09.085,0:02:13.130 Bu; evrim ağacında, dinozorların[br]yaşayan mirasçılarının anatomilerini -- 0:02:13.154,0:02:16.730 bu vaka için ciğer ve iskeletlerini -- 0:02:16.754,0:02:20.732 incelediğimizi söylemenin havalı bir yolu. 0:02:21.235,0:02:24.199 Böylece dinozorların öz torunlarını, 0:02:24.223,0:02:27.081 yani kuşları incelemeye koyulduk; 0:02:27.105,0:02:29.454 sonrasında yaşayan en yakın akrabalarını, 0:02:29.478,0:02:31.426 yani timsahları mercek altına aldık; 0:02:31.450,0:02:34.443 daha sonra kuzenleri diyebileceğimiz 0:02:34.467,0:02:37.072 kertenkeleler ve kaplumbağalar[br]araştırma konumuz oldu. 0:02:37.096,0:02:40.532 Ardından bu verileri[br]fosil kayıtlarına işledik 0:02:40.556,0:02:44.199 ve böylece dinozorların ciğerlerini[br]yeniden oluşturabildik. 0:02:44.223,0:02:46.267 Bu belirli örnekte, 0:02:46.291,0:02:51.205 dinozorların iskeleti, günümüz[br]kuşlarınınkini oldukça andırıyor. 0:02:51.696,0:02:56.462 Dinozorlar, bu dönemde ilkel memelilerle[br]rekabet halinde olduğu için 0:02:56.486,0:03:00.145 memeli ciğerinin basit yapısını[br]anlamak son derece önemli. 0:03:00.597,0:03:03.431 Akciğerin genel yapısını[br]hatırlatmak amacıyla, 0:03:03.455,0:03:05.382 ödüllere boğulan yüz 0:03:05.427,0:03:07.524 köpeğim Truvalı Mila 0:03:07.548,0:03:09.397 modelimiz olacak. 0:03:09.421,0:03:11.004 (Kahkaha) 0:03:11.028,0:03:14.764 Bu hikaye bir göğüs boşluğunda geçiyor. 0:03:14.788,0:03:17.985 Sizden bir köpeğin göğüs kafesini[br]hayal etmenizi istiyorum. 0:03:18.009,0:03:21.520 Omurganın nasıl yere[br]tamamen paralel olduğuna 0:03:21.520,0:03:23.759 dikkatinizi çekmek istiyorum. 0:03:23.783,0:03:26.748 İki ya da dört ayak üzerinde[br]yürümeleri fark etmeksizin 0:03:26.762,0:03:29.448 üzerinde duracağımız bütün[br]hayvanların omurgaları 0:03:29.472,0:03:31.480 buna benzer şekilde olacak. 0:03:31.511,0:03:36.025 Şimdi sizden hayali göğüs kafesinin[br]içine dalıp etrafa bakınmanızı istiyorum. 0:03:36.944,0:03:39.019 Burası göğüs çatımız. 0:03:39.480,0:03:43.399 Burası, akciğerlerin üst[br]kısmının kaburga ve omurgayla 0:03:43.423,0:03:45.748 direkt temasa geçtiği bölge. 0:03:46.374,0:03:49.863 Bu arayüz hikayemizin geçtiği yer. 0:03:50.398,0:03:53.433 Şimdi sizden bir köpeğin[br]ciğerlerini hayal etmenizi istyorum. 0:03:53.457,0:03:56.645 Dışarıdan bakınca nefes[br]alma sırasında şişen, 0:03:56.669,0:04:00.080 nefes verme sırasında büzülen; 0:04:00.104,0:04:02.577 dev, şişirilebilir bir poşet gibi. 0:04:02.601,0:04:05.878 Poşet içinde dallanan[br]birtakım tüpler mevcut 0:04:05.902,0:04:08.385 ve bu tüplere bronş ağacı deniyor. 0:04:08.899,0:04:15.014 Bu tüpler içeri çekilen oksijeni, [br]eninde sonunda alveollere aktarıyor. 0:04:15.038,0:04:20.080 İnce bir zardan difüzyon ile [br]damar yoluna geçiyor. 0:04:20.572,0:04:22.750 Bakın, burası çok önemli. 0:04:23.440,0:04:26.925 Tüm memelilerin akciğerleri hareketlidir. 0:04:26.949,0:04:31.967 Yani tüm solunum süresince hareket ediyor, 0:04:31.991,0:04:34.577 dolayısıyla bu ince zar, kan-gaz bariyeri, 0:04:34.601,0:04:37.636 fazla ince olamaz, yoksa parçalanır. 0:04:37.660,0:04:41.202 Kan-gaz bariyerini aklınızda tutun, [br]ileride döneceğiz. 0:04:41.721,0:04:43.206 Hala benimle misiniz? 0:04:43.230,0:04:46.182 Çünkü kuşlara geçiyoruz[br]ve işler çığırından çıkmak üzere, 0:04:46.202,0:04:47.522 koltuklarınıza kenetlenin. 0:04:47.542,0:04:48.951 (Kahkaha) 0:04:49.648,0:04:52.903 Kuşlar, memelilerden tamamen farklı. 0:04:53.495,0:04:56.272 Biz de dinozorların ciğer[br]modelini oluşturmak için 0:04:56.272,0:04:58.343 kuşları kullanıyor olacağız. 0:04:58.367,0:04:59.931 Kuşlara gelecek olursak, 0:04:59.955,0:05:04.172 hava ciğerden geçiyor [br]ancak ciğer ne şişiyor ne de büzülüyor. 0:05:04.707,0:05:06.648 Ciğer hareketsiz bırakılmış 0:05:06.672,0:05:08.964 ve kuru bir sünger görünümünde. 0:05:08.988,0:05:14.195 Esnek olmayan bir yapıda, [br]üstten ve yanlardan göğüs kafesi ile 0:05:14.219,0:05:17.313 ve alttan yatay bir zar ile [br]sabitlenmiş durumda. 0:05:18.300,0:05:21.386 Bronş ağacından dallanan, 0:05:21.410,0:05:25.398 ciğerin ötesindeki bir dizi esnek,[br]poşet benzeri yapılar yardımıyla 0:05:25.422,0:05:28.210 solunum tek yönlü olarak gerçekleşiyor 0:05:28.236,0:05:31.716 ve bu yapılara hava torbaları diyoruz. 0:05:32.249,0:05:35.907 Bu son derece narin sistem, 0:05:35.931,0:05:40.820 göğüs çatısı boyunca[br]uzanan çatal kaburgalar ile 0:05:40.844,0:05:43.549 yerine sabitlenmiş durumda. 0:05:43.573,0:05:46.655 Ayrıca çoğu kuş türünde 0:05:46.679,0:05:50.663 hava keselerinden ve ciğerden[br]birtakım uzantılar çıkıp 0:05:50.697,0:05:53.305 iskelet sistemini işgal ediyor -- 0:05:53.329,0:05:56.031 genelde omurgayı, bazen de kaburgaları -- 0:05:56.055,0:05:59.014 ve solunum sistemini yerine sabitliyor. 0:05:59.038,0:06:02.474 Buna "omurga boşluğu" deniyor. 0:06:02.498,0:06:05.740 Çatal kaburgalar ve omurga boşluğu 0:06:05.764,0:06:09.281 fosil kayıtlarında[br]arayabileceğimiz ipuçlarından 0:06:09.305,0:06:11.894 çünkü bu iki iskelet özelliği 0:06:11.918,0:06:15.847 dinozorların solunum sistemi bölgelerinin 0:06:15.871,0:06:18.335 sabit olduğunu gösterir. 0:06:21.200,0:06:25.256 Solunum sisteminin [br]bu şekilde yerine sabitlenmesi, 0:06:25.290,0:06:30.674 oksijenin damar yoluna geçtiği[br]kan-gaz bariyerinin incelmesi için 0:06:30.707,0:06:33.836 evrime zemin hazırladı. 0:06:34.746,0:06:37.271 Hareketsizlik bunu sağladı 0:06:37.271,0:06:40.661 çünkü ince bir bariyer [br]zayıf bir bariyerdir 0:06:40.661,0:06:44.839 ve zayıf bir bariyer, [br]eğer bir memeli ciğerinde olduğu gibi 0:06:44.869,0:06:47.308 sürekli havalandırmaya[br]maruz kalırsa parçalanır. 0:06:48.056,0:06:49.589 Peki, bunu neden önemsiyoruz? 0:06:49.613,0:06:51.337 Ne anlama geliyor? 0:06:52.083,0:06:56.338 Oksijenin difüzyonu ince zarlarda[br]daha kolay gerçekleşir 0:06:57.536,0:07:00.197 ve ince bir zar 0:07:00.221,0:07:05.987 özellikle Trias Devri'ndeki gibi[br]düşük oksijen şartlarında 0:07:06.011,0:07:10.592 solunumu kolaylaştırmak için [br]iyi bir yoldur. 0:07:11.425,0:07:16.130 Bu demek oluyor ki eğer dinozorlar[br]gerçekten böyle bir ciğer yapısına sahipse 0:07:16.154,0:07:19.481 solunum için, memeliler dahil olmak üzere, 0:07:19.505,0:07:22.369 diğer tüm hayvanlardan[br]daha iyi donatılmıştı. 0:07:22.851,0:07:26.466 Modern hayvanların anatomilerini ele alıp 0:07:26.490,0:07:29.369 fosil kayıtlarıyla karşılaştırdığımız 0:07:29.393,0:07:31.928 filogenetik ağaçlandırma[br]metodunu hatırlıyor musunuz? 0:07:31.952,0:07:36.814 Birinci ipucu, modern kuşların[br]çatal kaburgalarıydı. 0:07:36.838,0:07:41.249 Bunlardan dinozorların [br]büyük bir çoğunluğunda bulunuyor. 0:07:41.734,0:07:46.531 Yani bunun anlamı, [br]dinozorların ciğerlerinin üst kısmı 0:07:46.555,0:07:48.869 tıpkı modern kuşlardaki gibi 0:07:48.893,0:07:51.845 yerine sabitlenmiş durumda olacaktır. 0:07:51.869,0:07:55.406 İkinci ipucu, omurlardaki boşluk. 0:07:55.430,0:07:58.996 Bunu, yırtıcı dinozorları kapsayan 0:07:59.021,0:08:02.266 ve modern kuşlara zemin hazırlayan 0:08:02.290,0:08:05.782 saropod ve teropod[br]dinozorlarında görüyoruz. 0:08:06.250,0:08:11.589 Dinozorlarda fosilleşmiş ciğer[br]dokuyla ilgili kanıt bulamazken 0:08:11.613,0:08:16.162 omursal boşluk bize yaşam süreleri boyunca 0:08:16.186,0:08:18.638 bu hayvanların ciğerlerinin[br]ne yaptığını anlatıyor. 0:08:19.211,0:08:24.556 Ciğer dokusu ya da hava kesesi dokusu,[br]omurları işgal edip 0:08:24.580,0:08:27.087 tıpkı modern kuşlardaki gibi [br]içlerini oyuyordu 0:08:27.111,0:08:31.245 ve solunum sisteminin[br]parçalarını yerine sabitleyip 0:08:31.269,0:08:32.869 hareketsiz bırakıyordu. 0:08:34.138,0:08:35.923 Çatal kaburgalar 0:08:35.947,0:08:38.791 ve omursal boşluk, beraberce, 0:08:38.815,0:08:43.022 solunum sistemini yerine sabitleyip 0:08:43.066,0:08:46.688 hareketsiz bırakılmış,[br]sabit bir yapı oluşturarak 0:08:46.712,0:08:50.576 bugün modern kuşlarda gördüğümüz 0:08:50.616,0:08:55.366 son derece hassas, oldukça ince[br]kan-gaz bariyerinin evrimine izin verdi. 0:08:55.390,0:08:59.444 Dinozorlardaki bu adeta deli[br]gömleği giydirilmiş ciğerin kanıtları, 0:08:59.474,0:09:02.398 Trias Dönemi'nin oksijen[br]fakiri atmosferinde 0:09:02.422,0:09:04.490 solunum yapabilecek kapasitede bir ciğer 0:09:04.524,0:09:09.283 geliştirebilecek yeterlilikte[br]olduklarını gösteriyor. 0:09:09.981,0:09:14.325 Dinozorlardaki bu sabit iskelet sistemi 0:09:14.359,0:09:19.509 diğer hayvanlara, özellikle esnek[br]ciğerleri Trias Dönemi'ndeki 0:09:19.539,0:09:24.094 oksijence fakir atmosfere uyum[br]sağlayamamış memelilere karşı 0:09:24.124,0:09:27.129 oldukça mühim bir avantaj sağlar. 0:09:27.664,0:09:31.368 Bu anatomi dinozorlara,[br]diğer hayvanlara karşı 0:09:31.388,0:09:35.702 avantajlarını sağlayan[br]gizli silah olabilir. 0:09:36.096,0:09:38.900 Bu, dinozor çeşitlenmesi[br]hipotezini sınamak için 0:09:38.924,0:09:43.832 harika bir başlangıç noktası sağlıyor. 0:09:43.856,0:09:47.750 Bu, dinozorların başlangıcının hikayesi 0:09:47.774,0:09:52.272 ve bizim bu konu üzerine olacak[br]çalışmalarımızın yalnızca başı. 0:09:52.932,0:09:54.124 Teşekkürler. 0:09:54.148,0:09:57.109 (Alkış)