Voel je je gevangen
in een kapot economisch model?
Een model dat de levende wereld vertrapt
en de levens bedreigt
van onze nakomelingen?
Een model dat miljarden mensen uitsluit
terwijl het een enkeling
onvoorstelbaar rijk maakt?
Dat ons opdeelt
in winnaars en verliezers
en dan de verliezers
hun tegenslag verwijt?
Welkom bij het neoliberalisme,
de zombie-doctrine
die nooit lijkt te sterven,
hoezeer ze ook in diskrediet is gebracht.
Nu had je kunnen denken
dat de financiële crisis van 2008
het neoliberalisme
zou hebben doen ineenstorten.
Ze had toch de centrale
kenmerken ervan blootgelegd,
namelijk het dereguleren van
het zakenleven en de financiële wereld,
de afbraak van sociale buffers,
en het stimuleren van
extreme onderlinge concurrentie.
Een ieder zag nu zijn gebreken.
Intellectueel ging het
ook inderdaad onderuit.
Maar toch domineert het ons leven.
Waarom?
Ik denk dat we nog
geen nieuw verhaal vonden
om het te vervangen.
Met verhalen navigeren we de wereld.
Ze stellen ons in staat
complexe en tegenstrijdige
signalen te interpreteren.
Als we de zin van iets willen snappen,
zoeken we geen wetenschappelijke uitleg,
maar wel trouw aan een verhaal.
Weerspiegelt wat we horen
de manier waarop wij verwachten
dat de mens en de wereld zich gedragen?
Is het samenhangend?
Gaat het vooruit
zoals een verhaal moet vooruitgaan?
We zijn wezens van het verhaal
en een reeks feiten en cijfers,
hoe belangrijk die ook zijn --
ik ben een empirist,
ik geloof in feiten en cijfers --
maar feiten en cijfers staan machteloos
tegenover een overtuigend verhaal.
Het enige dat een verhaal kan vervangen...
... is een verhaal.
Je kunt iemands verhaal niet wegnemen
zonder hen een nieuw verhaal te geven.
Het zijn niet de verhalen in het algemeen
die ons aanspreken,
maar wel bepaalde narratieve structuren.
Er zijn een aantal basisplots
die we opnieuw en opnieuw gebruiken,
en in de politiek
is er een fundamenteel plot
dat enorm krachtig blijkt te zijn.
Ik noem dat ‘het restauratieverhaal’.
Het gaat als volgt.
Onheil in het land!
Veroorzaakt door machtige, snode krachten
tegen de belangen van de mensheid.
Maar de held zal in opstand komen
tegen deze wanorde,
die machtige krachten bevechten,
hen tegen de verwachtingen in
ten val te brengen
en de harmonie in het land herstellen.
Je hebt dit verhaal eerder gehoord.
Het is het verhaal uit de Bijbel.
Het is het ‘Harry Potter’-verhaal.
Het is het ‘Lord of the Rings’-verhaal.
Het is het ‘Narnia’-verhaal.
Maar het is ook het verhaal
van bijna elke politieke
en religieuze transformatie
van de voorbije millennia.
In feite kun je zelfs beweren
dat zonder een krachtig
nieuw restauratieverhaal
een politieke en religieuze transformatie
wellicht onmogelijk is.
Zo belangrijk is het.
Nadat de laissez-faire-economie
tot de Grote Depressie leidde,
schreef John Maynard Keynes
een nieuwe economie uit.
Hij vertelde een restauratieverhaal,
en het ging ongeveer als volgt.
Onheil in het land!
(Gelach)
Veroorzaakt door de krachtige en snode
krachten van de economische elite
die beslag legde
op de rijkdom van de wereld.
Maar de held van het verhaal,
de helpende staat, gesteund
door de arbeiders en de middenklasse,
zal die wanorde aanvechten.
Ze zullen deze macht bestrijden
door een herverdeling van rijkdom,
door het besteden
van publiek geld aan publieke goederen
inkomsten en banen creëren,
en de harmonie in het land herstellen.
Zoals bij alle goede restauratieverhalen,
vond dit weerklank
door het hele politieke spectrum.
Democraten en republikeinen,
labour en conservatieven,
links en rechts werden allen
in grote lijnen keynesiaans.
Maar toen het keynesianisme
in de problemen geraakte
in de jaren zeventig,
kwamen neoliberalen, mensen zoals
Friedrich Hayek en Milton Friedman,
op de proppen met
hun nieuwe restauratieverhaal,
en het ging ongeveer als volgt.
Je raadt nooit wat er gaat komen.
(Gelach)
Onheil in het land!
Veroorzaakt door de machtige
en snode krachten
van de almachtige staat,
wiens collectiviseringsneigingen
vrijheid, individualisme
en kansen onderdrukken.
Maar de held van het verhaal,
de ondernemer,
zal deze machtige krachten bevechten,
de staat ontmantelen
en door het creëren van
rijkdom en kansen,
de harmonie herstellen in het land.
En ook dat verhaal resoneerde
het hele politieke spectrum.
Republikeinen en democraten,
conservatieven en labour,
werden allen in grote lijnen neoliberalen.
Tegengestelde verhalen
met een identieke verhaalstructuur.
Dan, in 2008,
viel het neoliberale verhaal uit elkaar,
en kwamen de tegenstanders
naar voren met ...
... niets.
Geen nieuw restauratieverhaal!
Het beste wat ze te bieden hadden
was een afgezwakt neoliberalisme
of een opgewarmd keynesianisme.
En daarom zitten we vast.
Zonder nieuw verhaal
zitten we met het oude, mislukte verhaal
dat maar blijft falen.
We vervallen tot wanhoop
wanneer onze verbeelding tekortschiet.
Zonder verhaal dat het heden verklaart
en de toekomst beschrijft,
verdampt de hoop.
Politieke mislukking is in de grond
een mislukking van de verbeelding.
Zonder restauratieverhaal
dat ons vertelt waarheen,
gaat er niets veranderen.
Maar met zo'n restauratieverhaal
kan bijna alles veranderen.
Het verhaal dat wij moeten vertellen
is een verhaal dat zoveel mogelijk
mensen zal aanspreken,
over de politieke breuklijnen heen.
Het moet resoneren
met diepe behoeften en verlangens.
Het moet eenvoudig en begrijpelijk zijn
en in de realiteit geworteld.
Ik geef toe dat dit een hele opgave lijkt.
Maar ik geloof dat in de westerse landen
een verhaal als dit erop wacht
om verteld te worden.
In de afgelopen jaren
is er al een fascinerende
convergentie van bevindingen
in verschillende wetenschappen,
in de psychologie, de antropologie,
de neurowetenschappen
en de evolutionaire biologie,
en die vertellen ons iets nogal geweldigs:
dat menselijke wezens
een enorme gave voor altruïsme hebben.
Zeker, we hebben allemaal
een beetje egoïsme en hebzucht in ons,
maar bij de meeste mensen
zijn dat niet onze dominante waarden.
En we blijken ook buitengewoon
te kunnen samenwerken.
We overleefden de Afrikaanse savannes
ondanks het feit dat we
zwakker en langzamer waren
dan onze roofdieren
en de meeste van onze prooien,
door een verbazingwekkend vermogen
tot wederzijdse hulp,
en die drang om samen te werken
zit in onze geest geëtst
door de natuurlijke selectie.
Dit zijn de centrale,
cruciale feiten over de mensheid:
ons geweldige altruïsme en samenwerking.
Maar er is iets vreselijk misgegaan.
Onheil in het land!
(Gelach)
Onze goede natuur is gedwarsboomd
door verschillende krachten,
maar ik denk dat de meest krachtige ervan
het dominante politieke verhaal
van onze tijd is,
dat ons vertelt dat we moeten leven
in extreem individualisme
en concurrentie met elkaar.
Het dwingt ons om elkaar te bevechten,
te vrezen en te wantrouwen.
Het versplintert de samenleving.
Het verzwakt de sociale banden
die ons leven de moeite waard maken.
En in dat vacuüm
groeien deze gewelddadige,
intolerante krachten.
We zijn een maatschappij van altruïsten,
maar worden geregeerd door psychopaten.
(Applaus)
Maar het hoeft niet zo te zijn.
Echt niet,
want we hebben een ongelooflijk vermogen
tot saamhorigheid en verbondenheid
en met een beroep op die hoedanigheid
kunnen we die fantastische onderdelen
van onze menselijkheid herstellen:
ons altruïsme en onze samenwerking.
Waar er versplintering is, kunnen we
een bloeiend burgerlijk leven opbouwen
met een rijke participatieve cultuur.
Waar we geprangd zitten
tussen markt en staat,
kunnen we een economie bouwen
die zowel mens als planeet respecteert.
We kunnen deze economie creëren
rond dat grote verwaarloosde gebied:
de commons.
De commons is noch markt, noch staat,
noch kapitalisme, noch communisme,
maar het bestaat uit drie hoofdelementen:
een bepaalde hulpbron,
een bepaalde gemeenschap
die deze hulpbron beheert
en de regels en onderhandelingen
die de gemeenschap ontwikkelt
om ze te beheren.
Denk aan de breedbandgemeenschap
of de gemeenschap van energiecoöperanten
of de gedeelde grond
voor de teelt van groenten en fruit
die we kennen als volkstuinen.
Een common kan niet worden verkocht,
kan niet worden weggegeven,
en de voordelen ervan
worden gelijkelijk gedeeld
onder de leden van de gemeenschap.
Waar we werden genegeerd en geëxploiteerd,
kunnen we nu onze politiek doen herleven.
We kunnen de democratie heroveren
van de mensen die ze ons afnamen.
We kunnen nieuwe regels en methoden
van verkiezingen gaan gebruiken
om ervoor te zorgen dat financiële macht
democratische macht nooit meer overtroeft.
(Applaus)
Representatieve democratie
moet worden getemperd
door de participerende democratie
zodat we onze politieke keuzes
kunnen verfijnen,
en die keuze moet zoveel mogelijk
op lokaal niveau worden betracht.
Als er iets plaatselijk
kan worden besloten,
moet het niet nationaal worden bepaald.
Ik noem dit geheel
de politiek van verbondenheid.
Ik denk dat dit de potentie heeft
om een breed scala van mensen
aan te spreken,
en de reden hiervoor is
dat een van de weinige waarden
die zowel links als rechts delen
verbondenheid en gemeenschap zijn.
Ze verstaan er elk
ietwat andere dingen onder,
maar in ieder geval beginnen we
met wat gemeenschappelijke taal.
In feite kan je veel politiek zien
als een poging ergens bij te horen.
Zelfs fascisten zoeken gemeenschap,
zij het een beangstigend
homogene gemeenschap
waar iedereen er hetzelfde uitziet,
hetzelfde uniform draagt
en dezelfde slogans zingt.
Wat we moeten creëren is een gemeenschap
op basis van overbruggende netwerken,
geen netwerken binnen de groep.
Een netwerk binnen de groep brengt mensen
uit een homogene groep samen,
terwijl een overbruggend netwerk mensen
uit verschillende groepen samenbrengt.
En mijn overtuiging is
dat als we voldoend rijke en levendige
overbruggende gemeenschappen creëren,
we de drang van mensen kunnen dwarsbomen
om zich in te graven in de veiligheid
van een homogene verbindende gemeenschap
die zich verdedigt tegen 'de ander'.
Kort gezegd
zou ons nieuwe verhaal
iets als dit kunnen worden.
Onheil in het land!
(Gelach)
Veroorzaakt door de krachtige
en snode krachten
van mensen die zeggen dat zoiets
als een samenleving niet bestaat,
die ons vertellen dat
ons hoogste doel in het leven
is om te vechten als zwerfhonden
over een vuilnisbak.
Maar wij, de helden van het verhaal,
komen in opstand tegen dit onheil.
We zullen die snode krachten bestrijden
door het bouwen van rijke, boeiende,
inclusieve en gulle gemeenschappen,
en daarmee de harmonie
herstellen in het land.
(Applaus)
Of je dit nu al dan niet
het juiste verhaal vindt,
hoop ik dat je het ermee eens bent
dat we er een nodig hebben.
We hebben een nieuw
restauratieverhaal nodig,
dat ons moet leiden
uit de puinhoop waar we in zitten,
dat ons vertelt waarom we
in die puinhoop zitten
en ons vertelt hoe eruit te geraken.
Als we dat verhaal goed vertellen,
zal het de hoofden infecteren
over het hele politieke spectrum.
Onze taak is het
om het verhaal te vertellen
dat het pad voorlicht
naar een betere wereld.
Dank je.
(Applaus)