1
00:00:13,580 --> 00:00:15,907
Neredeyse herkes pizza yemeyi sever

2
00:00:15,931 --> 00:00:17,645
ancak etraf biraz pislenebilir.

3
00:00:17,645 --> 00:00:19,187
Pizza yumuşaktır ve bükülebilir.

4
00:00:19,187 --> 00:00:21,617
Peki bütün o peynirin akmasını 
nasıl durduracağız?

5
00:00:21,617 --> 00:00:24,852
Birkaç hile biliyor olabilirsiniz:
İki el kullanmak, hiç nazik değil

6
00:00:24,852 --> 00:00:26,271
ya da plastik tabak kullanıp

7
00:00:26,271 --> 00:00:28,660
sadece pizzanın ucunu
dışarıda bırakabilirsiniz.

8
00:00:28,660 --> 00:00:30,215
Yalnız bir tane daha hile var:

9
00:00:30,239 --> 00:00:33,364
Alt kısımdan tutarak 
ortaya doğru katlayabilirsiniz.

10
00:00:33,388 --> 00:00:35,460
Artık pizzanın ucu aşağı eğilmiyor

11
00:00:35,484 --> 00:00:38,577
ve her yerinize domates sosu bulaştırmadan

12
00:00:38,601 --> 00:00:41,060
ya da plastik tabağı ısırmadan 
yiyebilirsiniz.

13
00:00:41,084 --> 00:00:44,090
Peki neden alttan tutup katladığınızda 
ucu aşağı eğilmiyor?

14
00:00:44,114 --> 00:00:46,366
Bunu anlamak için iki şey bilmelisiniz:

15
00:00:46,390 --> 00:00:48,460
Eğri şekillerin matematiği

16
00:00:48,484 --> 00:00:50,777
ve biraz da ince tabaka fiziği.

17
00:00:50,801 --> 00:00:51,954
Önce matematik.

18
00:00:51,978 --> 00:00:54,183
Plastikten yapılmış 
ince bir tabakamız olsun.

19
00:00:54,207 --> 00:00:57,451
Çok ince ve bükülebilir, 
kolaylıkla silindire çevirebiliriz.

20
00:00:57,475 --> 00:01:00,399
Tabakayı germeme hiç gerek yok, 
sadece büküyorum.

21
00:01:00,423 --> 00:01:03,328
Bir şeklin germe veya büzülme olmadan

22
00:01:03,352 --> 00:01:06,338
başka bir şekle dönüştürülebildiği 
bu özelliğe izometri denir.

23
00:01:06,362 --> 00:01:10,160
Bir matematikçi, düz bir tabakanın 
silindire izometrik olduğunu söyleyebilir.

24
00:01:10,160 --> 00:01:11,995
Fakat tüm şekiller izometrik değildir.

25
00:01:11,995 --> 00:01:14,615
Düz tabakamı küreye çevirmeye çalışsam

26
00:01:14,639 --> 00:01:15,932
başarılı olmam imkansız.

27
00:01:15,956 --> 00:01:17,511
Bunu siz de deneyebilirsiniz.

28
00:01:17,535 --> 00:01:20,221
Düz bir kağıdı bir topun etrafına büzmeden

29
00:01:20,245 --> 00:01:22,253
ya da germeden sarmaya çalışın.

30
00:01:22,277 --> 00:01:23,428
Mümkün değil.

31
00:01:23,452 --> 00:01:24,815
Yani bir matematikçi

32
00:01:24,839 --> 00:01:27,633
düz tabaka ve kürenin 
izometrik olmadığını söyleyebilir.

33
00:01:27,657 --> 00:01:30,103
Şimdiye kadar gördüğümüz şekillere benzer

34
00:01:30,127 --> 00:01:32,869
ve izometrik olmayan 
bir şekil daha var: Cips.

35
00:01:32,893 --> 00:01:35,557
Cips şekli düz tabakaya 
izometrik değildir.

36
00:01:35,581 --> 00:01:39,073
Düz bir plastiği 
cips şekline getirmek isteseniz

37
00:01:39,097 --> 00:01:42,284
yalnızca bükmeye değil 
germeye de ihtiyacınız var.

38
00:01:42,308 --> 00:01:43,467
İşte, matematiği bu.

39
00:01:43,491 --> 00:01:44,657
Çok zor değil, değil mi?

40
00:01:44,681 --> 00:01:45,832
Şimdi sıra fizikte.

41
00:01:45,856 --> 00:01:47,751
Bir cümlede özetlenebilir:

42
00:01:47,775 --> 00:01:50,656
İnce tabakaların bükülmesi kolay 
ama germesi zordur.

43
00:01:50,680 --> 00:01:52,236
Bu çok önemli.

44
00:01:52,260 --> 00:01:55,371
İnce tabakaların bükülmesi kolay 
ama germesi zordur.

45
00:01:55,371 --> 00:01:58,512
Plastik düz tabakamızı silindire 
çevirdiğimizi hatırlıyor musunuz?

46
00:01:58,512 --> 00:01:59,720
Zor değildi, değil mi?

47
00:01:59,720 --> 00:02:02,242
Ama tabakanın alanını
yüzde 10 oranında arttırmak için

48
00:02:02,242 --> 00:02:04,048
ne kadar germeniz gerektiğini düşünün.

49
00:02:04,048 --> 00:02:05,467
Fazlasıyla zor olacaktır.

50
00:02:05,491 --> 00:02:07,453
İnce bir tabakayı bükmek

51
00:02:07,477 --> 00:02:09,499
çok güç istemiyor

52
00:02:09,523 --> 00:02:12,758
ancak germek ya da büzüştürmek 
çok daha zor.

53
00:02:12,782 --> 00:02:15,296
Son olarak, pizza konusuna gelelim.

54
00:02:15,320 --> 00:02:18,331
Diyelim ki pizzacıya gittiniz 
ve bir dilim aldınız.

55
00:02:18,355 --> 00:02:21,279
Katlamadan altından tuttunuz.

56
00:02:21,303 --> 00:02:23,994
Yer çekimi yüzünden 
dilim aşağı doğru eğildi.

57
00:02:24,018 --> 00:02:25,786
Pizza gayet ince bir şey

58
00:02:25,810 --> 00:02:28,176
ve ince tabakaların 
kolay büküldüğünü biliyoruz.

59
00:02:28,200 --> 00:02:29,681
Ağzınıza götüremiyorsunuz,

60
00:02:29,705 --> 00:02:32,576
peynir ve domates sosu her yere bulaştı.

61
00:02:32,576 --> 00:02:33,885
Sonra alttan katlıyorsunuz.

62
00:02:33,885 --> 00:02:36,996
Bunu yaptığınızda, 
pizzayı tako şekline getirmiş oldunuz.

63
00:02:37,020 --> 00:02:39,944
Yapması zor değil, nasıl olsa bu şekil,

64
00:02:39,968 --> 00:02:41,923
normalde düz olan pizzaya izometrik.

65
00:02:41,947 --> 00:02:46,208
Bir de tam bükerken 
pizzanın sarktığını düşünün.

66
00:02:46,329 --> 00:02:48,112
Artık sarkık bir takoya benziyor.

67
00:02:48,136 --> 00:02:50,872
Peki sarkık tako neye benzer? Cips!

68
00:02:50,896 --> 00:02:54,779
Ancak biliyoruz ki cips düz plastiğe

69
00:02:54,803 --> 00:02:56,249
ya da pizzaya izometrik değil

70
00:02:56,273 --> 00:02:58,627
ve bu da şu an ki haline gelebilmek için

71
00:02:58,627 --> 00:03:00,901
pizzanın gerilmesi gerektiği 
anlamına geliyor.

72
00:03:00,925 --> 00:03:03,516
Pizza ince olduğundan 
çok fazla güç gerektiriyor.

73
00:03:03,540 --> 00:03:07,288
Yani pizzayı ilk bükerken 
gereken güçten çok daha fazlasına.

74
00:03:07,316 --> 00:03:08,800
Peki, sonuç nedir?

75
00:03:08,824 --> 00:03:10,556
Pizzayı alttan katladığınızda,

76
00:03:10,556 --> 00:03:14,324
ucunun aşağı eğilmesi için çok fazla güç
gereken bir şekle getirmiş oluyorsunuz.

77
00:03:14,324 --> 00:03:16,951
Yer çekiminin bazen 
buna gücü yetmeyebiliyor.

78
00:03:16,975 --> 00:03:18,800
Biraz fazla bilgi verdik,

79
00:03:18,824 --> 00:03:20,545
hızlıca üzerinden geçelim.

80
00:03:20,569 --> 00:03:22,205
Pizza alttan katlandığında

81
00:03:22,229 --> 00:03:24,299
yer çekimi ucunu aşağı eğemiyor.

82
00:03:24,323 --> 00:03:26,376
Neden? Çünkü pizzayı germek zor.

83
00:03:26,400 --> 00:03:29,389
Ucunun aşağı eğilmesi için 
pizzanın gerilmesi gerekiyor

84
00:03:29,413 --> 00:03:31,598
çünkü pizzanın geleceği şekil,

85
00:03:31,622 --> 00:03:32,793
yani tako şekli,

86
00:03:32,817 --> 00:03:35,370
orijinal düz pizzaya izometrik değil.

87
00:03:35,394 --> 00:03:37,204
Neden? Matematikten dolayı.

88
00:03:37,228 --> 00:03:39,327
Pizza örneğinin de gösterdiği gibi

89
00:03:39,327 --> 00:03:42,581
farklı şekillerin matematiksel
özelliklerinden çok şey öğrenebiliriz.

90
00:03:42,605 --> 00:03:46,136
Bu şekiller pizza dilimleri olunca 
daha da eğlenceli oluyor.