WEBVTT

00:00:07.117 --> 00:00:10.077
Dziś tworzywa sztuczne są wszędzie.

00:00:10.077 --> 00:00:14.908
Cały ten plastik wziął się
z małego przedmiotu,

00:00:14.908 --> 00:00:17.958
który nawet nie jest z plastiku.

NOTE Paragraph

00:00:17.958 --> 00:00:22.335
Przez wieki kule bilardowe
robiono z kości słoniowej.

00:00:22.335 --> 00:00:25.616
Ale kiedy w XIX wieku nadmierne polowania

00:00:25.616 --> 00:00:27.605
spowodowały spadek populacji słoni,

00:00:27.605 --> 00:00:33.298
producenci kul bilardowych zaczęli szukać
alternatyw, oferując ogromne nagrody.

00:00:33.298 --> 00:00:39.670
W 1863 roku wyzwanie podjął
Amerykanin John Wesley Hyatt.

00:00:39.670 --> 00:00:45.699
W ciągu pięciu lat wynalazł
nowy materiał celuloid,

00:00:45.699 --> 00:00:50.884
wykonany z obecnej
w drewnie i słomie celulozy.

NOTE Paragraph

00:00:50.884 --> 00:00:55.092
Hyatt odkrył, że celuloid
nie rozwiąże problemu kuli bilardowej.

00:00:55.092 --> 00:00:59.092
Materiał nie był wystarczająco ciężki
i nie odbijał się zbyt dobrze.

00:00:59.092 --> 00:01:01.892
Ale mógł być barwiony i formowany

00:01:01.892 --> 00:01:05.372
na podobieństwo droższych
materiałów, takich jak koral,

00:01:05.372 --> 00:01:08.892
skorupa żółwia, bursztyn i masa perłowa.

00:01:08.892 --> 00:01:13.699
Stworzył coś, co znamy
jako pierwszy plastik.

NOTE Paragraph

00:01:13.699 --> 00:01:18.079
Słowo "plastik" oznacza
dowolny materiał z polimerów,

00:01:18.079 --> 00:01:22.923
dużych cząsteczek złożonych
z mniejszych podjednostek.

00:01:22.923 --> 00:01:26.049
Obejmuje to wszystkie tworzywa sztuczne
wytworzone przez człowieka

00:01:26.049 --> 00:01:28.853
i materiały występujące
w organizmach żywych.

00:01:28.853 --> 00:01:31.993
Jednak kiedy mówimy o plastiku,

00:01:31.993 --> 00:01:34.573
mamy na myśli materiały syntetyczne.

00:01:34.573 --> 00:01:39.063
Ich cechami wspólnymi
są miękkość, plastyczność

00:01:39.063 --> 00:01:42.223
i możliwość formowania
w dowolne kształty.

NOTE Paragraph

00:01:42.223 --> 00:01:46.330
Mimo zdobycia nagrody
za pierwsze tworzywo sztuczne

00:01:46.330 --> 00:01:50.868
celuloid był bardzo łatwopalny,
co czyniło produkcję ryzykowną.

00:01:50.868 --> 00:01:53.968
Wynalazcy zaczęli szukać alternatyw.

00:01:53.968 --> 00:01:57.418
W 1907 roku chemik połączył fenol,

00:01:57.418 --> 00:01:59.708
produkt odpadowy smoły węglowej,

00:01:59.708 --> 00:02:04.963
z formaldehydem, tworząc bakelit,
nowy wytrzymały polimer.

00:02:04.963 --> 00:02:08.202
Bakelit był znacznie mniej
łatwopalny niż celuloid,

00:02:08.202 --> 00:02:12.052
a surowce użyte do jego produkcji
były łatwiej dostępne.

NOTE Paragraph

00:02:12.052 --> 00:02:14.892
To był tylko początek.

00:02:14.892 --> 00:02:19.933
W latach 20. XX wieku naukowcy
otrzymali komercyjnie polistyren,

00:02:19.933 --> 00:02:23.103
gąbczaste tworzywo sztuczne
stosowane w izolacji.

00:02:23.103 --> 00:02:29.381
Wkrótce pojawił się polichlorek winylu,
czyli elastyczny, ale wytrzymały winyl.

00:02:29.381 --> 00:02:31.491
Akryle tworzyły przezroczyste,

00:02:31.491 --> 00:02:34.731
odporne na stłuczenia
panele imitujące szkło.

00:02:34.731 --> 00:02:38.561
W latach 30. XX wieku
w centrum uwagi znalazł się nylon,

00:02:38.561 --> 00:02:42.966
polimer naśladujący jedwab,
ale o wiele większej wytrzymałości.

00:02:42.966 --> 00:02:48.924
W 1933 roku polietylen stał się jednym
z najpowszechniejszych tworzyw sztucznych,

00:02:48.924 --> 00:02:52.514
używanym do produkcji wszystkiego,
od toreb spożywczych

00:02:52.514 --> 00:02:56.064
przez butelki szamponów
po kamizelki kuloodporne.

NOTE Paragraph

00:02:56.064 --> 00:03:00.341
Nowe technologie produkcji
towarzyszyły tej eksplozji materiałów.

00:03:00.341 --> 00:03:04.171
Wynalezienie techniki zwanej
formowaniem wtryskowym

00:03:04.171 --> 00:03:06.994
umożliwiło wlewanie
stopionych tworzyw sztucznych

00:03:06.994 --> 00:03:10.939
do form o dowolnym kształcie,
gdzie mogły szybko stwardnieć.

00:03:10.939 --> 00:03:15.135
To dało możliwość tworzenia produktów
w nowych odmianach i kształtach

00:03:15.135 --> 00:03:20.690
oraz sposób na niedrogą i szybką produkcję
tworzyw sztucznych na dużą skalę.

00:03:20.690 --> 00:03:23.410
Naukowcy mieli nadzieję,
że dzięki nowemu materiałowi

00:03:23.410 --> 00:03:28.889
zbyt drogie niegdyś przedmioty
będą dostępne dla większej liczby osób.

NOTE Paragraph

00:03:28.889 --> 00:03:33.193
Tworzywa sztuczne wykorzystano
jednak w II wojnie światowej.

00:03:33.193 --> 00:03:38.019
Ich produkcja w USA
wzrosła wtedy czterokrotnie.

00:03:38.019 --> 00:03:40.410
Żołnierze nosili nowe
plastikowe wkładki do hełmów

00:03:40.410 --> 00:03:43.506
i wodoodporne, winylowe
płaszcze przeciwdeszczowe.

00:03:43.506 --> 00:03:48.250
Piloci siedzieli w kokpitach
z nietłukącego się pleksiglasu

00:03:48.250 --> 00:03:52.720
i polegali na spadochronach
z elastycznego nylonu.

NOTE Paragraph

00:03:52.720 --> 00:03:55.070
Firmy produkujące tworzywa sztuczne,

00:03:55.070 --> 00:03:59.753
które pojawiły się w czasie wojny,
skupiły się na produktach konsumenckich.

00:03:59.753 --> 00:04:04.853
Tworzywa sztuczne zaczęły zastępować
materiały, jak drewno, szkło i tkaniny,

00:04:04.853 --> 00:04:09.761
w meblach, odzieży,
butach, telewizorach i radiach.

00:04:09.761 --> 00:04:13.761
Wszechstronne tworzywa stworzyły
nowe możliwości pakowania,

00:04:13.761 --> 00:04:18.143
głównie w celu dłuższego zachowania
świeżości żywności i innych produktów.

00:04:18.143 --> 00:04:22.533
Nagle pojawiły się plastikowe worki
na śmieci, elastyczne foliowe opakowania,

00:04:22.533 --> 00:04:25.763
tłoczone plastikowe butelki,
kartony na wynos

00:04:25.763 --> 00:04:30.420
i plastikowe pojemniki
na owoce, warzywa i mięso.

NOTE Paragraph

00:04:30.420 --> 00:04:34.420
W ciągu zaledwie kilku dekad
ten różnorodny materiał

00:04:34.420 --> 00:04:38.420
zapoczątkował "plastikowe stulecie".

00:04:38.420 --> 00:04:42.080
Chociaż plastikowe stulecie
przyniosło wygodę i opłacalność,

00:04:42.080 --> 00:04:45.670
stworzyło też ogromne
problemy środowiskowe.

00:04:45.670 --> 00:04:48.910
Wiele tworzyw sztucznych powstaje
z nieodnawialnych surowców.

00:04:48.910 --> 00:04:52.760
Takie opakowania zaprojektowano
do jednorazowego użytku,

00:04:52.760 --> 00:04:56.150
ale rozkład niektórych
plastików zajmuje setki lat,

00:04:56.150 --> 00:04:59.640
tworząc ogromną ilość odpadów.

NOTE Paragraph

00:04:59.640 --> 00:05:04.541
W tym stuleciu musimy skoncentrować się
na rozwiązaniu tych problemów,

00:05:04.541 --> 00:05:08.718
zmniejszając zużycie plastiku, opracowując
biodegradowalne tworzywa sztuczne

00:05:08.718 --> 00:05:12.718
i szukając nowych sposobów recyklingu
istniejących tworzyw sztucznych.