1
00:00:12,975 --> 00:00:16,773
Hoover Barajı, 1936'da tamamlandığında

2
00:00:16,773 --> 00:00:20,412
devasa bir hidroelektrik 
güç kaynağı yarattı

3
00:00:20,412 --> 00:00:25,577
ve durgun bir çöl kasabasını hayata 
döndürdü: Las Vegas, Nevada.

4
00:00:25,577 --> 00:00:27,577
Barajdan gelen güç kaynağı ile birlikte

5
00:00:27,577 --> 00:00:31,492
Las Vegas kısa sürede 
parlak tabelalarla dolup taştı.

6
00:00:31,492 --> 00:00:36,938
Bu göz kamaştırıcı ışıkların kaynağı
elektriklendirilmiş neon gazıydı.

7
00:00:36,938 --> 00:00:40,289
Bu doğal şeffaf, kokusuz gazdan

8
00:00:40,289 --> 00:00:43,481
ışıklandırılmış tabelaların 
yapımında iki zorlu engel var:

9
00:00:43,481 --> 00:00:46,283
Gazı yakalamak ve parlamasını sağlamak.

10
00:00:46,283 --> 00:00:50,387
Fransız mucit Georges Claude,
her ikisini yapmak için yöntemler buldu.

11
00:00:50,387 --> 00:00:51,548
1902 yılında

12
00:00:51,548 --> 00:00:56,998
havadan belirli gazları ayırmanın
ve sıvılaştırmanın bir yolunu bularak

13
00:00:56,998 --> 00:01:01,099
endüstriyel ölçekte neonu ilk üreten oldu.

14
00:01:01,099 --> 00:01:05,599
1910'a kadar her iki uçta 
özel bir elektrotla

15
00:01:05,599 --> 00:01:11,933
gazı cam bir tübe hapsetmenin yolunu buldu
ve neon ışıklandırma doğmuş oldu.

16
00:01:11,933 --> 00:01:13,791
Claude'unki gibi atölyelerde

17
00:01:13,791 --> 00:01:18,901
tüp-bükücü olarak bilinen zanaatkârlar
neon tabelaları elle yapıyorlardı.

18
00:01:18,901 --> 00:01:23,778
Tüp-bükücüler; uzun, içi boş 
cam bir tübün küçük kısımlarını ısıtır

19
00:01:23,778 --> 00:01:27,408
ve hızlıca şekle sokarlardı.

20
00:01:27,408 --> 00:01:31,118
Cam soğuduktan sonra 
elektrotları her uca bağlar

21
00:01:31,118 --> 00:01:35,448
ve vakum pompasıyla havayı çıkarırlardı.

22
00:01:35,448 --> 00:01:39,807
Daha sonra camın içindeki herhangi bir 
yabancı maddeyi çıkarmak için

23
00:01:39,807 --> 00:01:43,717
tüp boyunca yüksek voltajlı 
bir elektrik akımı geçirirlerdi.

24
00:01:43,717 --> 00:01:49,512
Son olarak da soy gazı pompalar
ve elektrotları mühürlerlerdi.

25
00:01:49,512 --> 00:01:51,608
Neon bir tabela açıldığında

26
00:01:51,608 --> 00:01:56,478
elektrik akımları bazı neon atomlarının
elektronlarının hızlanıp

27
00:01:56,478 --> 00:02:01,675
yörüngeden çıkmasına neden olarak,
geride pozitif yüklü iyonlar bırakıyor.

28
00:02:01,675 --> 00:02:05,448
Bu serbest elektronlar 
bir elektrottan diğerine saldırdıkça

29
00:02:05,448 --> 00:02:11,187
daha fazla neon atomuyla çarpışıp
onların da iyonlaşmasına neden oluyorlar.

30
00:02:11,187 --> 00:02:15,492
Bu uyarılmış elektronlar
normal enerji seviyelerine düştüklerinde

31
00:02:15,492 --> 00:02:20,749
fazla enerjileri, fotonlar, yani ışık 
parçacıkları tarafından taşınıyor.

32
00:02:20,749 --> 00:02:22,782
Tüm bunlar bir anda gerçekleşiyor

33
00:02:22,782 --> 00:02:28,527
ve neon tabelayı açtığımızda gördüğümüz
bu fotonlardan gelen parıltı oluyor.

34
00:02:28,527 --> 00:02:32,528
Gazla dolu bir tabelaya
"neon" tabela demek yaygın olsa da

35
00:02:32,528 --> 00:02:35,894
aslında üretimlerinde
kullanılan 5 farklı gaz var.

36
00:02:35,894 --> 00:02:39,879
Her gaz, elektriklendirildiğinde
farklı bir dalga boyunun fotonunu yayıyor,

37
00:02:39,879 --> 00:02:42,906
yani ışığın farklı renkleriyle örtüşüyor.

38
00:02:42,906 --> 00:02:47,696
Neon turuncu-kırmızı bir parıltı,
argon soluk eflatun,

39
00:02:47,697 --> 00:02:54,357
helyum pudra pembesi, kripton 
gümüş-beyaz ve ksenon açık mor yayıyor.

40
00:02:54,357 --> 00:02:58,039
Elektriklendirilmiş yazı ve resimlerden
bir gökkuşağı yaratmak için

41
00:02:58,039 --> 00:03:02,344
bu 5 gaz renkli kaplanmış 
borularla birleştirilebilir.

42
00:03:04,324 --> 00:03:06,826
İşletme sahipleri kısa süre içinde

43
00:03:06,826 --> 00:03:10,560
bu renkli işaretlerin müşteri çekmekte 
ne kadar etkili olduğunu fark ettiler.

44
00:03:10,560 --> 00:03:16,105
Bir ampulün aksine neon tabelanın
yanacak bir akkor teli yok

45
00:03:16,105 --> 00:03:21,341
ve gazı tükenmeden önce 
40 yıl boyunca sürekli parlayabilir.

46
00:03:21,341 --> 00:03:26,581
1930'lara gelindiğinde neon tabelalar
tüm dünyada vitrinlerde yanıyordu.

47
00:03:26,581 --> 00:03:29,129
Cam tüplerin kırılgan doğasından dolayı

48
00:03:29,129 --> 00:03:33,281
genellikle uzun mesafelere 
gönderilmesi uygun değildi.

49
00:03:33,281 --> 00:03:37,564
Bunun yerine çoğu neon tabelalar 
yerel neon dükkanlarda yapılıyor

50
00:03:37,564 --> 00:03:39,478
ve daha sonra yakınlarda kuruluyordu.

51
00:03:39,478 --> 00:03:43,620
Mizah, karakter içeren 
ve girift tabelalar hızla çoğaldı,

52
00:03:43,620 --> 00:03:46,796
birbirinin aynısı iki tabela yoktu.

53
00:03:46,796 --> 00:03:48,816
Ancak İkinci Dünya Savaşı'nın sonuna doğru

54
00:03:48,816 --> 00:03:52,158
plastik geniş çapta 
elde edilebilir ve ucuz hâle geldi

55
00:03:52,158 --> 00:03:56,648
ve plastik tabelalar, modernitenin 
habercileri olarak neonun yerini aldı.

56
00:03:56,648 --> 00:04:00,828
Birçok kasaba neon tabelaları
demode gördüğü için kaldırdı.

57
00:04:00,828 --> 00:04:06,352
Günümüzde, neon tabela üretimi
zirvede olduğu zamanların

58
00:04:12,642 --> 00:04:17,592
çok küçük ölçeğinde olsa da
tüp bükme zanaati nispeten aynı kaldı.

59
00:04:17,592 --> 00:04:20,679
Yerel zanaatkar tarafından yapılan 
el yapımı yeni kreasyonlar,

60
00:04:20,679 --> 00:04:23,736
neonların en parlak döneminden beri 
hayatta kalanlara katılıyor,

61
00:04:23,736 --> 00:04:27,856
tüm dünyada şehrin caddelerinde 
göz önünde saklanıyorlar.