1
00:00:06,988 --> 00:00:11,477
1962'de Michel Siffre adlı
bir mağara kâşifi,

2
00:00:11,477 --> 00:00:17,266
ışık ve saat olmadan, kendisini
aylarca yer altına kapattığı

3
00:00:17,266 --> 00:00:20,405
bir deney serisi başlattı.

4
00:00:20,405 --> 00:00:24,296
Kendisini, yaşam belirtilerini
takip eden elektrotlara bağladı

5
00:00:24,296 --> 00:00:28,225
ve uyuma, yemek yeme saaatlerini
takip etmeye başladı.

6
00:00:28,225 --> 00:00:30,165
Siffre sonunda gün ışığına çıktığında,

7
00:00:30,165 --> 00:00:32,645
öncü olacak bu deneylerinin sonucu,

8
00:00:32,645 --> 00:00:37,575
vücudunun düzenli bir uyuma-uyanma
döngüsünü takip ettiğini ortaya çıkardı.

9
00:00:37,575 --> 00:00:40,654
Dışarıdan hiçbir belirti olmamasına rağmen

10
00:00:40,654 --> 00:00:42,035
uykuya daldı,

11
00:00:42,035 --> 00:00:42,975
uyandı,

12
00:00:42,975 --> 00:00:46,246
belirli aralıklarla yemek yedi.

13
00:00:46,246 --> 00:00:52,385
Latincede "bir gün boyunca" anlamına gelen
sirkadyen ritmi olarak bilinmeye başlandı.

14
00:00:52,385 --> 00:00:56,676
Ardından bilim adamları,
bu ritimlerin hormon salgımızı,

15
00:00:56,676 --> 00:00:58,563
vücudumuzun yemeği sindirim biçimini

16
00:00:58,563 --> 00:01:01,807
ve hatta ilaçların bünyedeki
etkilerini etkilediğini keşfettiler.

17
00:01:01,807 --> 00:01:07,666
Bu değişimleri inceleyen
bilim dalı kronobiyolojidir.

18
00:01:07,666 --> 00:01:12,277
Zamanı hissedebilmek; uyumak ve
uyanmaktan, bize fırlatılan bir topu

19
00:01:12,277 --> 00:01:17,906
ne zaman yakalayacağımızı tam olarak
bilmeye kadar, her şeyi yapmamızı sağlar.

20
00:01:17,906 --> 00:01:19,977
Tüm bu kabiliyetleri, beynimizdeki

21
00:01:19,977 --> 00:01:23,627
bileşik zaman sistemine borçluyuz.

22
00:01:23,627 --> 00:01:28,117
Bu sistem; kaç saniyenin geçtiğini
bizlere ileten kronometreye,

23
00:01:28,117 --> 00:01:30,776
günün saatlerini sayan bir saate

24
00:01:30,776 --> 00:01:34,148
ve mevsimlerden haberdan eden
bir takvime teḳâbul ediyor.

25
00:01:34,148 --> 00:01:37,457
Her biri, beynin farklı
bir bölgesinde bulunuyor.

26
00:01:37,457 --> 00:01:41,917
Karanlık mağarasında kalan Siffre,
üst kiyazmatik çekirdekteki

27
00:01:41,917 --> 00:01:47,587
veya hipotalamustaki SCN'ye,
yani en ilkel saate bel bağladı.

28
00:01:47,587 --> 00:01:52,875
Sirke sineği ve fareler üzerinde yapılan
araştırmalarca işlenişi şöyle gerçekleşir:

29
00:01:52,875 --> 00:01:58,873
CLK veya saat olarak bilinen protein,
gün boyunca SCN'de birikiyor.

30
00:01:58,873 --> 00:02:02,657
Uyanık olmamızı söyleyen
faal genle beraber,

31
00:02:02,657 --> 00:02:05,294
PER adı verilen farklı
bir protein oluştururlar.

32
00:02:05,294 --> 00:02:07,174
PER yeterli miktarda depolandığında,

33
00:02:07,174 --> 00:02:09,718
CLK'yi oluşturan geni devre dışı bırakarak

34
00:02:09,718 --> 00:02:11,977
nihayetinde bizi uykuya daldırır.

35
00:02:11,977 --> 00:02:17,256
Daha sonra, saat seviyesinde düşüş
yaşanır, böylece PER derişmesi de düşer,

36
00:02:17,256 --> 00:02:19,158
böylece CLK seviyesi artar

37
00:02:19,158 --> 00:02:21,551
ve döngü başa sarılır.

38
00:02:21,551 --> 00:02:23,335
Farklı proteinler de rol alıyor;

39
00:02:23,335 --> 00:02:28,318
fakat bizim gün ve gece döngümüz,
gündüz CLK ve gece PER arasında olan

40
00:02:28,318 --> 00:02:32,169
ikilem ile sürdürülüyor olabilir.

41
00:02:32,169 --> 00:02:34,561
Daha net olarak,

42
00:02:34,561 --> 00:02:36,697
SCN seviyemiz şu gibi
dış etmenlere bağlıdır:

43
00:02:36,697 --> 00:02:37,427
ışık,

44
00:02:37,427 --> 00:02:38,137
yemek,

45
00:02:38,137 --> 00:02:38,861
gürültü

46
00:02:38,861 --> 00:02:40,027
ve sıcaklık.

47
00:02:40,027 --> 00:02:41,659
Bunlara Almanca'da


48
00:02:41,659 --> 00:02:44,268
''zaman bahşedenler'' anlamına gelen
zeitgeber diyoruz.

49
00:02:44,268 --> 00:02:46,827
Siffre yer altında bu işaretlerin çoğundan

50
00:02:46,827 --> 00:02:50,848
bihaber kaldı ama normal hayatta
bizim günlük yaşantımızı ayarlıyorlar.

51
00:02:50,848 --> 00:02:54,378
Mesela gün ışığı gözümüze nüfuz ettikçe

52
00:02:54,378 --> 00:02:56,209
bu durum uyanmamızı sağlıyor.

53
00:02:56,209 --> 00:02:59,083
Göz sinirinden SCN'ye
doğru ilerlenildikçe,

54
00:02:59,083 --> 00:03:02,398
dış çevrede neler olduğunu iletir.

55
00:03:02,398 --> 00:03:05,668
Devamında hipotalamus, uykuyu tetikleyen

56
00:03:05,668 --> 00:03:07,859
melatonin hormonun üretimini duraklatır.

57
00:03:07,859 --> 00:03:08,978
Aynı zamanda,

58
00:03:08,978 --> 00:03:11,639
uyku döngümüzü kontrol etmeye yarayan

59
00:03:11,639 --> 00:03:14,110
beyindeki vazopressin ve noradrelin

60
00:03:14,110 --> 00:03:16,649
üretimini arttırır.

61
00:03:16,649 --> 00:03:17,989
Sabah 10 civarında,

62
00:03:17,989 --> 00:03:22,060
vücudun artan ısısı, enerji
ve atikliğimizi yukarıya çeker

63
00:03:22,060 --> 00:03:23,620
ve öğle vaktinde,

64
00:03:23,620 --> 00:03:27,448
kas faaliyetimizi
ve eş güdümümüzü geliştirir.

65
00:03:27,448 --> 00:03:30,799
Gece maruz kaldığımız parlak
ekranlar bu sinyalleri şaşırtabilir,

66
00:03:30,799 --> 00:03:35,829
ki bu yüzden yatmadan önce TV başında
pineklemek uykuyu kaçırabilir.

67
00:03:35,829 --> 00:03:39,550
Saati algılarken daha net olmamız
gereken zamanlar da olabiliyor,

68
00:03:39,550 --> 00:03:43,000
bu noktada beynin dahili
kronometresi devreye giriyor.

69
00:03:43,000 --> 00:03:46,087
Bu durumu açıklayan bir teoriye göre,

70
00:03:46,087 --> 00:03:49,069
belirli sinir hücreleri
arasındaki etkileşim,

71
00:03:49,069 --> 00:03:52,581
her zaman neredeyse
aynı sürede gerçekleşir.

72
00:03:52,581 --> 00:03:56,080
Beyin zarındaki ve beynin
diğer bölümlerindeki sinir hücreleri,

73
00:03:56,080 --> 00:03:59,469
belirli, tahmin edilebilir
döngülerde iletişime geçerler;

74
00:03:59,469 --> 00:04:04,670
ki bu da beyin zarının tam olarak ne kadar
zaman geçtiğini belirlemesini sağlar.

75
00:04:04,670 --> 00:04:07,321
Bu da bizim zaman algımızı yaratır.

76
00:04:07,321 --> 00:04:11,882
Siffre, mağarasında bununla alakalı
inanılmaz bir ek buluşa imza attı.

77
00:04:11,882 --> 00:04:16,312
Her gün, kendisini her saniyede
bir basamak olacak şekilde

78
00:04:16,312 --> 00:04:19,511
120'ye kadar saymaya koşulladı.

79
00:04:19,511 --> 00:04:25,439
Zamanla, iki dakika sürecek olan vakit
beş dakika gibi gelmeye başladı.

80
00:04:25,439 --> 00:04:30,658
Tenha ve karanlık mağarasındaki hayatı,
beyninin düzeni koruma çabalarına karşın,

81
00:04:30,658 --> 00:04:34,421
Siffre'nin zaman algısını çarpıttı.

82
00:04:34,421 --> 00:04:38,332
Bu durum, daha başka nelerin bizim zaman
algımızı etkileyebileceğini sorgulatıyor.

83
00:04:38,332 --> 00:04:41,482
Zaman nesnel bir olgu değilse,
ne anlama geliyor?

84
00:04:41,482 --> 00:04:44,421
Her birimiz farklı bir şekilde
algılıyor olabilir miyiz?

85
00:04:44,421 --> 00:04:46,551
Sadece zaman gösterir.