1
00:00:01,016 --> 00:00:03,444
Wszyscy słyszeliśmy o tym,
jak wyginęły dinozaury.

2
00:00:04,285 --> 00:00:06,238
Historia, którą dziś opowiem,

3
00:00:06,262 --> 00:00:10,874
wydarzyła się 200 milionów lat
przed ich zagładą.

4
00:00:11,481 --> 00:00:14,367
Ta opowieść sięga samych początków,

5
00:00:14,391 --> 00:00:16,736
kiedy dinozaury były
na początku swojej drogi.

6
00:00:17,269 --> 00:00:19,994
Jedną z największych
zagadek biologii ewolucyjnej jest to,

7
00:00:20,018 --> 00:00:23,032
w jaki sposób dinozaury
poradziły sobie tak dobrze.

8
00:00:23,548 --> 00:00:27,307
Co doprowadziło do tego,
że władały planetą tak długo?

9
00:00:27,896 --> 00:00:31,414
Kiedy zastanawiamy się,
dlaczego były tak niesamowite,

10
00:00:31,438 --> 00:00:35,243
myślimy zwykle o największych
lub najmniejszych dinozaurach.

11
00:00:35,267 --> 00:00:36,712
O tym, który był najszybszy,

12
00:00:36,736 --> 00:00:38,304
który miał najwięcej piór,

13
00:00:38,328 --> 00:00:41,234
najdziwniejszy pancerz, kolce lub zęby.

14
00:00:42,126 --> 00:00:46,110
Ale odpowiedź tkwi raczej
w ich budowie wewnętrznej.

15
00:00:46,134 --> 00:00:48,326
To ich tajna broń.

16
00:00:48,716 --> 00:00:52,423
Według mnie i moich kolegów,
były to ich płuca.

17
00:00:53,149 --> 00:00:57,403
Jestem paleontologiem
i anatomem porównawczym.

18
00:00:57,427 --> 00:00:59,372
Interesuje mnie zagadnienie,

19
00:00:59,396 --> 00:01:02,805
w jaki sposób płuca dinozaurów
pomogły im zawładnąć światem.

20
00:01:03,797 --> 00:01:07,498
Cofnijmy się o 200 milionów lat,

21
00:01:07,522 --> 00:01:09,275
do okresu Triasu.

22
00:01:09,299 --> 00:01:11,691
Środowisko było bardzo surowe,

23
00:01:11,715 --> 00:01:13,355
nie było kwitnących roślin,

24
00:01:13,379 --> 00:01:15,634
co znaczy, że nie było trawy.

25
00:01:15,658 --> 00:01:20,056
Wyobraźcie sobie krajobraz
usiany sosnami i paprociami.

26
00:01:20,587 --> 00:01:24,040
W tym samym czasie żyły małe jaszczurki,

27
00:01:24,064 --> 00:01:26,455
ssaki, insekty,

28
00:01:26,479 --> 00:01:30,793
oraz mięsożerne i roślinożerne gady.

29
00:01:30,817 --> 00:01:33,104
Wszystkie walczyły o te same zasoby.

30
00:01:33,454 --> 00:01:34,995
Co ważne w tej historii,

31
00:01:35,019 --> 00:01:40,347
poziom tlenu wynosił wtedy zaledwie 15%,

32
00:01:40,371 --> 00:01:42,524
w porównaniu do dzisiejszych 21%.

33
00:01:42,932 --> 00:01:46,519
Więc niezwykle ważne
dla dinozaurów było oddychanie

34
00:01:46,543 --> 00:01:48,418
w środowisku z niskim poziomem tlenu.

35
00:01:48,442 --> 00:01:50,297
Nie tylko po to, żeby przeżyć,

36
00:01:50,321 --> 00:01:53,010
ale żeby rozwijać się i różnicować.

37
00:01:54,462 --> 00:01:57,559
Skąd wiemy, jakie były płuca dinozaurów,

38
00:01:57,583 --> 00:02:02,716
skoro zostały po nich
tylko skamieniałe szkielety?

39
00:02:03,257 --> 00:02:08,349
Metoda, z której korzystamy,
to rekonstrukcja filogenetyczna.

40
00:02:09,085 --> 00:02:13,130
To taka zgrabna nazwa, mówiąca,
że badamy anatomię,

41
00:02:13,154 --> 00:02:16,730
w tym wypadku konkretnie płuca i szkielet,

42
00:02:16,754 --> 00:02:20,732
żyjących dziś ewolucyjnych
potomków dinozaurów.

43
00:02:21,235 --> 00:02:24,199
Przyglądamy się anatomii ptaków,

44
00:02:24,223 --> 00:02:27,081
które są ich bezpośrednimi potomkami,

45
00:02:27,105 --> 00:02:29,324
oraz anatomii krokodylowatych,

46
00:02:29,388 --> 00:02:31,546
które są ich najbliższymi
żyjącymi krewnymi,

47
00:02:31,560 --> 00:02:34,443
potem badamy anatomię jaszczurek i żółwi,

48
00:02:34,467 --> 00:02:37,072
których nazywamy ich kuzynami.

49
00:02:37,096 --> 00:02:40,532
Następnie nakładamy te dane
na odkryte skamieniałości,

50
00:02:40,556 --> 00:02:44,199
i możemy dzięki temu dokonać
rekonstrukcji płuc dinozaurów.

51
00:02:44,223 --> 00:02:46,267
W tym konkretnym przypadku

52
00:02:46,291 --> 00:02:51,205
szkielet dinozaura przypomina
najbardziej ten współczesnych ptaków.

53
00:02:51,696 --> 00:02:56,462
Ponieważ dinozaury rywalizowały
w tym okresie z wczesnymi ssakami,

54
00:02:56,486 --> 00:03:00,145
ważne jest, aby zrozumieć
podstawowe działanie płuca ssaka.

55
00:03:00,597 --> 00:03:03,431
Aby opowiedzieć wam, jak działają płuca,

56
00:03:03,455 --> 00:03:06,090
wykorzystamy mojego psa, Milenę Trojańską.

57
00:03:06,114 --> 00:03:08,154
Pyszczek, który wyprosił tysiąc smakołyków

58
00:03:08,178 --> 00:03:09,397
będzie naszym modelem.

59
00:03:09,421 --> 00:03:11,004
(Śmiech)

60
00:03:11,028 --> 00:03:14,764
Wszystko dzieje się wewnątrz
klatki piersiowej.

61
00:03:14,788 --> 00:03:17,985
Tak wygląda ona u psa.

62
00:03:18,009 --> 00:03:20,466
Jego kręgosłup

63
00:03:20,490 --> 00:03:23,759
jest równoległy do podłoża.

64
00:03:23,783 --> 00:03:26,358
Tak samo wygląda to

65
00:03:26,382 --> 00:03:28,788
u wszystkich zwierząt,
o których będziemy mówić,

66
00:03:28,812 --> 00:03:30,310
chodzących na dwóch nogach

67
00:03:30,334 --> 00:03:31,487
lub na czterech.

68
00:03:31,511 --> 00:03:35,215
Teraz zajrzyjmy do środka.

69
00:03:36,944 --> 00:03:39,019
To sklepienie klatki piersiowej.

70
00:03:39,480 --> 00:03:43,399
To tutaj powierzchnia płuc
ma bezpośredni kontakt

71
00:03:43,423 --> 00:03:45,748
z żebrami i kręgosłupem.

72
00:03:46,374 --> 00:03:49,863
To ważne miejsce dla naszej opowieści.

73
00:03:50,398 --> 00:03:53,433
Zobaczcie teraz płuca psa.

74
00:03:53,457 --> 00:03:56,645
Widziane z zewnątrz, 
są jak wielki nadmuchiwany worek,

75
00:03:56,669 --> 00:04:00,080
który rozszerza się podczas wdechu

76
00:04:00,104 --> 00:04:02,577
i kurczy podczas wydechu.

77
00:04:02,601 --> 00:04:05,878
Wewnątrz niego jest mnóstwo
maleńkich rozgałęzionych rurek,

78
00:04:05,902 --> 00:04:08,385
tworzących drzewo oskrzelowe.

79
00:04:08,899 --> 00:04:15,014
Dostarczają one wdychany tlen
do pęcherzyków płucnych.

80
00:04:15,038 --> 00:04:20,080
Tlen przenika przez cienką membranę
do krwiobiegu za pomocą dyfuzji.

81
00:04:20,572 --> 00:04:22,750
To, co teraz powiem, jest niezwykle ważne.

82
00:04:23,440 --> 00:04:26,925
Płuca ssaków są ruchome.

83
00:04:26,949 --> 00:04:31,967
To znaczy że poruszają się
w trakcie procesu oddychania,

84
00:04:31,991 --> 00:04:34,577
dlatego ta cienka membrana,
bariera krew-tlen

85
00:04:34,601 --> 00:04:37,636
nie może być za cienka, bo pęknie.

86
00:04:37,660 --> 00:04:41,202
Zapamiętajcie hasło bariera krew-tlen,
będziemy do tego wracać.

87
00:04:41,721 --> 00:04:43,206
Nadążacie?

88
00:04:43,230 --> 00:04:45,698
Teraz weźmiemy się za ptaki,
to dopiero szaleństwo,

89
00:04:45,732 --> 00:04:47,512
trzymajcie się mocno siedzeń.

90
00:04:47,536 --> 00:04:48,951
(Śmiech)

91
00:04:49,648 --> 00:04:52,903
Ptaki są kompletnie inne niż ssaki.

92
00:04:53,495 --> 00:04:55,888
Wykorzystamy je jako nasz model

93
00:04:55,912 --> 00:04:58,343
do rekonstrukcji płuc dinozaurów.

94
00:04:58,367 --> 00:05:01,061
U ptaków powietrze przechodzi przez płuco,

95
00:05:01,115 --> 00:05:04,332
ale nie rozszerza się ono ani nie kurczy.

96
00:05:04,707 --> 00:05:06,648
Płuco jest nieruchome,

97
00:05:06,672 --> 00:05:08,964
ma strukturę zbitej gąbki.

98
00:05:08,988 --> 00:05:14,195
Jest nieelastyczne i unieruchomione
od góry i po bokach przez żebra,

99
00:05:14,219 --> 00:05:17,313
a od dołu przez błonę poziomą.

100
00:05:18,300 --> 00:05:21,386
Jest ono wentylowane jednokierunkowo

101
00:05:21,410 --> 00:05:25,398
przez serię elastycznych,
struktur przypominających worki,

102
00:05:25,422 --> 00:05:28,210
które wychodzą z drzewa oskrzelowego

103
00:05:28,234 --> 00:05:29,822
i znajdują się pod płucem.

104
00:05:29,846 --> 00:05:31,716
To tak zwane worki powietrzne.

105
00:05:32,249 --> 00:05:37,607
Cała ta niezwykle delikatna konstrukcja
jest unieruchomiona

106
00:05:37,631 --> 00:05:40,820
przez pary rozwidlonych żeber

107
00:05:40,844 --> 00:05:43,549
wzdłuż sklepienia klatki piersiowej.

108
00:05:43,573 --> 00:05:46,655
U wielu gatunków ptaków

109
00:05:46,679 --> 00:05:49,103
z płuc i worków powietrznych

110
00:05:49,127 --> 00:05:50,673
wychodzą przedłużenia,

111
00:05:50,697 --> 00:05:53,305
które wiążą się z tkanką szkieletową.

112
00:05:53,329 --> 00:05:56,031
Zwykle z kręgosłupem, czasem z żebrami.

113
00:05:56,055 --> 00:05:59,014
Utrzymują one układ oddechowy
w jednym miejscu.

114
00:05:59,038 --> 00:06:02,474
To tak zwane kości pneumatyczne.

115
00:06:02,498 --> 00:06:05,740
Rozwidlone żebra i kości pneumatyczne

116
00:06:05,764 --> 00:06:09,281
to dwie wskazówki, których możemy
poszukiwać w skamieniałościach,

117
00:06:09,305 --> 00:06:11,894
bo te cechy szkieletu
mogą wskazywać na to,

118
00:06:11,918 --> 00:06:17,797
że układ oddechowy
dinozaurów był nieruchomy.

119
00:06:21,200 --> 00:06:23,806
To mocowanie układu oddechowego

120
00:06:23,830 --> 00:06:27,737
umożliwiło ewolucję cieńszej
bariery krew-powietrze,

121
00:06:27,761 --> 00:06:33,860
czyli cieńszej membrany,
przez którą tlen dostawał się do krwi.

122
00:06:34,746 --> 00:06:40,637
Nieruchomość na to pozwalała,
bo cienka bariera jest słabsza,

123
00:06:40,661 --> 00:06:45,469
uległaby uszkodzeniu,
gdyby zwierzę oddychało aktywnie,

124
00:06:45,493 --> 00:06:47,308
tak jak robią to ssaki.

125
00:06:48,056 --> 00:06:49,589
Dlaczego nas to interesuje?

126
00:06:49,613 --> 00:06:51,337
Jakie to ma w ogóle znaczenie?

127
00:06:52,083 --> 00:06:56,338
Tlen łatwiej przenika
przez cieńszą membranę,

128
00:06:57,536 --> 00:07:03,627
a to ułatwia oddychanie

129
00:07:03,651 --> 00:07:05,987
w warunkach o niskiej zawartości tlenu.

130
00:07:06,011 --> 00:07:10,592
Takich, jakie panowały w okresie Triasu.

131
00:07:11,425 --> 00:07:16,130
Jeśli dinozaury miały takie płuca,

132
00:07:16,154 --> 00:07:20,211
były znacznie lepiej przystosowane
do oddychania niż inne zwierzęta,

133
00:07:20,235 --> 00:07:22,369
w tym ssaki.

134
00:07:22,851 --> 00:07:26,466
Pamiętacie metodę
rekonstrukcji filogenetycznej,

135
00:07:26,490 --> 00:07:29,369
w której wykorzystywaliśmy
anatomię współczesnych zwierząt,

136
00:07:29,393 --> 00:07:31,928
żeby zastosować ją do skamieniałości?

137
00:07:31,952 --> 00:07:36,814
Wskazówką numer jeden
są rozwidlone żebra ptaków.

138
00:07:36,838 --> 00:07:41,249
Znajdujemy je u większości dinozaurów.

139
00:07:41,734 --> 00:07:46,531
Czyli oznacza to,
że powierzchnia płuc dinozaurów

140
00:07:46,555 --> 00:07:48,869
była unieruchomiona,

141
00:07:48,893 --> 00:07:51,845
tak jak u dzisiejszych ptaków.

142
00:07:51,869 --> 00:07:55,406
Wskazówka numer dwa to kości pneumatyczne.

143
00:07:55,430 --> 00:08:00,237
Znajdujemy je u zauropodów i teropodów,

144
00:08:00,261 --> 00:08:03,536
wśród których znajdowały się
drapieżne dinozaury,

145
00:08:03,560 --> 00:08:05,782
i które są przodkami dzisiejszych ptaków.

146
00:08:06,250 --> 00:08:11,589
I choć nie znajdujemy żadnych
skamielin tkanki płucnej dinozaurów,

147
00:08:11,613 --> 00:08:16,162
kości pneumatyczne dają nam
wskazówki na to, jak działały płuca

148
00:08:16,186 --> 00:08:18,638
tych zwierząt za ich życia.

149
00:08:19,211 --> 00:08:24,556
Tkanka płucna lub tkanka worka
powietrznego wchodziły w kręgi,

150
00:08:24,580 --> 00:08:27,087
przez co były one puste
jak u współczesnych ptaków

151
00:08:27,111 --> 00:08:31,245
i utrzymywały układ oddechowy
w jednym miejscu,

152
00:08:31,269 --> 00:08:32,869
unieruchamiając go.

153
00:08:34,138 --> 00:08:35,923
Rozwidlone żebra

154
00:08:35,947 --> 00:08:38,791
i kości pneumatyczne

155
00:08:38,815 --> 00:08:43,722
tworzyły nieruchome, sztywne ramy,

156
00:08:43,746 --> 00:08:46,688
utrzymujące układ oddechowy
w jednym miejscu,

157
00:08:46,712 --> 00:08:52,486
co pozwoliło na rozwiniecie się
super cienkiej i super delikatnej

158
00:08:52,510 --> 00:08:55,366
bariery krew-powietrze,
która jest u dzisiejszych ptaków.

159
00:08:55,390 --> 00:08:59,180
Dowody na posiadanie
takich płuc przez dinozaury oznaczają,

160
00:08:59,244 --> 00:09:02,378
że ewolucja pozwoliła im wytworzyć płuca,

161
00:09:02,402 --> 00:09:04,140
które były zdolne do oddychania

162
00:09:04,164 --> 00:09:09,283
w atmosferze okresu triasowego
z niskim poziomem tlenu.

163
00:09:09,981 --> 00:09:15,078
Ten sztywny układ szkieletowy
u dinozaurów dał im

164
00:09:15,102 --> 00:09:20,585
znaczącą przewagę adaptacyjną
nad innymi zwierzętami, zwłaszcza ssakami,

165
00:09:20,609 --> 00:09:23,310
których elastyczne płuca
nie mogły się przystosować

166
00:09:23,334 --> 00:09:27,129
do atmosfery okresu triasowego
z niskim poziomem tlenu.

167
00:09:27,664 --> 00:09:32,734
Ta anatomia mogła być
tajną bronią dinozaurów,

168
00:09:32,758 --> 00:09:35,702
która dała im tę przewagę
nad innymi zwierzętami.

169
00:09:36,096 --> 00:09:38,900
To daje nam doskonałą podstawę,

170
00:09:38,924 --> 00:09:43,832
żeby zacząć testować hipotezy
o zróżnicowaniu dinozaurów.

171
00:09:43,856 --> 00:09:47,750
To opowieść o początku dinozaurów,

172
00:09:47,774 --> 00:09:52,272
i dopiero początek
naszych badań na ten temat.

173
00:09:52,932 --> 00:09:54,124
Dziękuję.

174
00:09:54,148 --> 00:09:57,109
(Brawa)