1
00:00:00,838 --> 00:00:03,390
Zer da giza burmuina
hain berezia egiten duena?

2
00:00:03,390 --> 00:00:05,552
Zergatik ikertzen ditugu guk 
beste animaliak

3
00:00:05,552 --> 00:00:07,280
eta haiek ez gaituzte gu ikertzen?

4
00:00:07,280 --> 00:00:09,471
Zer du giza burmuinak edo zer egiten du

5
00:00:09,471 --> 00:00:11,104
besteenak egiten ez duenik?

6
00:00:11,214 --> 00:00:14,082
Gai hauetaz interesatzen hasi nintzenean,
duela 10 urte,

7
00:00:14,102 --> 00:00:17,264
zientifikoek uste zuten bazekitela 
garunak nola eginda zeuden.

8
00:00:17,354 --> 00:00:18,823
Ebidentzia gutxi izan arren,

9
00:00:18,863 --> 00:00:21,150
zientifiko askok zioten 
ugaztunen garunak,

10
00:00:21,170 --> 00:00:23,925
baita gizakiena ere, 
berdin osatuak zeudela

11
00:00:23,985 --> 00:00:26,477
eta garunaren tamainarekiko 
proportzionala zen

12
00:00:26,507 --> 00:00:28,088
neurona kopurua zutela.

13
00:00:28,108 --> 00:00:29,944
Hau da, tamaina bereko bi garunek,

14
00:00:29,974 --> 00:00:33,292
400 gramoko bi garun hauek esaterako,

15
00:00:33,292 --> 00:00:35,774
neurona kopuru bertsua 
izan beharko luketela.

16
00:00:35,844 --> 00:00:37,640
Baina neuronak garuneko

17
00:00:37,640 --> 00:00:40,703
informazioaren prozesamenduaren 
unitate funtzionalak badira,

18
00:00:40,753 --> 00:00:42,135
garun bi hauen jabeek

19
00:00:42,135 --> 00:00:44,864
gaitasun kognitibo antzekoak 
izan beharko lituzkete.

20
00:00:45,054 --> 00:00:47,213
Baina bata txinpantzea da,

21
00:00:47,423 --> 00:00:49,740
eta bestea behi bat.

22
00:00:49,850 --> 00:00:52,212
Posible da behiek barne bizitza

23
00:00:52,212 --> 00:00:54,465
sakon bat izatea, 
eta hain azkarrak izanik

24
00:00:54,465 --> 00:00:58,178
guri hortaz ohartzen ez uztea 
erabaki izana,

25
00:00:58,268 --> 00:00:59,893
baina guk eurak jaten ditugu.

26
00:01:00,053 --> 00:01:01,412
Nirekin ados egongo zarete

27
00:01:01,412 --> 00:01:04,933
txinpantzeek behiek baino jokabide 
konplexu, elaboratu eta malguagoak

28
00:01:04,933 --> 00:01:06,469
burutzeko gai direla.

29
00:01:06,469 --> 00:01:09,121
"Garun guztiak modu berean
osatuak daude" esaldia

30
00:01:09,121 --> 00:01:10,434
oso zuzena ez dela

31
00:01:10,434 --> 00:01:12,105
erakusten du lehen puntu honek.

32
00:01:12,105 --> 00:01:13,451
Baina jarrai dezagun.

33
00:01:13,451 --> 00:01:15,229
Garun denak berdin osatuak baleude,

34
00:01:15,229 --> 00:01:18,141
tamaina desberdineko garundun 
animaliak konparatuz gero,

35
00:01:18,141 --> 00:01:20,323
garun handiek txikiek baino
neurona gehiago

36
00:01:20,323 --> 00:01:22,646
izan beharko lituzkete. 
Gero eta handiagoa,

37
00:01:22,646 --> 00:01:25,668
orduan eta gaitasun kognitibo handiagoa 
izango luke garunaren jabeak.

38
00:01:25,668 --> 00:01:27,804
Hori horrela balitz, garun handienak

39
00:01:27,804 --> 00:01:30,093
gaitasun kognitibo handiena izango luke.

40
00:01:30,093 --> 00:01:31,674
Eta, hemen datoz berri txarrak:

41
00:01:31,674 --> 00:01:34,431
Gure garuna ez da guztietan handiena.

42
00:01:34,431 --> 00:01:35,986
Honek nahasgarria dirudi.

43
00:01:35,986 --> 00:01:38,721
Gure garunak 1, 2 
eta 1,5 kg artean pisatzen du,

44
00:01:38,721 --> 00:01:42,038
elefanteen garunak 
4 eta 5 kg artean pisatzen du,

45
00:01:42,038 --> 00:01:44,623
eta baleen garunak 
9 kg arteko pisua har dezake.

46
00:01:44,623 --> 00:01:46,311
Guzti honengatik,

47
00:01:46,331 --> 00:01:51,518
zientifikoek gure garuna 
berezia zela esaten zuten

48
00:01:51,518 --> 00:01:54,380
gure gaitasun kognitiboak azaltzean.

49
00:01:54,380 --> 00:01:57,326
Benetan ezohikoa izan behar du bai,

50
00:01:57,326 --> 00:01:59,303
arauaren salbuespena.

51
00:01:59,303 --> 00:02:02,529
Beraiena handiagoa izango da bai,
baina gurea hobea da,

52
00:02:02,529 --> 00:02:04,154
eta hobea izan zitekeen,
hau da,

53
00:02:04,154 --> 00:02:06,515
izan behar lukeena baino 
handiagoa omen delako,

54
00:02:06,515 --> 00:02:09,213
gure gorputzen tamainagatik
izan beharko genukeena baino

55
00:02:09,213 --> 00:02:10,752
kortex askoz handiagoa baitugu.

56
00:02:10,752 --> 00:02:12,404
Garun kortex estra omen dugu,

57
00:02:12,404 --> 00:02:15,364
gorputza kudeatzeko baino 
gauza interesgarriagoak egiteko.

58
00:02:15,364 --> 00:02:17,043
Normalean, garunaren tamaina

59
00:02:17,043 --> 00:02:19,376
gorputzaren tamainaren araberakoa da.

60
00:02:19,376 --> 00:02:21,693
Beraz, gure garuna beharko lukeena baino

61
00:02:21,693 --> 00:02:23,780
handiagoa dela esateko arrazoi nagusia,

62
00:02:23,780 --> 00:02:26,782
beste hominidoekin egindako 
konparaketetatik dator.

63
00:02:26,938 --> 00:02:29,832
Gorilak gu baino 2 edo 3 aldiz 
handiagoak izan daitezke.

64
00:02:29,832 --> 00:02:32,533
Bere garunak gureak baino 
handiagoak izan beharko lukete

65
00:02:32,553 --> 00:02:34,198
baina aurkakoa gertatzen da.

66
00:02:34,198 --> 00:02:37,133
Gure garuna gorilena baino 
hiru aldiz handiagoa da.

67
00:02:37,133 --> 00:02:39,253
Giza garuna berezia dirudi ere

68
00:02:39,253 --> 00:02:41,500
erabiltzen duen 
energia kantitateagatik.

69
00:02:41,500 --> 00:02:44,249
Gorputzaren pisuaren 
%2a soilik izan arren,

70
00:02:44,249 --> 00:02:47,692
berak bakarrik gorputzak eguneroko
funtzioetarako darabilen

71
00:02:47,692 --> 00:02:50,155
energia guztiaren %25 behar du.

72
00:02:50,155 --> 00:02:53,508
Hori 2000 kalorietatik 500 litzateke,

73
00:02:53,508 --> 00:02:55,913
garuna funtzionamenduan izateko bakarrik.

74
00:02:55,913 --> 00:02:58,571
Beraz, giza garuna beharko
lukeena baino handiagoa da,

75
00:02:58,571 --> 00:03:00,867
behar lukeena baino
energia gehiago erabiltzen du,

76
00:03:00,867 --> 00:03:02,325
eta berezia da.

77
00:03:02,325 --> 00:03:04,896
Orain istorio hau gogaikarri
bihurtzen hasi zen.

78
00:03:04,896 --> 00:03:06,567
Biologian arauak bilatzen ditugu,

79
00:03:06,567 --> 00:03:09,413
animalia guztiei eta bizitzari 
oro har aplikatzekoak.

80
00:03:09,413 --> 00:03:11,263
Zergatik aplikatu beharko zaizkie

81
00:03:11,263 --> 00:03:14,905
eboluzioaren arauak 
espezie guztiei guri izan ezik?

82
00:03:14,905 --> 00:03:16,812
Agian arazoa oinarrizko ustean zegoen,

83
00:03:16,812 --> 00:03:18,973
agian garun denak 
ez daude berdin osatuak.

84
00:03:18,973 --> 00:03:20,572
Agian tamaina bereko bi garun

85
00:03:20,572 --> 00:03:23,163
neurona kantitate ezberdinez
osatuta egon daitezke.

86
00:03:23,163 --> 00:03:24,770
Oso handia den garun batek

87
00:03:24,770 --> 00:03:26,270
agian ez du

88
00:03:26,270 --> 00:03:28,831
txikiago batek baino 
neurona gehiago izan behar.

89
00:03:28,831 --> 00:03:31,840
Agian gizakion garunak neurona
kantitate handiena du

90
00:03:31,840 --> 00:03:34,413
bere tamainak axolarik izan gabe,

91
00:03:34,413 --> 00:03:36,507
batez ere kortexean.

92
00:03:36,507 --> 00:03:39,769
Ondorioz, guzti hau erantzun beharreko 
kontu garrantzitsu bihurtu zen.

93
00:03:39,788 --> 00:03:42,188
Zenbat neurona ditu giza garunak,

94
00:03:42,188 --> 00:03:44,600
eta nola konpara dezakegu 
beste animaliekin?

95
00:03:44,600 --> 00:03:47,493
Posible da zuetako batzuk 
nonbait irakurri edo entzun izana

96
00:03:47,493 --> 00:03:49,244
100 mila milioi neurona ditugula.

97
00:03:49,244 --> 00:03:51,210
Duela 10 urte,
lankideei galdetu nien

98
00:03:51,210 --> 00:03:53,169
ea bazekiten zifra hori
nondik zetorren.

99
00:03:53,169 --> 00:03:54,627
Inork ez zekien.

100
00:03:54,627 --> 00:03:56,080
Zifra horren jatorriaren bila

101
00:03:56,080 --> 00:03:58,138
jardun nintzen 
erreferentzia-bibliografian,

102
00:03:58,138 --> 00:03:59,921
baina sekula ez nuen aurkitu.

103
00:03:59,921 --> 00:04:02,660
Badirudi inork ez zuela benetan 
giza garunaren

104
00:04:02,660 --> 00:04:04,194
neurona kopurua zenbatu,

105
00:04:04,194 --> 00:04:06,693
ez eta beste edozein garunetako 
neurona kopurua ere.

106
00:04:06,693 --> 00:04:10,228
Garuneko zelulak kontatu ahal izateko
formula bat sortu nuen.

107
00:04:10,228 --> 00:04:12,336
Oinarrian zera egin behar da:

108
00:04:12,336 --> 00:04:15,581
garuna disolbatu, zopa bihurtu arte.

109
00:04:15,581 --> 00:04:17,618
Horrela funtzionatzen du:

110
00:04:17,618 --> 00:04:20,745
garun bat edo garun zati batzuk hartu

111
00:04:20,745 --> 00:04:22,489
eta garbigarritan disolbatzen da.

112
00:04:22,489 --> 00:04:23,998
Honek ehunak suntsitzen ditu

113
00:04:23,998 --> 00:04:26,434
baina zelularen nukleoa osorik
mantentzen du.

114
00:04:26,434 --> 00:04:29,574
Horrela, nukleoarekin soilik 
geratzen zara.

115
00:04:29,574 --> 00:04:32,595
Nukleoak itxura hau du, 
zopa baten antzekoa da.

116
00:04:32,628 --> 00:04:35,129
Zopa honek, arratoi baten
garuna zenak,

117
00:04:35,129 --> 00:04:36,573
nukleo guztiak ditu.

118
00:04:36,573 --> 00:04:39,603
Zoparen edertasuna zera da, zopa denez,

119
00:04:39,603 --> 00:04:42,501
berau nahastu dezakezula,
eta horrela nukleo guzti horiek

120
00:04:42,501 --> 00:04:44,472
likidotan homogeneoki banatu.

121
00:04:44,472 --> 00:04:46,453
Soluzio homogeneo honen

122
00:04:46,453 --> 00:04:50,536
lau edo bost lagin 
mikroskopiotik behatzean,

123
00:04:50,536 --> 00:04:53,072
nukleoak kontatu ahal dira,
eta garun horrek

124
00:04:53,072 --> 00:04:54,751
zenbat zelula zituen jakin.

125
00:04:54,751 --> 00:04:57,756
Sinplea da, erraza, 
eta benetan azkarra.

126
00:04:57,810 --> 00:04:59,807
Metodo honekin 
dozenaka espezieren

127
00:04:59,807 --> 00:05:02,118
neuronak kontatu ditugu,

128
00:05:02,118 --> 00:05:03,807
eta zera ikusi dugu,

129
00:05:03,807 --> 00:05:06,279
garunak ez daudela modu berean osatuta.

130
00:05:06,279 --> 00:05:08,576
Azter ditzagun 
karraskariak eta primateak.

131
00:05:08,576 --> 00:05:11,070
Karraskarien garun handienetan, 
handitu egiten da

132
00:05:11,070 --> 00:05:12,926
neuronen batezbesteko tamaina.

133
00:05:12,926 --> 00:05:15,145
Beraz, garuna azkar puzten da

134
00:05:15,145 --> 00:05:18,170
eta tamainaz handitzen da, 
neuronak gehitu baino.

135
00:05:18,170 --> 00:05:19,833
Primateen garunak, berriz,

136
00:05:19,833 --> 00:05:22,472
neuronak gehitzen ditu 
neuronen tamaina handitu barik.

137
00:05:22,472 --> 00:05:25,577
Garunari neuronak gehitzeko 
modu oso ekonomikoa da.

138
00:05:25,577 --> 00:05:27,104
Beraz, primate baten garunak

139
00:05:27,104 --> 00:05:30,581
neurona gehiago izango du 
tamaina bereko karraskari batenak baino.

140
00:05:30,581 --> 00:05:32,384
Garuna gero eta handiagoa izan,

141
00:05:32,384 --> 00:05:34,278
gero eta handiagoa izango da aldea.

142
00:05:34,278 --> 00:05:36,381
Zer gertatzen da gure garunean?

143
00:05:36,381 --> 00:05:39,695
Zera aurkitu dugu: batez beste 
86 mila milioi neurona ditugu.

144
00:05:39,850 --> 00:05:42,849
Hauetako 16 mila milioi
garun kortexean aurkitzen dira,

145
00:05:42,849 --> 00:05:44,930
Kontuan hartuz kortexean daudela

146
00:05:44,930 --> 00:05:48,024
kontzientzia, arrazonamendu logikoa,

147
00:05:48,024 --> 00:05:51,161
abstraktua eta antzeko funtzioak,

148
00:05:51,161 --> 00:05:54,145
eta ez dagoela 16 mila milioi 
neurona baino gehiago

149
00:05:54,145 --> 00:05:56,316
duen kortexik,

150
00:05:56,766 --> 00:05:58,484
uste dut hau dela

151
00:05:58,484 --> 00:06:01,626
gure aparteko gaitasun kognitiboen 
azalpen sinpleena.

152
00:06:01,626 --> 00:06:04,847
86 mila milioi neurona horien 
esanahia ere garrantzitsua da.

153
00:06:04,847 --> 00:06:06,376
Aurkitu genuen garunaren tamainaren

154
00:06:06,376 --> 00:06:08,728
eta bere neurona kopuruaren 
arteko erlazioa

155
00:06:08,728 --> 00:06:10,355
matematikoki deskribatu daitekeela.

156
00:06:10,355 --> 00:06:12,573
Giza garun bat karraskari batena balitz

157
00:06:12,573 --> 00:06:15,247
nolakoa izango zen 
kalkulatu ahal izan genuen.

158
00:06:15,247 --> 00:06:18,821
Karraskari baten garunak 
86 mila milioi neurona izango balitu,

159
00:06:18,821 --> 00:06:21,942
36 kg pisatuko lituzke.

160
00:06:21,942 --> 00:06:23,575
Hori ezta posible.

161
00:06:23,575 --> 00:06:26,591
Hain garun handia bere pisuak 
zanpatuko luke,

162
00:06:26,665 --> 00:06:28,252
eta garun hau

163
00:06:28,252 --> 00:06:31,473
89 tonatako gorputz batekin 
etorriko litzake.

164
00:06:32,023 --> 00:06:34,077
Horrek ez luke gure antzik izango.

165
00:06:34,157 --> 00:06:36,620
Guzti honek 
ondorio nagusi batera garamatza:

166
00:06:36,710 --> 00:06:39,107
ez garela karraskariak.

167
00:06:39,357 --> 00:06:42,535
Giza garuna 
ez da arratoi garun erraldoi bat.

168
00:06:42,625 --> 00:06:45,253
Arratoi batekin alderatuta
bereziak izan gaitezke,

169
00:06:45,333 --> 00:06:47,473
baina ez da alderaketa justua,

170
00:06:47,523 --> 00:06:49,512
baitakigu ez garela karraskariak.

171
00:06:49,562 --> 00:06:50,952
Primateak gara,

172
00:06:51,032 --> 00:06:53,726
beraz alderaketa justua 
beste primateekin litzateke.

173
00:06:53,726 --> 00:06:55,053
Kalkuluak hau ematen du:

174
00:06:55,103 --> 00:06:59,459
86 mila milioi neurona lituzkeen 
primate batek

175
00:06:59,729 --> 00:07:02,770
gutxi gora behera 1,2 kg-ko
garuna edukiko luke

176
00:07:02,960 --> 00:07:04,401
onargarria dena,

177
00:07:04,481 --> 00:07:06,782
eta 66 kg-ko gorputza.

178
00:07:07,011 --> 00:07:09,373
Horixe da nire kasua hain zuzen ere.

179
00:07:09,443 --> 00:07:11,318
Guzti honek harrigarria ez,

180
00:07:11,388 --> 00:07:14,484
baina garrantzitsua den 
beste ondorio batera garamatza:

181
00:07:14,834 --> 00:07:16,347
primate bat naiz.

182
00:07:16,417 --> 00:07:18,918
Eta zuek guztiak primateak zarete.

183
00:07:19,298 --> 00:07:20,896
Darwin ere primatea zen.

184
00:07:20,986 --> 00:07:24,056
Darwinek hau 
benetan gustukoa izango zuen.

185
00:07:24,136 --> 00:07:25,966
Bere garuna, gurea bezala,

186
00:07:26,076 --> 00:07:29,085
beste primateen garunaren 
itxurara egina zegoen.

187
00:07:29,374 --> 00:07:31,674
Beraz, giza garuna apartekoa da

188
00:07:31,754 --> 00:07:34,656
baina ez da berezia 
neurona kopuruaren aldetik.

189
00:07:34,746 --> 00:07:36,707
Primate handi baten garuna baino ez da.

190
00:07:36,707 --> 00:07:39,242
Pentsamendu apal 
eta erakusgarria dela uste dut,

191
00:07:39,372 --> 00:07:42,286
naturan dugun lekua 
gogoratzen digun pentsamendua.

192
00:07:42,656 --> 00:07:44,919
Zergatik behar du hainbeste energia?

193
00:07:45,019 --> 00:07:46,563
Beste batzuk ikertu dute

194
00:07:46,563 --> 00:07:49,640
gizakiaren eta beste espezieren garunek 
behar duten energia.

195
00:07:49,664 --> 00:07:51,884
Badakigunez garunen neurona kopurua,

196
00:07:51,933 --> 00:07:53,398
kalkulua egin dezakegu.

197
00:07:53,492 --> 00:07:54,834
Aurkitu da

198
00:07:54,834 --> 00:07:58,140
giza garunak eta beste garunek 
kantitate bera erabiltzen dutela:

199
00:07:58,240 --> 00:08:01,153
batezbeste 6 kaloria eguneko 
mila milioi neuronako.

200
00:08:01,223 --> 00:08:04,264
Beraz, garun baten gastu energetikoa

201
00:08:04,314 --> 00:08:07,343
neurona kantitatearen 
funtzio lineal sinple bat da,

202
00:08:07,477 --> 00:08:09,466
eta giza garunak

203
00:08:09,506 --> 00:08:12,859
espero zitekeen beste 
energia erabiltzen du.

204
00:08:13,659 --> 00:08:15,590
Beraz, giza garunak hainbeste energia

205
00:08:15,630 --> 00:08:17,471
erabiltzearen arrazoia sinplea da,

206
00:08:17,471 --> 00:08:19,386
neurona kantitate ikaragarria dugula.

207
00:08:19,551 --> 00:08:23,216
Primateak garelako, 
neurona asko ditugu gure tamainarako

208
00:08:23,251 --> 00:08:25,320
beste animaliekin alderatuta.

209
00:08:25,370 --> 00:08:27,972
Gure garunaren gastu erlatiboa 
izugarria da

210
00:08:28,072 --> 00:08:31,412
baina hori primateak garelako da, 
ez bereziak garelako.

211
00:08:31,412 --> 00:08:32,893
Beraz, azken galdera:

212
00:08:32,933 --> 00:08:35,813
Nola heldu gara 
neurona kopuru izugarri horretara?

213
00:08:35,903 --> 00:08:38,888
Eta, are gehiago, primateak 
gu baino handiagoak izanik,

214
00:08:38,888 --> 00:08:42,643
zergatik ez dute gurea baino handiagoa 
eta neurona gehiago dituen garuna?

215
00:08:42,643 --> 00:08:44,638
Garunean hainbeste neurona izateak

216
00:08:44,638 --> 00:08:46,268
ze gastu zekarren ikusita,

217
00:08:46,268 --> 00:08:48,671
arrazoi sinple bat zegoela 
bururatu zitzaidan.

218
00:08:48,671 --> 00:08:50,504
Beraiek ez dute nahikoa energia

219
00:08:50,504 --> 00:08:53,227
gorputz handia 
eta neurona kopuru handia mantentzeko.

220
00:08:53,257 --> 00:08:54,837
Kalkulua egin genuen.

221
00:08:54,837 --> 00:08:56,676
Primate batek janari gordina janez

222
00:08:56,676 --> 00:08:58,786
eguneko zenbat energia lortzen duen

223
00:08:58,786 --> 00:09:00,137
kalkulatu genuen.

224
00:09:00,207 --> 00:09:02,277
Gero, zenbat energia beharko lukeen

225
00:09:02,277 --> 00:09:04,204
tamaina zehatz bateko 
gorputz batek

226
00:09:04,204 --> 00:09:06,798
eta neurona kopuru konkretu batek 
kalkulatu genuen.

227
00:09:06,808 --> 00:09:08,585
Konbinaketak behatu genituen,

228
00:09:08,625 --> 00:09:11,014
primate baten gorputz tamaina 
eta garun-neurona

229
00:09:11,014 --> 00:09:12,815
kopuruaren arteko konbinaketak

230
00:09:12,815 --> 00:09:15,125
egunean ordu zehatz batzuk 
jaten emanez gero.

231
00:09:15,205 --> 00:09:16,713
Zera aurkitu genuen:

232
00:09:16,713 --> 00:09:18,529
neuronak hain garestiak direnez,

233
00:09:18,579 --> 00:09:22,051
gorputzaren tamaina eta 
neurona kantitatea konpentsatzen dira.

234
00:09:22,051 --> 00:09:24,691
Egunean 8 ordu jaten pasatzen
dituen primate batek

235
00:09:24,711 --> 00:09:27,352
gehienez ere 
53 mila milioi neurona izan ditzake,

236
00:09:27,382 --> 00:09:29,456
baina bere gorputza ezin da

237
00:09:29,556 --> 00:09:31,283
25 kg baino handiagoa izan.

238
00:09:31,343 --> 00:09:34,787
Hori baino astunagoa izateko, 
neurona gutxiago izan behar ditu.

239
00:09:34,838 --> 00:09:36,737
Beraz, edo gorputz handi bat daukagu,

240
00:09:36,777 --> 00:09:39,130
edo neurona kopuru handi bat.

241
00:09:39,150 --> 00:09:42,655
Primate batek bezala jaten baduzu, 
ezin dituzu bi gauzak izan.

242
00:09:42,980 --> 00:09:45,286
Muga metaboliko honetatik 
askatzeko modu bat

243
00:09:45,306 --> 00:09:47,730
eguneko ordu gehiago 
jaten pasatzea litzateke.

244
00:09:47,900 --> 00:09:49,591
Baina hori arriskutsua da,

245
00:09:49,681 --> 00:09:51,694
eta puntu batetik aurrera ezinezkoa.

246
00:09:51,764 --> 00:09:54,483
Gorilek eta orangutanek esaterako,

247
00:09:54,563 --> 00:09:56,220
30 mila milioi neurona dituzte,

248
00:09:56,380 --> 00:09:59,463
eta egunean 8 ordu eta erdi 
jaten pasatzen dituzte.

249
00:09:59,603 --> 00:10:02,059
Hori da antza lor dezaketen gehiena.

250
00:10:02,129 --> 00:10:05,245
Badirudi egunean 
9 ordu jaten pasatzea dela

251
00:10:05,415 --> 00:10:07,206
primate baten muga praktikoa.

252
00:10:07,326 --> 00:10:08,997
Eta gurea?

253
00:10:09,007 --> 00:10:10,798
Gure 86 mila milioi neuronekin

254
00:10:10,798 --> 00:10:13,048
eta gure 60-70 kg-ko gorputzekin,

255
00:10:13,478 --> 00:10:16,513
egunean 9 ordu baino gehiago 
pasa beharko genituzke

256
00:10:16,553 --> 00:10:20,114
egunero gure elikadura beharrak asetzen,

257
00:10:20,414 --> 00:10:22,289
eta hau ezinezkoa da.

258
00:10:22,669 --> 00:10:24,708
Primateek bezala jango bagenu,

259
00:10:24,778 --> 00:10:26,612
ez ginateke hemen egongo.

260
00:10:26,612 --> 00:10:28,865
Orduan, nola heldu ginen hona?

261
00:10:29,035 --> 00:10:32,222
Gure garunak 
hainbeste energia erabiltzen badu,

262
00:10:32,252 --> 00:10:37,107
eta ezin badugu jaten eman 
esna gauden ordu bakoitza,

263
00:10:37,190 --> 00:10:39,134
dugun aukera bakarra

264
00:10:39,144 --> 00:10:41,245
alimentu berdinetatik

265
00:10:41,245 --> 00:10:43,203
energia gehiago lortzea da.

266
00:10:43,663 --> 00:10:47,356
Harrigarria badirudi ere, hori bat dator

267
00:10:47,506 --> 00:10:49,516
duela milioi eta erdi urte

268
00:10:49,606 --> 00:10:52,233
gure arbasoek asmatu zutela 
uste denarekin,

269
00:10:52,353 --> 00:10:54,192
janaria prestatzearekin alegia.

270
00:10:54,432 --> 00:10:57,214
Janaria prestatzea sua erabiliz

271
00:10:57,314 --> 00:10:59,994
elikagaiak gorputzetik kanpo 
aurrez liseritzea da.

272
00:11:00,034 --> 00:11:02,994
Elikagai egosiak leunagoak dira, 
murtxikatzeko errazagoak

273
00:11:02,994 --> 00:11:05,080
eta errazago bihurtzen dira papila ahoan.

274
00:11:05,080 --> 00:11:07,313
Horrela estomagoan erabat liseritu

275
00:11:07,333 --> 00:11:08,865
eta xurgatzen dira.

276
00:11:08,865 --> 00:11:11,761
Honela, denbora gutxiagoan 
energia gehiago sor dezakegu.

277
00:11:11,771 --> 00:11:13,246
Beraz, janaria prestatzeak

278
00:11:13,246 --> 00:11:15,735
neuronekin gauza interesgarriagoak

279
00:11:15,735 --> 00:11:17,797
egiteko denbora ematen digu.

280
00:11:17,817 --> 00:11:21,117
Ez dugu etengabe janarian, 
janaria biltzean eta jatean

281
00:11:21,202 --> 00:11:22,776
pentsatu behar.

282
00:11:22,946 --> 00:11:24,831
Beraz, janaria prestatzen dugulako,

283
00:11:24,901 --> 00:11:27,400
behin eragozpen handi bat 
izan zen garun handi hau

284
00:11:27,650 --> 00:11:30,613
neuronez beteta 
eta energia gastu handia duen garun hau,

285
00:11:30,683 --> 00:11:32,466
oso baliagarri bihurtu da,

286
00:11:32,486 --> 00:11:35,822
neurona piloarentzako 
energia lortu dezakegulako

287
00:11:35,835 --> 00:11:39,086
eta eurekin gauza interesgarriak 
egiteko astia izan.

288
00:11:39,276 --> 00:11:41,259
Honek azaltzen du eboluzioan zehar

289
00:11:41,279 --> 00:11:44,383
zergatik hain azkar hazi zen 
giza garuna, handia egin arte,

290
00:11:44,393 --> 00:11:47,193
primate garuna 
izaten jarraitzen zuen bitartean.

291
00:11:47,493 --> 00:11:51,090
Janaria prestatzeak 
garun handi hau eskuragarri egin

292
00:11:51,090 --> 00:11:53,094
eta elikagai gordinetatik kulturara,

293
00:11:53,094 --> 00:11:55,417
nekazaritzara, zibilizaziora, dendetara,

294
00:11:55,417 --> 00:11:57,253
elektrizitatera, hozkailuetara,

295
00:11:57,283 --> 00:11:59,328
eta egun ditugun 
gauzetara heldu gara.

296
00:11:59,438 --> 00:12:01,045
Honela gauza gara

297
00:12:01,225 --> 00:12:03,267
egun guztia iraun ahal izateko energia

298
00:12:03,387 --> 00:12:06,659
janari azkarreko 
gustuko lekuetan kolpetik lortzeko.

299
00:12:07,459 --> 00:12:10,203
Behin konponbide bat izan zena

300
00:12:10,413 --> 00:12:12,040
orain arazo bihurtu da.

301
00:12:12,120 --> 00:12:16,979
Ironikoki, orain konponbidea 
elikagai gordinetan bilatzen dugu.

302
00:12:17,009 --> 00:12:18,966
Zein da gizakiaren abantaila?

303
00:12:19,876 --> 00:12:22,882
Zer daukagu 
beste animaliek ez daukatena?

304
00:12:23,025 --> 00:12:25,560
Nire erantzuna hau da: garun kortexean

305
00:12:25,560 --> 00:12:28,618
neurona kopuru handiena dugu 
eta uste dut hori dela

306
00:12:28,630 --> 00:12:31,224
gure gaitasun kognitibo ezohikoen 
azalpen sinpleena.

307
00:12:31,224 --> 00:12:34,097
Zer egiten dugu 
beste animaliek egiten ez dutena,

308
00:12:34,187 --> 00:12:36,464
nire ustez oinarrizkoa dena,

309
00:12:36,464 --> 00:12:39,363
garun kortexean ditugun 
neurona kantitate izugarri horrek

310
00:12:39,363 --> 00:12:41,516
posible egiten duena?

311
00:12:41,516 --> 00:12:43,268
Bi hitzetan: janaria prestatu.

312
00:12:43,328 --> 00:12:46,203
Beste animaliarik ez dago 
janaria prestatzen duenik.

313
00:12:46,233 --> 00:12:49,719
Gizakiek bakarrik egiten dute. 
Horrela heldu ginen gizaki izatera.

314
00:12:49,769 --> 00:12:52,829
Giza garuna ikertzeak 
elikagaiez nuen pentsaera aldatu dit.

315
00:12:52,869 --> 00:12:55,584
Orain sukaldea begiratu 
eta gurtu egiten dut.

316
00:12:55,624 --> 00:12:57,329
Arbasoei eskertzen diet

317
00:12:57,329 --> 00:13:00,259
ziurrenik gizaki egin gaituen 
asmakizuna sortzeagatik.

318
00:13:00,259 --> 00:13:01,681
Mila esker.

319
00:13:01,871 --> 00:13:03,934
(Txaloak)