WEBVTT

00:00:00.741 --> 00:00:02.383
Ngủ.

00:00:02.383 --> 00:00:05.204
Là thứ ta bỏ ra 
một phần ba cuộc đời để làm

00:00:05.204 --> 00:00:08.525
nhưng liệu ta có thực sự 
hiểu được ý nghĩ của nó?

NOTE Paragraph

00:00:08.525 --> 00:00:10.540
Hai ngàn năm trước, Galen

00:00:10.540 --> 00:00:12.880
một trong các nhà nghiên cứu 
y học hàng đầu

00:00:12.880 --> 00:00:14.319
của thế giới cổ đại,

00:00:14.319 --> 00:00:16.258
đã giả dụ rằng khi thức

00:00:16.258 --> 00:00:19.620
nguồn sức mạnh não, chất dịch của nó,

00:00:19.620 --> 00:00:22.500
sẽ chảy tới mọi cơ quan trong cơ thể,

00:00:22.500 --> 00:00:26.204
làm chúng hoạt động 
trong khi bộ não khô dần đi

00:00:26.204 --> 00:00:28.070
và ông ấy nghĩ rằng khi đi ngủ

00:00:28.070 --> 00:00:32.118
toàn bộ chất dịch này
sẽ quay trở lại,

00:00:32.118 --> 00:00:33.913
làm đầy lại bộ não

00:00:33.913 --> 00:00:36.459
và làm mới lại suy nghĩ.

00:00:36.459 --> 00:00:38.880
Nghe có vẻ vô lý với chúng ta.

00:00:38.880 --> 00:00:41.161
Tuy vậy, Galen chỉ đang cố gắng giải thích

00:00:41.161 --> 00:00:42.958
điều gì đó về giấc ngủ

00:00:42.958 --> 00:00:45.185
thứ mà ta làm hàng ngày.

00:00:45.185 --> 00:00:47.449
Chúng ta biết 
từ kinh nghiệm của chính mình

00:00:47.449 --> 00:00:49.821
rằng khi đi ngủ, bạn thoải mái đầu óc

00:00:49.821 --> 00:00:51.763
và khi mất ngủ

00:00:51.763 --> 00:00:54.320
nó khiến đầu óc bạn mụ mẫm.

00:00:54.320 --> 00:00:58.532
Giờ thì, dù biết về giấc ngủ
nhiều hơn thời của Galen,

00:00:58.532 --> 00:01:01.406
chúng ta vẫn chưa thực sự hiểu 
tại sao giấc ngủ

00:01:01.406 --> 00:01:06.275
lại có công dụng phục hồi thần kì 
cho trí não.

NOTE Paragraph

00:01:06.275 --> 00:01:09.624
Vậy nên, hôm nay tôi muốn chia sẻ
về vài nghiên cứu gần đây

00:01:09.624 --> 00:01:12.368
mà có lẽ sẽ làm sáng tỏ câu hỏi này.

00:01:12.368 --> 00:01:15.573
Chúng ta biết rằng 
giấc ngủ có thể thực sự

00:01:15.573 --> 00:01:17.946
là một giải pháp lập trình tinh tế

00:01:17.946 --> 00:01:20.523
cho những nhu cầu cơ bản của não bộ,

00:01:20.523 --> 00:01:22.779
một cách đặc trưng để bộ não

00:01:22.779 --> 00:01:25.772
đáp ứng các đòi hỏi cao và khác biệt nhỏ

00:01:25.772 --> 00:01:30.291
khiến nó khác với 
tất cả mọi cơ quan còn lại.

NOTE Paragraph

00:01:30.291 --> 00:01:33.346
Vậy hầu như mọi hoạt động sinh lý ta có

00:01:33.346 --> 00:01:35.800
có thể coi như một loạt các vấn đề

00:01:35.800 --> 00:01:38.341
và các giải pháp tương ứng.

00:01:38.341 --> 00:01:41.321
Và vấn đề đầu tiên mọi cơ quan phải xử lý

00:01:41.321 --> 00:01:43.539
là sự cung cấp dưỡng chất liên tục

00:01:43.539 --> 00:01:45.560
để nuôi dưỡng các tế bào trong cơ thể.

00:01:45.560 --> 00:01:48.138
Trong não, đó là phần đặc biệt quan trọng;

00:01:48.138 --> 00:01:50.355
hoạt động xung điện mãnh liệt sử dụng

00:01:50.355 --> 00:01:53.213
tới một phần tư năng lượng toàn bộ cơ thể

00:01:53.213 --> 00:01:55.203
mặc dù bộ não chỉ chiếm

00:01:55.203 --> 00:01:58.180
khoảng hai phần trăm khối lượng cơ thể.

00:01:58.180 --> 00:01:59.792
Do vậy, hệ thống tuần hoàn đó

00:01:59.792 --> 00:02:02.223
giải quyết vấn đế đề phân phối dinh dưỡng

00:02:02.223 --> 00:02:04.763
bằng cách gửi 
các mạch máu cung cấp dinh dưỡng

00:02:04.763 --> 00:02:08.106
và oxy tới mọi xó xỉnh của cơ thể.

NOTE Paragraph

00:02:08.106 --> 00:02:11.120
Các bạn có thể thấy điều đó 
qua video sau.

00:02:11.120 --> 00:02:13.082
Đây, chúng ta xem các mạch máu

00:02:13.082 --> 00:02:15.597
trong não của một con chuột sống.

00:02:15.597 --> 00:02:18.117
Các mao mạch tạo nên 
một hệ thống phức tạp

00:02:18.117 --> 00:02:20.735
phủ toàn bộ diện tích não bộ.

00:02:20.735 --> 00:02:25.246
Chúng bắt đầu từ vỏ não,
rồi tự đâm vào các nhóm tế bào,

00:02:25.246 --> 00:02:27.888
và khi tỏa ra, chúng cung cấp dinh dưỡng

00:02:27.888 --> 00:02:33.273
và oxy tới từng tế bào não.

NOTE Paragraph

00:02:33.276 --> 00:02:37.966
Khi mọi tế bào cần
dinh dưỡng để hoạt động,

00:02:37.966 --> 00:02:41.277
chúng cũng tạo ra chất thải 
như sản phẩm phụ,

00:02:41.277 --> 00:02:44.990
và việc dọn dẹp chất thải đó
là vấn đề cơ bản thứ hai

00:02:44.990 --> 00:02:47.882
mà mọi cơ quan phải xử lý.

00:02:47.882 --> 00:02:50.465
Giản đồ này thể hiện hệ mạch bạch huyết

00:02:50.465 --> 00:02:52.895
dần dần phát triển để đáp ứng nhu cầu.

00:02:52.895 --> 00:02:55.707
Đó là hệ thống mạch song song thứ hai

00:02:55.707 --> 00:02:57.721
phát triển khắp cơ thể.

00:02:57.721 --> 00:02:59.678
Nó mang protein và chất thải khác

00:02:59.678 --> 00:03:02.012
qua các khoảng trống giữa các tế bào,

00:03:02.012 --> 00:03:04.514
thu nhặt rồi bơm chúng vào máu

00:03:04.514 --> 00:03:06.675
để thải đi.

NOTE Paragraph

00:03:06.675 --> 00:03:08.464
Nhưng nếu xem thật kĩ giản đồ này,

00:03:08.464 --> 00:03:12.248
bạn sẽ thấy một vài điều không hợp lý.

00:03:12.248 --> 00:03:14.943
Nếu chúng ta phóng to đầu chàng trai,

00:03:14.943 --> 00:03:17.506
một trong những thứ, bạn sẽ thấy ở đó

00:03:17.506 --> 00:03:21.298
là chẳng có mạch bạch huyết nào ở não cả.

00:03:21.298 --> 00:03:24.392
Nhưng nó không có nghĩa gì nhiều, 
phải không?

00:03:24.392 --> 00:03:27.597
ý tôi là, não là một cơ quan 
hoạt động cô đặc

00:03:27.597 --> 00:03:32.762
tạo ra lượng lớn chất thải
cần được làm sạch hiệu quả.

00:03:32.762 --> 00:03:35.701
Vì vậy, nó thiếu các mạch bạch huyết, 
nghĩa là

00:03:35.701 --> 00:03:39.517
phương pháp mà phần còn lại cơ thể 
sử dụng để làm sạch chất thải

00:03:39.517 --> 00:03:42.491
không áp dụng cho não bộ.

NOTE Paragraph

00:03:42.491 --> 00:03:44.539
Vậy não làm thế nào để giải quyết

00:03:44.539 --> 00:03:46.773
vấn đề làm sạch chất thải của mình?

00:03:46.773 --> 00:03:50.262
Ồ, đó có vẻ như một câu hỏi đơn giản

00:03:50.262 --> 00:03:53.390
khi mới tham gia vào câu chuyện

00:03:53.390 --> 00:03:55.411
cái mà ta tìm thấy

00:03:55.411 --> 00:03:57.746
cũng như cái mà ta để trong não,

00:03:57.746 --> 00:04:00.637
dưới tất cả các nơ ron và mao mạch,

00:04:00.637 --> 00:04:02.820
đó là cách giải quyết của bộ não,

NOTE Paragraph

00:04:02.820 --> 00:04:05.383
đối với vấn đề dọn sạch chất thải,

00:04:05.383 --> 00:04:07.200
thật không thể ngờ.

00:04:07.200 --> 00:04:10.050
thật khác lạ,

00:04:10.050 --> 00:04:12.788
nhưng cũng thật là đẹp.

00:04:12.788 --> 00:04:15.265
Tôi sẽ nói bạn biết 
phát hiện của chúng tôi.

NOTE Paragraph

00:04:15.265 --> 00:04:17.389
Vì bộ não có một cái bể lớn

00:04:17.389 --> 00:04:20.500
chứa đầy dịch sạch gọi là tủy não.

00:04:20.500 --> 00:04:22.269
Chúng tôi gọi chúng là CSF.

00:04:22.269 --> 00:04:26.149
CSF lấp đầy 
các khoảng trống xung quanh não

00:04:26.149 --> 00:04:27.952
và chất thải từ trong não

00:04:27.952 --> 00:04:30.274
theo các hướng ra, nhập vào CSF

00:04:30.274 --> 00:04:33.157
bị thải ra, cùng chất bẩn, vào máu.

00:04:33.157 --> 00:04:36.917
Nghe giống hệ bạch huyết, 
đúng không?

00:04:36.917 --> 00:04:41.237
Nhưng thú vị là chất dịch và chất thải
từ trong não bộ,

00:04:41.237 --> 00:04:45.978
sẽ không thấm một cách tùy tiện
tới bể CSF.

00:04:45.978 --> 00:04:49.861
Thay vào đó, 
sẽ có một hệ thống bơm

00:04:49.861 --> 00:04:53.753
chuyên tổ chức và hiện thực quá trình này.

00:04:53.753 --> 00:04:55.902
Các bạn có thể xem trong các video sau.

00:04:55.902 --> 00:04:58.790
Đây, chúng ta lại xem não

00:04:58.790 --> 00:05:00.424
của một con chuột sống

00:05:00.424 --> 00:05:02.347
Khung ảnh ở phía bên trái thể hiện

00:05:02.347 --> 00:05:04.406
điều đang diễn ra trong bề mặt vỏ não,

00:05:04.406 --> 00:05:06.270
và khung hình bên phái chỉ ra

00:05:06.270 --> 00:05:08.236
điều đang diễn ra dưới bề mặt vỏ não

00:05:08.236 --> 00:05:09.869
trong các mao mạch.

00:05:09.869 --> 00:05:12.178
Chúng tôi đánh dấu các mao mạch màu đỏ,

00:05:12.178 --> 00:05:15.782
và hệ thống CSF xung quanh não
màu xanh.

00:05:15.782 --> 00:05:17.755
Nào, giờ cái khiến ta ngạc nhiên

00:05:17.755 --> 00:05:20.796
là chất dịch ở ngoài bộ não,

00:05:20.796 --> 00:05:23.608
không nằm hoài ở ngoài.

00:05:23.608 --> 00:05:27.011
Thay vào đó, CSF được bơm ngược vào trong

00:05:27.011 --> 00:05:28.884
qua bộ não

00:05:28.884 --> 00:05:31.916
đi liền bên ngoài các mao mạch ngoài,

00:05:31.916 --> 00:05:34.300
và chảy vào trong não bộ

00:05:34.300 --> 00:05:36.490
đi bên ngoài xung quanh các mạch,

00:05:36.490 --> 00:05:38.512
giúp làm sạch

00:05:38.512 --> 00:05:43.979
rửa sạch các chất thải 
từ khoảng trống giữa các tế bào não.

00:05:43.979 --> 00:05:46.111
Nếu bạn nghĩ về nó,

00:05:46.111 --> 00:05:49.208
sử dụng phía ngoài 
của các mao mạch như vậy

00:05:49.208 --> 00:05:52.107
thực sự là một cách giải quyết 
rất sáng tạo, thông minh

00:05:52.107 --> 00:05:54.829
bởi vì bộ não bị đóng chặt

00:05:54.829 --> 00:05:56.652
trong một hộp sọ rắn chắc

00:05:56.652 --> 00:05:58.755
và chứa đầy tế bào,

00:05:58.755 --> 00:06:01.500
vậy nên không có thêm 
nhiều khoảng trống

00:06:01.500 --> 00:06:05.100
cho một hệ thống mạch thứ hai 
như mạch bạch huyết.

00:06:05.100 --> 00:06:08.247
Mao mạch,
chúng sẽ mở rộng từ bề mặt não

00:06:08.247 --> 00:06:10.536
cho tới mọi tế bào đơn nhất trong não

00:06:10.536 --> 00:06:12.744
điều đó có nghĩa là những chất dịch

00:06:12.744 --> 00:06:15.460
chuyển hóa ở phía ngoài các mạch

00:06:15.460 --> 00:06:19.260
có thể dễ dàng tiếp cận vùng não bộ,

00:06:19.260 --> 00:06:21.444
vậy nên, đó thực sự là một cách hay

00:06:21.444 --> 00:06:25.209
để tái sử dụng hệ mao mạch, mạch máu,

00:06:25.209 --> 00:06:27.998
chiếm lấy và thay thế chức năng

00:06:27.998 --> 00:06:31.181
ở hệ thống mạch thứ hai, hệ bạch huyết,

00:06:31.181 --> 00:06:33.592
giúp bạn không cần thêm nó nữa.

00:06:33.592 --> 00:06:35.909
Tuyệt vời là không một cơ quan nào khác

00:06:35.909 --> 00:06:37.550
có thể sử dụng cách đó

00:06:37.550 --> 00:06:40.610
để làm sạch chất thải từ giữa các tế bào.

00:06:40.610 --> 00:06:46.430
Đây là một cách giải quyết 
hoàn toàn dành riêng cho bộ não.

NOTE Paragraph

00:06:46.430 --> 00:06:48.698
Tuy nhiên, khám phá gây bất ngờ nhất

00:06:48.698 --> 00:06:53.061
trong tất cả những điều 
mà tôi vừa nói với các bạn,

00:06:53.061 --> 00:06:56.469
với tất cả các chất dịch 
chảy trong não bộ,

00:06:56.469 --> 00:07:00.653
điều đó chỉ xảy ra khi bộ não đang ngủ.

00:07:00.653 --> 00:07:02.103
Đây, video bên trái

00:07:02.103 --> 00:07:04.364
chỉ ra bao nhiêu CSF chuyển dịch

00:07:04.364 --> 00:07:07.970
qua não một con chuột sống khi nó thức.

00:07:07.970 --> 00:07:09.843
Gần như chẳng có gì.

00:07:09.843 --> 00:07:11.418
Cùng một loài vật đó,

00:07:11.418 --> 00:07:14.623
nếu đợi tới lúc nó ngủ,

00:07:14.623 --> 00:07:17.380
cái mà chúng ta thấy đó là CSF

00:07:17.380 --> 00:07:19.798
đang vội chảy qua vỏ não,

00:07:19.798 --> 00:07:21.958
cùng lúc đó, chúng tôi khám phá ra

00:07:21.958 --> 00:07:24.570
rằng khi bộ não đi ngủ,

00:07:24.570 --> 00:07:27.233
các tế bào não tự thu hẹp lại,

00:07:27.233 --> 00:07:29.270
mở thêm khoảng trống,

00:07:29.270 --> 00:07:31.407
cho phép chất dịch chảy qua

00:07:31.407 --> 00:07:34.140
và chất thải được làm sạch.

NOTE Paragraph

00:07:34.140 --> 00:07:36.654
Vậy có vẻ như Galen đã phần nào

00:07:36.654 --> 00:07:38.910
đúng khi viết về

00:07:38.910 --> 00:07:41.610
dòng dịch chảy mạnh trong não bộ

00:07:41.610 --> 00:07:43.252
khi ta đi ngủ.

00:07:43.252 --> 00:07:46.705
Nghiên cứu của chúng tôi, 2000 năm sau,

00:07:46.705 --> 00:07:48.775
gợi ý rằng

00:07:48.775 --> 00:07:50.834
khi bộ não thức

00:07:50.834 --> 00:07:52.948
và ở lúc bận rộn nhất,

00:07:52.948 --> 00:07:55.310
nó trì hoãn việc tẩy sạch chất thải

00:07:55.310 --> 00:07:58.381
từ khoảng giữa các tế bào,

00:07:58.381 --> 00:08:00.240
khi não đi ngủ

00:08:00.240 --> 00:08:02.588
và không phải bận rộn nữa,

00:08:02.588 --> 00:08:05.165
nó chuyển sang chế độ làm sạch

00:08:05.165 --> 00:08:08.502
để loại bỏ chất thải
giữa các tế bào,

00:08:08.502 --> 00:08:10.777
được tích tụ trong suốt cả ngày.

00:08:10.777 --> 00:08:13.475
Nó thực sự giống như kiểu bạn hay tôi

00:08:13.475 --> 00:08:16.267
chất chồng cả đống việc nhà 
trong tuần làm việc

00:08:16.267 --> 00:08:18.289
khi ta không có thời gian để xử lý,

00:08:18.289 --> 00:08:23.740
rồi chờ đến ngày cuối tuần
để dọn dẹp.

NOTE Paragraph

00:08:23.748 --> 00:08:27.020
Tôi vừa mới nói rất nhiều về 
việc làm sạch chất thải,

00:08:27.020 --> 00:08:31.951
nhưng vẫn chưa đi vào chi tiết
các loại chất thải mà bộ não cần làm sạch

00:08:31.951 --> 00:08:34.704
khi ta ngủ 
để giữa gìn sức khỏe.

00:08:34.704 --> 00:08:38.761
Sản phầm thải mà các nghiên cứu
gần đây quan tâm nhất là amyloid-beta

00:08:38.761 --> 00:08:41.914
một loại protein 
được não tiết ra liên tục.

00:08:41.914 --> 00:08:43.772
Não tôi đang tạo ra amyloid-beta

00:08:43.772 --> 00:08:45.930
và não của các bạn cũng vậy.

00:08:45.930 --> 00:08:47.932
Nhưng ở bệnh nhân Alzheimer,

00:08:47.932 --> 00:08:50.531
amyloid-beta tăng nhiều và tập trung

00:08:50.531 --> 00:08:52.974
ở các khoảng trống giữa các tế bào não,

00:08:52.974 --> 00:08:55.970
thay vì được làm sạch
chúng bị giữa lại,

00:08:55.970 --> 00:08:57.980
và việc gia tăng amyloid-beta

00:08:57.980 --> 00:09:00.193
được xem như một bước quan trọng

00:09:00.193 --> 00:09:03.264
của sự phát triển 
một căn bệnh khủng khiếp.

00:09:03.264 --> 00:09:05.908
Chúng tôi tính tốc độ amyloid được dọn

00:09:05.908 --> 00:09:07.640
từ não khi nó còn thức

00:09:07.640 --> 00:09:09.418
so với khi đang ngủ,

00:09:09.418 --> 00:09:11.296
và nhận ra rằng,

00:09:11.296 --> 00:09:13.186
việc dọn sạch amyloid-beta

00:09:13.186 --> 00:09:17.705
nhanh hơn rất nhiểu khi não ngủ.

NOTE Paragraph

00:09:17.705 --> 00:09:21.232
Do đó ngủ,
là một phần giải pháp của bộ não

00:09:21.232 --> 00:09:23.352
để giải quyết vấn đề chất thải,

00:09:23.352 --> 00:09:26.228
và điều này có thể làm thay đổi 
cách ta nghĩ

00:09:26.228 --> 00:09:31.259
về mối quan hệ giữa ngủ,
amyloid-beta, và chứng Alzheimer.

00:09:31.259 --> 00:09:35.067
Một loạt các nghiên cứu lâm sàng gần đây
chỉ ra rằng

00:09:35.067 --> 00:09:38.241
ở các bệnh nhân 
chưa phát triển Alzheimer,

00:09:38.241 --> 00:09:41.270
giấc ngủ kém chất và thời lượng

00:09:41.270 --> 00:09:45.978
có liên quan với lượng gia tăng
Amyloid-beta ở não,

00:09:45.978 --> 00:09:49.487
và mặc dù
nghiên cứu không chứng minh

00:09:49.487 --> 00:09:51.866
việc thiếu ngủ và ngủ kém lượng

00:09:51.866 --> 00:09:54.273
gây nên chứng Alzheimer,

00:09:54.273 --> 00:09:56.883
chúng lại đề cập đến sự thất bại của não

00:09:56.883 --> 00:09:58.795
trong việc dọn sạch nhà

00:09:58.795 --> 00:10:01.551
thông qua việc dọn sạch Amyloid-beta

00:10:01.551 --> 00:10:06.763
có thể góp phần làm cho 
Alzheimer phát triển.

NOTE Paragraph

00:10:06.763 --> 00:10:08.975
Nghiên cứu mới này nói với ta

00:10:08.975 --> 00:10:12.490
rằng thứ duy nhất mà các bạn
đã biết về giấc ngủ,

00:10:12.490 --> 00:10:15.363
thậm chí, cả Galen cũng hiểu về giấc ngủ,

00:10:15.363 --> 00:10:18.434
liên quan tới việc làm tươi mới đầu óc.

00:10:18.434 --> 00:10:22.242
có thể là một phần lớn
ý nghĩa của việc ngủ.

00:10:22.242 --> 00:10:25.473
Thấy đó, bạn và tôi, chúng ta
đi ngủ hằng đêm

00:10:25.473 --> 00:10:28.546
nhưng bộ não chúng ta, 
thì không bao giờ nghỉ.

00:10:28.546 --> 00:10:30.380
Trong khi cơ thể và đầu óc

00:10:30.380 --> 00:10:33.451
còn đang đi dạo đâu đó 
trong giấc mơ,

00:10:33.451 --> 00:10:36.987
hệ vận động của não bộ
vẫn đang thầm lặng

00:10:36.987 --> 00:10:41.745
làm sạch và duy trì
một cỗ máy hết sức phức tạp.

00:10:41.745 --> 00:10:45.775
Giống như việc nhà,
một công việc chẳng thú vị và thoải mái,

00:10:45.775 --> 00:10:48.180
nhưng lại hết sức quan trọng.

00:10:48.180 --> 00:10:52.271
Nếu bạn dừng dọn dẹp bếp núc
trong một tháng,

00:10:52.271 --> 00:10:56.500
nhà bạn sẽ trở nên không thể ở được
nhanh thôi.

00:10:56.500 --> 00:11:01.545
Nhưng ở trong não bộ, kết quả
sau đó có thể tệ hại hơn

00:11:01.556 --> 00:11:04.284
là sự xấu hổ của tình trạng bẩn thỉu,

00:11:04.284 --> 00:11:07.518
bởi làm sạch bộ não 
là một chức năng tốt cho sức khỏe

00:11:07.518 --> 00:11:11.999
và nhiệm vụ của trí óc và cơ thể 
đang trong tình trạng xấu

00:11:11.999 --> 00:11:14.410
đó là lí do tại sao việc hiểu

00:11:14.410 --> 00:11:18.682
công việc dọn dẹp cơ bản 
của bộ não hôm nay

00:11:18.682 --> 00:11:21.675
có thể trở nên tối quan trọng 
trong việc ngăn ngừa và chữa trị

00:11:21.675 --> 00:11:24.703
những căn bệnh về trí óc ngày mai.

NOTE Paragraph

00:11:24.703 --> 00:11:26.751
Xin cám ơn.

NOTE Paragraph

00:11:26.751 --> 00:11:28.518
( Vỗ tay)