1
00:00:07,117 --> 00:00:10,077
Plastika je danas svuda.

2
00:00:10,077 --> 00:00:15,098
Sva ova plastika potiče
od jednog malog predmeta

3
00:00:15,098 --> 00:00:17,978
koji čak nije ni napravljen od plastike.

4
00:00:17,978 --> 00:00:22,388
Bilijarske kugle su vekovima
pravljene od slonovače.

5
00:00:22,388 --> 00:00:23,935
Međutim, kada je prečest lov

6
00:00:23,935 --> 00:00:27,745
doveo do pada populacije slonova
u devetnaestom veku,

7
00:00:27,745 --> 00:00:31,565
proizvođači bilijarskih kugli
počeli su da traže druge mogućnosti,

8
00:00:31,565 --> 00:00:33,468
nudeći velike novčane nagrade.

9
00:00:33,468 --> 00:00:38,496
Godine 1863, Amerikanac
po imenu Džon Vesli Hajat

10
00:00:38,496 --> 00:00:40,065
prihvatio je izazov.

11
00:00:40,065 --> 00:00:42,246
Tokom narednih pet godina,

12
00:00:42,246 --> 00:00:45,818
izumeo je novi materijal
po imenu celuloid,

13
00:00:45,818 --> 00:00:50,930
napravljen od celuloze,
sastojka koji se nalazio u drvetu i slami.

14
00:00:50,930 --> 00:00:53,029
Hajat je ubrzo shvatio da celuloid

15
00:00:53,029 --> 00:00:55,119
neće rešiti problem bilijarskih kugli

16
00:00:55,119 --> 00:00:59,144
jer materijal nije bio dovoljno težak
i nije odskakao kako treba.

17
00:00:59,144 --> 00:01:02,012
Međutim, mogao je da se boji i ukrašava

18
00:01:02,012 --> 00:01:04,502
da bi oponašao skuplje materijale:

19
00:01:04,502 --> 00:01:08,989
koral, kornjačin oklop, ćilibar, sedef.

20
00:01:08,989 --> 00:01:13,752
Napravio je prvu varijantu plastike.

21
00:01:13,752 --> 00:01:16,937
Reč „plastika” odnosi se
na bilo koji materijal

22
00:01:16,937 --> 00:01:19,942
napravljen od polimera,
tj. velikih molekula

23
00:01:19,942 --> 00:01:22,859
koji se sastoje od istih podjedinica
koje se ponavljaju.

24
00:01:22,859 --> 00:01:25,665
Ovde spada sva plastika koju čovek pravi

25
00:01:25,665 --> 00:01:28,889
kao i mnogi materijali
koji se nalaze u živim bićima.

26
00:01:28,889 --> 00:01:31,999
Ipak, kada kažu plastika,

27
00:01:31,999 --> 00:01:34,540
ljudi uglavnom misle
na sintetičke materijale.

28
00:01:34,540 --> 00:01:39,023
Zajedničko im je to
što su u početku mekani i savitljivi,

29
00:01:39,023 --> 00:01:42,221
i mogu se oblikovati.

30
00:01:42,993 --> 00:01:46,513
Uprkos tome što je zvanično
bio prva plastika,

31
00:01:46,513 --> 00:01:50,923
celuloid je bio vrlo zapaljiv,
što je činilo proizvodnju rizičnom.

32
00:01:50,923 --> 00:01:54,384
Pronalazači su zato počeli
da traže alternative.

33
00:01:54,384 --> 00:01:57,570
Godine 1907, jedan hemičar
je kombinovao fenol,

34
00:01:57,570 --> 00:01:59,790
koji se dobija od katrana,

35
00:01:59,790 --> 00:02:01,369
i formaldehid,

36
00:02:01,369 --> 00:02:04,948
stvorivši tako novi,
čvrst polimer po imenu bakelit.

37
00:02:04,948 --> 00:02:08,168
Bakelit je bio znatno
manje zapaljiv od celuloida,

38
00:02:08,168 --> 00:02:12,598
a sirovi materijali od kojih se pravio
bili su dostupniji.

39
00:02:12,598 --> 00:02:15,118
Bakelit je bio samo početak.

40
00:02:15,118 --> 00:02:20,203
Dvadesetih godina prošlog veka
istraživači su izumeli polistiren,

41
00:02:20,203 --> 00:02:23,342
sunđerastu plastiku
korišćenu za izolaciju.

42
00:02:23,342 --> 00:02:26,812
Ubrzo je stvoren
polivinil hlorid, tj. vinil,

43
00:02:26,812 --> 00:02:29,983
koji je bio savitljiv ali čvrst.

44
00:02:29,983 --> 00:02:33,683
Akrilom su napravljeni providni,
otporni paneli,

45
00:02:33,683 --> 00:02:35,329
koji su oponašali staklo.

46
00:02:35,329 --> 00:02:39,223
Tridesetih godina prošlog veka
postao je popularan najlon,

47
00:02:39,223 --> 00:02:43,381
polimer dizajniran
da oponaša svilu, ali mnogo jači.

48
00:02:43,381 --> 00:02:46,701
Početkom 1933. godine,
polietilen je postao

49
00:02:46,701 --> 00:02:49,441
jedna od najfleksibilnijih vrsta plastike,

50
00:02:49,441 --> 00:02:54,263
koja se i dan-danas koristi
za kese, boce šampona,

51
00:02:54,263 --> 00:02:56,446
pa i prsluke otporne na metke.

52
00:02:56,446 --> 00:03:00,526
Nove proizvodne tehnologije
pratile su stvaranje sve više materijala.

53
00:03:00,526 --> 00:03:04,686
Pronalazak kalupljenja

54
00:03:04,686 --> 00:03:09,470
omogućio je da se topljena plastika
ubaci u kalupe različitih oblika

55
00:03:09,470 --> 00:03:11,134
gde bi oni brzo očvrsnuli.

56
00:03:11,134 --> 00:03:15,402
To je otvorilo mogućnosti
za proizvode raznih vrsta i oblika,

57
00:03:15,402 --> 00:03:20,661
ali i način da se plastika brzo
i jeftino proizvodi naveliko.

58
00:03:20,661 --> 00:03:24,306
Naučnici su se nadali
da će ovaj novi i ekonomičan materijal

59
00:03:24,306 --> 00:03:27,232
omogućiti da predmeti
koji su ranije bili nepristupačni

60
00:03:27,232 --> 00:03:29,309
postanu dostupni ljudima.

61
00:03:29,309 --> 00:03:31,549
Umesto toga plastika je korišćena

62
00:03:31,549 --> 00:03:33,599
u Drugom svetskom ratu.

63
00:03:33,599 --> 00:03:35,812
Proizvodnja plastike u SAD-u

64
00:03:35,812 --> 00:03:37,915
porasla je četiri puta tokom rata.

65
00:03:37,915 --> 00:03:41,022
Vojnici su nosili kacige
i vodootporne kišne mantile

66
00:03:41,022 --> 00:03:43,610
od plastike.

67
00:03:43,610 --> 00:03:45,785
Piloti su sedeli u kabinama

68
00:03:45,785 --> 00:03:48,549
napravljenim od pleksiglasa,
vrste otporne plastike,

69
00:03:48,549 --> 00:03:52,169
i koristili padobrane od otpornog najlona.

70
00:03:52,739 --> 00:03:57,127
Nakon toga, proizvođači plastike,
koji su iznikli tokom rata,

71
00:03:57,127 --> 00:03:59,659
okrenuli su se ka potrošačkim dobrima.

72
00:03:59,659 --> 00:04:02,162
Plastika je počela da bude
zamena za materijale

73
00:04:02,162 --> 00:04:04,666
kao što su drvo, staklo, tkanina,

74
00:04:04,666 --> 00:04:09,320
u nameštaju, odeći, obući,
televiziji, radiju.

75
00:04:10,200 --> 00:04:13,800
Fleksibilna plastika otvorila je
mogućnosti za ambalaže,

76
00:04:13,800 --> 00:04:18,580
napravljene da bi hrana
i drugi priozvodi duže ostali sveži.

77
00:04:18,580 --> 00:04:20,931
Odjednom je bilo plastičnih kesa za đubre,

78
00:04:20,931 --> 00:04:22,443
rastegljive plastične folije,

79
00:04:22,443 --> 00:04:26,423
plastičnih boca, kartona za poneti,

80
00:04:26,423 --> 00:04:30,381
plastičnih posuda za voće, povrće, meso.

81
00:04:30,381 --> 00:04:34,661
Kroz samo nekoliko decenija
ovaj raznovrstan materijal

82
00:04:34,661 --> 00:04:38,263
započeo je takozvani „vek plastike".

83
00:04:38,263 --> 00:04:42,057
Iako je doneo pogodnosti
i ekonomsku isplativost,

84
00:04:42,057 --> 00:04:45,803
takođe je stvorio
zapanjujuće ekološke probleme.

85
00:04:45,803 --> 00:04:49,180
Puno plastike je napravljeno
od neobnovljivih materijala.

86
00:04:49,180 --> 00:04:53,180
Plastične ambalaže namenjene su
za jednokratnu upotrebu,

87
00:04:53,180 --> 00:04:56,830
a pojedinim vrstama plastike
potrebni su vekovi da se razgrade,

88
00:04:56,830 --> 00:04:59,080
što dovodi do gomilanja otpada.

89
00:04:59,761 --> 00:05:04,370
U ovom veku moraćemo biti inovativni
u rešavanju ovih problema:

90
00:05:04,370 --> 00:05:08,870
tako što ćemo smanjiti upotrebu plastike,
napraviti biorazgradivu plastiku

91
00:05:08,870 --> 00:05:12,730
i naći nove načine da se reciklira
već postojeća plastika.