"Tên ác quỷ đã đến thành phố."
"Nhưng đừng lo -
tất cả những gì hắn muốn
chỉ là diễn một màn ảo thuật".
Tiền đề vô lý này
tạo nên cốt truyện chính
cho kiệt tác của Mikhail Bulgakov,
''Bậc thầy và Margarita.''
Được viết tại Moscow
những năm 1930,
sự kết hợp siêu thực
giữa châm biếm chính trị,
tiểu thuyết lịch sử
và chủ nghĩa thần bí,
đã biến tác phẩm thành một trong những
tiểu thuyết hay nhất thế kỷ 20 -
và cũng là
một trong những di sản kỳ lạ nhất.
Câu chuyện bắt đầu
với cuộc gặp gỡ
giữa hai thành viên văn học ưu tú ở Moscow
bị một quý ông kì lạ tên là Woland
gián đoạn,
tự giới thiệu mình là một
học giả ngoại quốc
được mời để thuyết trình về tà thuật.
Khi vị khách lạ mặt và hai người bạn
tranh luận về triết học
và đưa ra những điềm báo xấu
về số phận của họ,
thì bối cảnh chuyển đến
thành phố Jerusalem
ở thế kỉ thứ nhất.
Ở đó, một Pontius Pilate đau khổ
miễn cưỡng thực thi án tử
của Chúa Giêsu thành Nazareth.
Tường thuật thay đổi
giữa hai bối cảnh,
Woland và tuỳ tùng -
Azazello, Koroviev, Hella,
và một con mèo khổng lồ tên Behemoth-
dùng năng lực pháp thuật kì quái,
để thể hiện màn kịch
và để lại dấu vết của sự tàn phá
và hỗn độn trên đường đi.
Phần lớn sự hài hước đen tối
của cuốn tiểu thuyết
không chỉ đến từ
trò nghịch ngợm quỷ quái này
mà còn từ từ bối cảnh đối lập
mà câu chuyện xảy ra.
Câu chuyện của Bulgakov diễn ra
trong cùng bối cảnh nơi nó được viết-
Liên Xô vào thời kì đỉnh cao của Stalin.
Ở đó, hoạ sĩ và nhà văn
làm việc dưới sự kiểm duyệt nghiêm ngặt
và sẽ bị bỏ tù, lưu đày hoặc xử tử
nếu bị coi là phá hoại tư tưởng nhà nước.
Ngay cả khi được thông qua,
các tác phẩm của họ
cùng với nhà cửa, các chuyến du lịch
và mọi thứ khác
đều bị cai trị bởi
một bộ máy quan liêu hỗn loạn.
Trong cuốn tiểu thuyết, Woland vận dụng
hệ thống này cùng chất liệu hiện thực
để cho ra những kết cục hài hước.
Khi người khác bị bêu đầu,
tiền từ trên trời rơi xuống như mưa,
việc công dân Moscow hành xử
vì lợi ích cá nhân vụn vặt
đã khắc hoạ cách xã hội Xô Viết
gieo rắc lòng tham,
sự hoài nghi bất chấp lý tưởng của xã hội.
Việc tường thuật cố tình trộn lẫn
các hiện tượng siêu nhiên kì lạ
với đời sống vô lý của chế độ Soviet
Bằng cách nào Bulgakov
xuất bản thành công cuốn tiểu thuyết
đầy tính trỉ trích
trong một chế độ áp bức như thế?
Thực tế là không.
Ông viết "Bậc thầy và Margarita"
trong mười năm.
Nhưng nếu sự ưu ái của Stalin
giúp tránh Bulgakov khỏi
những áp bức nghiêm trọng,
thì đa số vở kịch và văn bản của ông
bị giữ không cho xuất bản,
để giữ cho ông được an toàn
nhưng mất đi tiếng nói.
Khi tác giả qua đời năm 1940,
phần còn lại của bản thảo
vẫn không được công khai.
Bản kiểm duyệt sau cùng
được in năm 1960
trong khi nhiều bản sao chép
của bản gốc
vẫn được lưu hành
trong giới văn học ngầm.
Văn bản đầy đủ
được công khai năm 1973
hơn 30 năm sau khi được hoàn thành.
Trải nghiệm của Bulgakov về
sự kiểm duyệt và thất vọng về nghệ thuật
truyền màu sắc tự truyện
cho phần hai của cuốn tiểu thuyết,
khi nhân vật trùng với tên tác phẩm,
cuối cùng, cũng được giới thiệu.
"Bậc thầy" là một tác giả giấu tên,
cố gắng viết nên cuốn tiểu thuyết
trong nhiều năm,
nhưng lại đốt đi bản thảo
sau khi bị nhà xuất bản từ chối
cũng giống như Bulgakov
với tác phẩm của chính mình.
Tuy nhiên, nhân vật chính thật sự
là quý bà Margarita.
Sự hiến dâng của bà với người tình
đã tạo ra một liên kết kì lạ
với sự trốn thoát của bọn ma quỷ,
mang câu chuyện tới đỉnh điểm
của siêu thực.
Ngoài tính hài hước đen tối
và cấu trúc phức tạp,
tâm điểm của "Bậc thầy and Margarita"
là sự suy ngẫm về nghệ thuật,
tình yêu và sự cứu rỗi,
thứ không thể bị đánh mất
trong sự hoài nghi.
Việc quyển sách bị công bố chậm trễ
và sống sót qua nhiều xung đột
là minh chứng cho lời nhắn gửi
của Wooland với Bậc thầy
''Bản thảo không cháy.''