WEBVTT 00:00:07.745 --> 00:00:11.880 2009'da iki araştırmacı basit bir deney yaptı. 00:00:11.880 --> 00:00:15.055 Güneş sistemimiz hakkında bildiğimiz her şeyi aldılar 00:00:15.055 --> 00:00:20.937 ve her gezegenin gelecekteki 5 milyar yıla kadar nerede olacağını hesapladılar. 00:00:21.107 --> 00:00:24.367 Bunu yapmak için aynı başlangıç koşullarıyla 00:00:24.367 --> 00:00:29.829 2.000'den fazla sayısal simülasyon gerçekleştirdiler fakat biri dışında: 00:00:29.829 --> 00:00:35.136 Merkür ile Güneş arasındaki mesafe, bir simülasyondan diğerine 00:00:35.136 --> 00:00:37.796 bir milimetreden daha az değiştirildi. 00:00:37.796 --> 00:00:41.074 Şaşırtıcı bir şekilde, simülasyonlarının yaklaşık %1'inde, 00:00:41.074 --> 00:00:46.420 Merkür'ün yörüngesi o kadar sert bir şekilde değişti ki, Güneş'e dalabilir 00:00:46.420 --> 00:00:48.780 veya Venüs ile çarpışabilirdi. 00:00:48.780 --> 00:00:49.810 Daha da kötüsü, 00:00:49.810 --> 00:00:54.683 bir simülasyonda tüm iç Güneş sistemini istikrarsızlaştırdı. 00:00:54.983 --> 00:00:58.983 Bu bir hata değildi. Sonuçlardaki şaşırtıcı çeşitlilik, Güneş sistemimizin 00:00:58.983 --> 00:01:05.058 göründüğünden çok daha az kararlı olabileceği gerçeğini ortaya koyuyor. NOTE Paragraph 00:01:05.058 --> 00:01:10.239 Astrofizikçiler, yerçekimi sistemlerinin bu şaşırtıcı özelliğini 00:01:10.239 --> 00:01:12.419 n-cisim problemi olarak adlandırırlar. 00:01:12.419 --> 00:01:15.239 İki kütleçekim kütlesinin hareketlerini 00:01:15.239 --> 00:01:17.949 tam olarak tahmin edebilen denklemlerimiz olsa da 00:01:17.949 --> 00:01:23.600 analitik araçlarımız daha kalabalık sistemlerle karşılaştıklarında yetersiz. 00:01:23.600 --> 00:01:28.861 Üç veya daha fazla nesnenin yer çekimi hareketini tam olarak 00:01:28.861 --> 00:01:34.431 tanımlayabilen genel bir formülün tüm terimlerini yazmak aslında imkansız. NOTE Paragraph 00:01:34.861 --> 00:01:41.876 Neden? Sorun, bir n-cisim sisteminin içerdiği bilinmeyen değişkenlerle ilgili. 00:01:41.876 --> 00:01:45.186 Isaac Newton sayesinde, cisimler arasında hareket eden 00:01:45.186 --> 00:01:49.186 yer çekimi kuvvetini tanımlamak için bir dizi denklem yazabiliriz. 00:01:49.186 --> 00:01:53.213 Bununla birlikte, bu denklemlerdeki bilinmeyen değişkenler için 00:01:53.213 --> 00:01:55.633 genel bir çözüm bulmaya çalışırken, 00:01:55.633 --> 00:01:58.002 matematiksel bir kısıtlama ile karşı karşıyayız: 00:01:58.002 --> 00:02:01.833 Her bilinmeyen için, onu bağımsız olarak tanımlayan 00:02:01.833 --> 00:02:04.043 en az bir denklem olmalı. NOTE Paragraph 00:02:04.043 --> 00:02:08.934 Başlangıçta, iki cisimli bir sistemin hareket denklemlerindense 00:02:08.934 --> 00:02:12.724 konum ve hızı için daha fazla bilinmeyen değişkenleri olduğu görülmekte. 00:02:12.724 --> 00:02:14.680 Ancak bir numara var: 00:02:14.680 --> 00:02:18.915 Sistemin ağırlık merkezine göre iki cismin 00:02:18.915 --> 00:02:22.265 göreceli konumunu ve hızını düşünün. 00:02:22.625 --> 00:02:27.353 Bu, bilinmeyenlerin sayısını azaltır ve geriye çözülebilir bir sistem kalır. NOTE Paragraph 00:02:27.353 --> 00:02:33.079 Yörüngede dönen üç veya daha fazla nesneyle her şey daha da karmaşıklaşır. 00:02:33.079 --> 00:02:37.461 Göreceli hareketleri hesaba katmanın aynı matematiksel hilesiyle bile, 00:02:37.461 --> 00:02:41.796 onları tanımlayan denklemlerden daha fazla bilinmeyenle baş başa kalıyoruz. 00:02:42.088 --> 00:02:46.840 Bu denklem sisteminin genel bir çözüme dönüştürülmesi için 00:02:46.840 --> 00:02:49.166 çok fazla değişken var. NOTE Paragraph 00:02:49.610 --> 00:02:53.010 Peki, evrenimizdeki nesnelerin analitik olarak 00:02:53.010 --> 00:02:58.631 çözülemeyen hareket denklemlerine göre taşınması gerçekte neye benzer? 00:02:58.631 --> 00:03:01.881 Üç yıldızdan oluşan Alpha Centauri gibi bir sistem 00:03:01.881 --> 00:03:05.359 birbirine çarparak gelebilir veya daha büyük olasılıkla, 00:03:05.359 --> 00:03:10.471 bazıları uzun bir süre sabit durduktan sonra yörüngeden atılabilir. 00:03:10.471 --> 00:03:14.471 Oldukça olası olmayan birkaç kararlı konfigürasyon dışında 00:03:14.471 --> 00:03:19.791 her olası durum, uzun zaman ölçeklerinde tahmin edilemez. 00:03:20.571 --> 00:03:24.768 Her biri, konum ve hızdaki en küçük farklılığa bağlı şekilde 00:03:24.768 --> 00:03:29.316 astronomik olarak geniş bir potansiyel sonuç yelpazesine sahip. 00:03:29.466 --> 00:03:33.742 Bu davranış, fizikçiler tarafından kaotik olarak bilinir 00:03:33.742 --> 00:03:37.472 ve n-cismi sistemlerinin önemli bir özelliği. 00:03:37.472 --> 00:03:42.201 Böyle bir sistem hala belirleyicidir, yani rastgele bir şeyi yok. 00:03:42.201 --> 00:03:45.791 Birden fazla sistem tam olarak aynı koşullardan başlarsa 00:03:45.791 --> 00:03:48.241 her zaman aynı sonuca ulaşır. 00:03:48.241 --> 00:03:53.790 Ama başlangıçta biraz destek verirseniz tüm bahisler kapanır. 00:03:53.980 --> 00:03:59.330 Bu, karmaşık yörüngelerin büyük bir hassasiyetle hesaplanması gerektiği 00:03:59.330 --> 00:04:01.900 insan uzay görevleri için açıkça geçerli. NOTE Paragraph 00:04:02.489 --> 00:04:06.489 Neyse ki bilgisayar simülasyonlarındaki devamlı gelişmeler 00:04:06.489 --> 00:04:09.379 felaketten kaçınmak için çeşitli yollar sunar. 00:04:09.379 --> 00:04:13.695 Çözümlere giderek daha güçlü işlemcilerle yaklaşarak, n-cismi sistemlerinin 00:04:13.695 --> 00:04:19.565 hareketini uzun zaman ölçeklerinde daha güvenilir bir şekilde tahmin edebiliriz. 00:04:19.565 --> 00:04:22.755 Eğer üçlü bir gruptaki bir cisim çok hafifse, 00:04:22.755 --> 00:04:25.885 diğer ikisine önemli bir kuvvet uygulamaz, 00:04:25.885 --> 00:04:30.727 sistem çok iyi bir yaklaşımla iki cisim sistemi gibi davranır. 00:04:30.727 --> 00:04:34.727 Bu yaklaşım "kısıtlı üç cisim problemi" olarak bilinir. 00:04:34.727 --> 00:04:38.667 Örneğin, Dünya-Güneş yerçekimi alanındaki bir asteroidi 00:04:38.667 --> 00:04:43.027 veya bir kara delik ve bir yıldız alanındaki küçük bir gezegeni 00:04:43.027 --> 00:04:46.700 tanımlarken son derece yararlı olduğu kanıtlandı. NOTE Paragraph 00:04:46.700 --> 00:04:50.450 Güneş sistemimize gelince, 00:04:50.450 --> 00:04:52.880 en azından önümüzdeki birkaç yüz milyon yıl boyunca 00:04:52.880 --> 00:04:56.150 istikrarına makul ölçüde güven duyabileceğimizden mutlu olacaksınız. 00:04:56.330 --> 00:04:59.230 Eğer galaksinin öteki bir yanından fırlatılan 00:04:59.230 --> 00:05:02.000 başka bir yıldız bize doğru geliyorsa 00:05:02.000 --> 00:05:03.850 tüm bahisler kapalı.