0:00:07.117,0:00:10.077
Dziś tworzywa sztuczne są wszędzie.

0:00:10.077,0:00:14.908
Cały ten plastik wziął się[br]z małego przedmiotu,

0:00:14.908,0:00:17.958
który nawet nie jest z plastiku.

0:00:17.958,0:00:22.335
Przez wieki kule bilardowe[br]robiono z kości słoniowej.

0:00:22.335,0:00:25.616
Ale kiedy w XIX wieku nadmierne polowania

0:00:25.616,0:00:27.605
spowodowały spadek populacji słoni,

0:00:27.605,0:00:33.298
producenci kul bilardowych zaczęli szukać[br]alternatyw, oferując ogromne nagrody.

0:00:33.298,0:00:39.670
W 1863 roku wyzwanie podjął[br]Amerykanin John Wesley Hyatt.

0:00:39.670,0:00:45.699
W ciągu pięciu lat wynalazł[br]nowy materiał celuloid,

0:00:45.699,0:00:50.884
wykonany z obecnej[br]w drewnie i słomie celulozy.

0:00:50.884,0:00:55.092
Hyatt odkrył, że celuloid[br]nie rozwiąże problemu kuli bilardowej.

0:00:55.092,0:00:59.092
Materiał nie był wystarczająco ciężki[br]i nie odbijał się zbyt dobrze.

0:00:59.092,0:01:01.892
Ale mógł być barwiony i formowany

0:01:01.892,0:01:05.372
na podobieństwo droższych[br]materiałów, takich jak koral,

0:01:05.372,0:01:08.892
skorupa żółwia, bursztyn i masa perłowa.

0:01:08.892,0:01:13.699
Stworzył coś, co znamy[br]jako pierwszy plastik.

0:01:13.699,0:01:18.079
Słowo "plastik" oznacza[br]dowolny materiał z polimerów,

0:01:18.079,0:01:22.923
dużych cząsteczek złożonych[br]z mniejszych podjednostek.

0:01:22.923,0:01:26.049
Obejmuje to wszystkie tworzywa sztuczne[br]wytworzone przez człowieka

0:01:26.049,0:01:28.853
i materiały występujące[br]w organizmach żywych.

0:01:28.853,0:01:31.993
Jednak kiedy mówimy o plastiku,

0:01:31.993,0:01:34.573
mamy na myśli materiały syntetyczne.

0:01:34.573,0:01:39.063
Ich cechami wspólnymi[br]są miękkość, plastyczność

0:01:39.063,0:01:42.223
i możliwość formowania[br]w dowolne kształty.

0:01:42.223,0:01:46.330
Mimo zdobycia nagrody[br]za pierwsze tworzywo sztuczne

0:01:46.330,0:01:50.868
celuloid był bardzo łatwopalny,[br]co czyniło produkcję ryzykowną.

0:01:50.868,0:01:53.968
Wynalazcy zaczęli szukać alternatyw.

0:01:53.968,0:01:57.418
W 1907 roku chemik połączył fenol,

0:01:57.418,0:01:59.708
produkt odpadowy smoły węglowej,

0:01:59.708,0:02:04.963
z formaldehydem, tworząc bakelit,[br]nowy wytrzymały polimer.

0:02:04.963,0:02:08.202
Bakelit był znacznie mniej[br]łatwopalny niż celuloid,

0:02:08.202,0:02:12.052
a surowce użyte do jego produkcji[br]były łatwiej dostępne.

0:02:12.052,0:02:14.892
To był tylko początek.

0:02:14.892,0:02:19.933
W latach 20. XX wieku naukowcy[br]otrzymali komercyjnie polistyren,

0:02:19.933,0:02:23.103
gąbczaste tworzywo sztuczne[br]stosowane w izolacji.

0:02:23.103,0:02:29.381
Wkrótce pojawił się polichlorek winylu,[br]czyli elastyczny, ale wytrzymały winyl.

0:02:29.381,0:02:31.491
Akryle tworzyły przezroczyste,

0:02:31.491,0:02:34.731
odporne na stłuczenia[br]panele imitujące szkło.

0:02:34.731,0:02:38.561
W latach 30. XX wieku[br]w centrum uwagi znalazł się nylon,

0:02:38.561,0:02:42.966
polimer naśladujący jedwab,[br]ale o wiele większej wytrzymałości.

0:02:42.966,0:02:48.924
W 1933 roku polietylen stał się jednym[br]z najpowszechniejszych tworzyw sztucznych,

0:02:48.924,0:02:52.514
używanym do produkcji wszystkiego,[br]od toreb spożywczych

0:02:52.514,0:02:56.064
przez butelki szamponów[br]po kamizelki kuloodporne.

0:02:56.064,0:03:00.341
Nowe technologie produkcji[br]towarzyszyły tej eksplozji materiałów.

0:03:00.341,0:03:04.171
Wynalezienie techniki zwanej[br]formowaniem wtryskowym

0:03:04.171,0:03:06.994
umożliwiło wlewanie[br]stopionych tworzyw sztucznych

0:03:06.994,0:03:10.939
do form o dowolnym kształcie,[br]gdzie mogły szybko stwardnieć.

0:03:10.939,0:03:15.135
To dało możliwość tworzenia produktów[br]w nowych odmianach i kształtach

0:03:15.135,0:03:20.690
oraz sposób na niedrogą i szybką produkcję[br]tworzyw sztucznych na dużą skalę.

0:03:20.690,0:03:23.410
Naukowcy mieli nadzieję,[br]że dzięki nowemu materiałowi

0:03:23.410,0:03:28.889
zbyt drogie niegdyś przedmioty[br]będą dostępne dla większej liczby osób.

0:03:28.889,0:03:33.193
Tworzywa sztuczne wykorzystano[br]jednak w II wojnie światowej.

0:03:33.193,0:03:38.019
Ich produkcja w USA[br]wzrosła wtedy czterokrotnie.

0:03:38.019,0:03:40.410
Żołnierze nosili nowe[br]plastikowe wkładki do hełmów

0:03:40.410,0:03:43.506
i wodoodporne, winylowe[br]płaszcze przeciwdeszczowe.

0:03:43.506,0:03:48.250
Piloci siedzieli w kokpitach[br]z nietłukącego się pleksiglasu

0:03:48.250,0:03:52.720
i polegali na spadochronach[br]z elastycznego nylonu.

0:03:52.720,0:03:55.070
Firmy produkujące tworzywa sztuczne,

0:03:55.070,0:03:59.753
które pojawiły się w czasie wojny,[br]skupiły się na produktach konsumenckich.

0:03:59.753,0:04:04.853
Tworzywa sztuczne zaczęły zastępować[br]materiały, jak drewno, szkło i tkaniny,

0:04:04.853,0:04:09.761
w meblach, odzieży,[br]butach, telewizorach i radiach.

0:04:09.761,0:04:13.761
Wszechstronne tworzywa stworzyły[br]nowe możliwości pakowania,

0:04:13.761,0:04:18.143
głównie w celu dłuższego zachowania[br]świeżości żywności i innych produktów.

0:04:18.143,0:04:22.533
Nagle pojawiły się plastikowe worki[br]na śmieci, elastyczne foliowe opakowania,

0:04:22.533,0:04:25.763
tłoczone plastikowe butelki,[br]kartony na wynos

0:04:25.763,0:04:30.420
i plastikowe pojemniki[br]na owoce, warzywa i mięso.

0:04:30.420,0:04:34.420
W ciągu zaledwie kilku dekad[br]ten różnorodny materiał

0:04:34.420,0:04:38.420
zapoczątkował "plastikowe stulecie".

0:04:38.420,0:04:42.080
Chociaż plastikowe stulecie[br]przyniosło wygodę i opłacalność,

0:04:42.080,0:04:45.670
stworzyło też ogromne[br]problemy środowiskowe.

0:04:45.670,0:04:48.910
Wiele tworzyw sztucznych powstaje[br]z nieodnawialnych surowców.

0:04:48.910,0:04:52.760
Takie opakowania zaprojektowano[br]do jednorazowego użytku,

0:04:52.760,0:04:56.150
ale rozkład niektórych[br]plastików zajmuje setki lat,

0:04:56.150,0:04:59.640
tworząc ogromną ilość odpadów.

0:04:59.640,0:05:04.541
W tym stuleciu musimy skoncentrować się[br]na rozwiązaniu tych problemów,

0:05:04.541,0:05:08.718
zmniejszając zużycie plastiku, opracowując[br]biodegradowalne tworzywa sztuczne

0:05:08.718,0:05:12.718
i szukając nowych sposobów recyklingu[br]istniejących tworzyw sztucznych.