1
00:00:07,117 --> 00:00:10,077
Dziś tworzywa sztuczne są wszędzie.

2
00:00:10,077 --> 00:00:14,908
Cały ten plastik wziął się
z małego przedmiotu,

3
00:00:14,908 --> 00:00:17,958
który nawet nie jest z plastiku.

4
00:00:17,958 --> 00:00:22,335
Przez wieki kule bilardowe
robiono z kości słoniowej.

5
00:00:22,335 --> 00:00:25,616
Ale kiedy w XIX wieku nadmierne polowania

6
00:00:25,616 --> 00:00:27,605
spowodowały spadek populacji słoni,

7
00:00:27,605 --> 00:00:33,298
producenci kul bilardowych zaczęli szukać
alternatyw, oferując ogromne nagrody.

8
00:00:33,298 --> 00:00:39,670
W 1863 roku wyzwanie podjął
Amerykanin John Wesley Hyatt.

9
00:00:39,670 --> 00:00:45,699
W ciągu pięciu lat wynalazł
nowy materiał celuloid,

10
00:00:45,699 --> 00:00:50,884
wykonany z obecnej
w drewnie i słomie celulozy.

11
00:00:50,884 --> 00:00:55,092
Hyatt odkrył, że celuloid
nie rozwiąże problemu kuli bilardowej.

12
00:00:55,092 --> 00:00:59,092
Materiał nie był wystarczająco ciężki
i nie odbijał się zbyt dobrze.

13
00:00:59,092 --> 00:01:01,892
Ale mógł być barwiony i formowany

14
00:01:01,892 --> 00:01:05,372
na podobieństwo droższych
materiałów, takich jak koral,

15
00:01:05,372 --> 00:01:08,892
skorupa żółwia, bursztyn i masa perłowa.

16
00:01:08,892 --> 00:01:13,699
Stworzył coś, co znamy
jako pierwszy plastik.

17
00:01:13,699 --> 00:01:18,079
Słowo "plastik" oznacza
dowolny materiał z polimerów,

18
00:01:18,079 --> 00:01:22,923
dużych cząsteczek złożonych
z mniejszych podjednostek.

19
00:01:22,923 --> 00:01:26,049
Obejmuje to wszystkie tworzywa sztuczne
wytworzone przez człowieka

20
00:01:26,049 --> 00:01:28,853
i materiały występujące
w organizmach żywych.

21
00:01:28,853 --> 00:01:31,993
Jednak kiedy mówimy o plastiku,

22
00:01:31,993 --> 00:01:34,573
mamy na myśli materiały syntetyczne.

23
00:01:34,573 --> 00:01:39,063
Ich cechami wspólnymi
są miękkość, plastyczność

24
00:01:39,063 --> 00:01:42,223
i możliwość formowania
w dowolne kształty.

25
00:01:42,223 --> 00:01:46,330
Mimo zdobycia nagrody
za pierwsze tworzywo sztuczne

26
00:01:46,330 --> 00:01:50,868
celuloid był bardzo łatwopalny,
co czyniło produkcję ryzykowną.

27
00:01:50,868 --> 00:01:53,968
Wynalazcy zaczęli szukać alternatyw.

28
00:01:53,968 --> 00:01:57,418
W 1907 roku chemik połączył fenol,

29
00:01:57,418 --> 00:01:59,708
produkt odpadowy smoły węglowej,

30
00:01:59,708 --> 00:02:04,963
z formaldehydem, tworząc bakelit,
nowy wytrzymały polimer.

31
00:02:04,963 --> 00:02:08,202
Bakelit był znacznie mniej
łatwopalny niż celuloid,

32
00:02:08,202 --> 00:02:12,052
a surowce użyte do jego produkcji
były łatwiej dostępne.

33
00:02:12,052 --> 00:02:14,892
To był tylko początek.

34
00:02:14,892 --> 00:02:19,933
W latach 20. XX wieku naukowcy
otrzymali komercyjnie polistyren,

35
00:02:19,933 --> 00:02:23,103
gąbczaste tworzywo sztuczne
stosowane w izolacji.

36
00:02:23,103 --> 00:02:29,381
Wkrótce pojawił się polichlorek winylu,
czyli elastyczny, ale wytrzymały winyl.

37
00:02:29,381 --> 00:02:31,491
Akryle tworzyły przezroczyste,

38
00:02:31,491 --> 00:02:34,731
odporne na stłuczenia
panele imitujące szkło.

39
00:02:34,731 --> 00:02:38,561
W latach 30. XX wieku
w centrum uwagi znalazł się nylon,

40
00:02:38,561 --> 00:02:42,966
polimer naśladujący jedwab,
ale o wiele większej wytrzymałości.

41
00:02:42,966 --> 00:02:48,924
W 1933 roku polietylen stał się jednym
z najpowszechniejszych tworzyw sztucznych,

42
00:02:48,924 --> 00:02:52,514
używanym do produkcji wszystkiego,
od toreb spożywczych

43
00:02:52,514 --> 00:02:56,064
przez butelki szamponów
po kamizelki kuloodporne.

44
00:02:56,064 --> 00:03:00,341
Nowe technologie produkcji
towarzyszyły tej eksplozji materiałów.

45
00:03:00,341 --> 00:03:04,171
Wynalezienie techniki zwanej
formowaniem wtryskowym

46
00:03:04,171 --> 00:03:06,994
umożliwiło wlewanie
stopionych tworzyw sztucznych

47
00:03:06,994 --> 00:03:10,939
do form o dowolnym kształcie,
gdzie mogły szybko stwardnieć.

48
00:03:10,939 --> 00:03:15,135
To dało możliwość tworzenia produktów
w nowych odmianach i kształtach

49
00:03:15,135 --> 00:03:20,690
oraz sposób na niedrogą i szybką produkcję
tworzyw sztucznych na dużą skalę.

50
00:03:20,690 --> 00:03:23,410
Naukowcy mieli nadzieję,
że dzięki nowemu materiałowi

51
00:03:23,410 --> 00:03:28,889
zbyt drogie niegdyś przedmioty
będą dostępne dla większej liczby osób.

52
00:03:28,889 --> 00:03:33,193
Tworzywa sztuczne wykorzystano
jednak w II wojnie światowej.

53
00:03:33,193 --> 00:03:38,019
Ich produkcja w USA
wzrosła wtedy czterokrotnie.

54
00:03:38,019 --> 00:03:40,410
Żołnierze nosili nowe
plastikowe wkładki do hełmów

55
00:03:40,410 --> 00:03:43,506
i wodoodporne, winylowe
płaszcze przeciwdeszczowe.

56
00:03:43,506 --> 00:03:48,250
Piloci siedzieli w kokpitach
z nietłukącego się pleksiglasu

57
00:03:48,250 --> 00:03:52,720
i polegali na spadochronach
z elastycznego nylonu.

58
00:03:52,720 --> 00:03:55,070
Firmy produkujące tworzywa sztuczne,

59
00:03:55,070 --> 00:03:59,753
które pojawiły się w czasie wojny,
skupiły się na produktach konsumenckich.

60
00:03:59,753 --> 00:04:04,853
Tworzywa sztuczne zaczęły zastępować
materiały, jak drewno, szkło i tkaniny,

61
00:04:04,853 --> 00:04:09,761
w meblach, odzieży,
butach, telewizorach i radiach.

62
00:04:09,761 --> 00:04:13,761
Wszechstronne tworzywa stworzyły
nowe możliwości pakowania,

63
00:04:13,761 --> 00:04:18,143
głównie w celu dłuższego zachowania
świeżości żywności i innych produktów.

64
00:04:18,143 --> 00:04:22,533
Nagle pojawiły się plastikowe worki
na śmieci, elastyczne foliowe opakowania,

65
00:04:22,533 --> 00:04:25,763
tłoczone plastikowe butelki,
kartony na wynos

66
00:04:25,763 --> 00:04:30,420
i plastikowe pojemniki
na owoce, warzywa i mięso.

67
00:04:30,420 --> 00:04:34,420
W ciągu zaledwie kilku dekad
ten różnorodny materiał

68
00:04:34,420 --> 00:04:38,420
zapoczątkował "plastikowe stulecie".

69
00:04:38,420 --> 00:04:42,080
Chociaż plastikowe stulecie
przyniosło wygodę i opłacalność,

70
00:04:42,080 --> 00:04:45,670
stworzyło też ogromne
problemy środowiskowe.

71
00:04:45,670 --> 00:04:48,910
Wiele tworzyw sztucznych powstaje
z nieodnawialnych surowców.

72
00:04:48,910 --> 00:04:52,760
Takie opakowania zaprojektowano
do jednorazowego użytku,

73
00:04:52,760 --> 00:04:56,150
ale rozkład niektórych
plastików zajmuje setki lat,

74
00:04:56,150 --> 00:04:59,640
tworząc ogromną ilość odpadów.

75
00:04:59,640 --> 00:05:04,541
W tym stuleciu musimy skoncentrować się
na rozwiązaniu tych problemów,

76
00:05:04,541 --> 00:05:08,718
zmniejszając zużycie plastiku, opracowując
biodegradowalne tworzywa sztuczne

77
00:05:08,718 --> 00:05:12,718
i szukając nowych sposobów recyklingu
istniejących tworzyw sztucznych.