[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:07.03,0:00:09.59,Default,,0000,0000,0000,,Nim nastały imperia i dynastie,
Dialogue: 0,0:00:09.59,0:00:11.76,Default,,0000,0000,0000,,ceramika i pismo,
Dialogue: 0,0:00:11.76,0:00:14.30,Default,,0000,0000,0000,,narzędzia i oręż z metalu
Dialogue: 0,0:00:14.30,0:00:16.09,Default,,0000,0000,0000,,- istniał ser.
Dialogue: 0,0:00:16.09,0:00:18.97,Default,,0000,0000,0000,,Już 8000 lat p.n.e.
Dialogue: 0,0:00:18.97,0:00:22.65,Default,,0000,0000,0000,,pierwsi neolityczni rolnicy żyjący\Nna obszarze Żyznego Półksiężyca
Dialogue: 0,0:00:22.70,0:00:25.45,Default,,0000,0000,0000,,dali początek serowarstwu,
Dialogue: 0,0:00:25.45,0:00:28.74,Default,,0000,0000,0000,,tradycji równie starej \Njak sama cywilizacja.
Dialogue: 0,0:00:28.74,0:00:33.01,Default,,0000,0000,0000,,Powstanie rolnictwa doprowadziło\Ndo udomowienia owiec i kóz,
Dialogue: 0,0:00:33.01,0:00:35.68,Default,,0000,0000,0000,,z których starożytni rolnicy\Npozyskiwali mleko.
Dialogue: 0,0:00:35.68,0:00:39.40,Default,,0000,0000,0000,,Pozostawione w cieple na kilka godzin,
Dialogue: 0,0:00:39.40,0:00:41.90,Default,,0000,0000,0000,,świeże mleko zaczynało kwaśnieć.
Dialogue: 0,0:00:41.90,0:00:44.11,Default,,0000,0000,0000,,Pod wpływem kwasu mlekowego
Dialogue: 0,0:00:44.11,0:00:47.58,Default,,0000,0000,0000,,białko ścinało się,\Ntworząc miękkie grudki.
Dialogue: 0,0:00:47.58,0:00:50.55,Default,,0000,0000,0000,,Po odkryciu tego zaskakującego zjawiska
Dialogue: 0,0:00:50.55,0:00:53.22,Default,,0000,0000,0000,,rolnicy zaczęli odsączać pozostałą ciecz,
Dialogue: 0,0:00:53.22,0:00:54.87,Default,,0000,0000,0000,,zwaną później serwatką,
Dialogue: 0,0:00:54.87,0:01:00.31,Default,,0000,0000,0000,,uznając "żółtawe bryłki" za jadalne.\N
Dialogue: 0,0:01:01.54,0:01:06.09,Default,,0000,0000,0000,,Grudki te, zwane twarogiem,\Nstały się fundamentem sera,
Dialogue: 0,0:01:06.09,0:01:10.71,Default,,0000,0000,0000,,który w procesie starzenia,\Nprasowania i dojrzewania
Dialogue: 0,0:01:10.71,0:01:14.16,Default,,0000,0000,0000,,przekształcał się\Nw rozmaite mleczne pyszności.
Dialogue: 0,0:01:15.30,0:01:19.42,Default,,0000,0000,0000,,Odkrycie sera dało ludom neolitu\Nznacznie większą szansę na przetrwanie.
Dialogue: 0,0:01:19.72,0:01:24.19,Default,,0000,0000,0000,,Mleko było bogate w niezbędne białko,\Ntłuszcze i minerały,
Dialogue: 0,0:01:24.54,0:01:27.92,Default,,0000,0000,0000,,zawierało jednak dużą ilość laktozy
Dialogue: 0,0:01:27.92,0:01:33.35,Default,,0000,0000,0000,,- cukru trudnego do strawienia\Ntak wtedy, jak i dziś.
Dialogue: 0,0:01:33.37,0:01:36.83,Default,,0000,0000,0000,,Ser miał zalety odżywcze mleka
Dialogue: 0,0:01:36.96,0:01:39.18,Default,,0000,0000,0000,,przy znacznie mniejszym udziale laktozy.
Dialogue: 0,0:01:39.25,0:01:42.23,Default,,0000,0000,0000,,Dzięki temu, że nadaje się \Ndo długiego składowania,
Dialogue: 0,0:01:42.23,0:01:45.29,Default,,0000,0000,0000,,te niezbędne składniki odżywcze \Nmogły być spożywane
Dialogue: 0,0:01:45.29,0:01:48.12,Default,,0000,0000,0000,,w czasie klęsk nieurodzaju \Nczy długich zim.
Dialogue: 0,0:01:48.15,0:01:52.87,Default,,0000,0000,0000,,Fragmenty ceramiki znalezione w Turcji \Ni datowane na 7000 lat p.n.e.
Dialogue: 0,0:01:52.89,0:01:57.44,Default,,0000,0000,0000,,wciąż zawierają wyraźne ślady sera\Ni masła, które w nich przechowywano.
Dialogue: 0,0:01:57.44,0:01:58.85,Default,,0000,0000,0000,,U schyłku epoki brązu
Dialogue: 0,0:01:58.86,0:02:01.78,Default,,0000,0000,0000,,ser był podstawowym towarem\Nhandlu morskiego
Dialogue: 0,0:02:01.78,0:02:04.19,Default,,0000,0000,0000,,na wschodzie Morza Śródziemnego.
Dialogue: 0,0:02:04.23,0:02:07.83,Default,,0000,0000,0000,,W gęsto zaludnionych \Nmiastach-państwach Mezopotamii
Dialogue: 0,0:02:07.86,0:02:11.32,Default,,0000,0000,0000,,ser stał się ważną częścią \Nkulinariów i religii.
Dialogue: 0,0:02:11.32,0:02:13.55,Default,,0000,0000,0000,,Jedno z najstarszych znanych pism
Dialogue: 0,0:02:13.56,0:02:16.40,Default,,0000,0000,0000,,zawiera administracyjny rejestr\Nkontyngentów sera,
Dialogue: 0,0:02:16.40,0:02:22.20,Default,,0000,0000,0000,,którego bogaty asortyment mógł \Nzaspokoić potrzeby całej Mezopotamii.
Dialogue: 0,0:02:22.20,0:02:27.06,Default,,0000,0000,0000,,Rejestry znalezione na terenie Turcji\Nwspominają o podpuszczce.
Dialogue: 0,0:02:27.10,0:02:31.34,Default,,0000,0000,0000,,Ten produkt uboczny\Npowstały w żołądkach pewnych ssaków
Dialogue: 0,0:02:31.34,0:02:34.48,Default,,0000,0000,0000,,może przyspieszyć proces ścinania.
Dialogue: 0,0:02:35.40,0:02:40.14,Default,,0000,0000,0000,,Substancja ta stała się \Nznana na całym świecie
Dialogue: 0,0:02:40.14,0:02:44.02,Default,,0000,0000,0000,,i umożliwiła produkcję nowych,\Ntwardszych gatunków sera.
Dialogue: 0,0:02:44.18,0:02:48.04,Default,,0000,0000,0000,,Mimo iż wśród niektórych kultur\Nten typ nabiału się nie przyjął,
Dialogue: 0,0:02:48.04,0:02:52.98,Default,,0000,0000,0000,,wiele innych pokochało ser\Ni wzbogaciło go o lokalne wariacje.
Dialogue: 0,0:02:54.12,0:02:56.78,Default,,0000,0000,0000,,Mongołowie używali mleka jaków\N
Dialogue: 0,0:02:56.78,0:03:00.42,Default,,0000,0000,0000,,do produkcji twardego,\Nsuszonego w słońcu sera byaslag.
Dialogue: 0,0:03:00.42,0:03:03.87,Default,,0000,0000,0000,,Egipcjanie wytwarzali \Ntwarożek z koziego mleka,
Dialogue: 0,0:03:03.87,0:03:07.37,Default,,0000,0000,0000,,wyciskając serwatkę trzcinowymi matami.
Dialogue: 0,0:03:07.37,0:03:11.83,Default,,0000,0000,0000,,W Azji południowej mleko ścinano \Nróżnymi kwasami spożywczymi,
Dialogue: 0,0:03:11.83,0:03:14.64,Default,,0000,0000,0000,,takimi jak sok z cytryny, ocet czy jogurt,
Dialogue: 0,0:03:14.66,0:03:16.07,Default,,0000,0000,0000,,po czym wieszano je,
Dialogue: 0,0:03:16.07,0:03:18.18,Default,,0000,0000,0000,,by po wyschnięciu zmieniły się w paneer.
Dialogue: 0,0:03:18.18,0:03:22.06,Default,,0000,0000,0000,,Ten delikatny ser można było\Ndodawać do curry i sosów
Dialogue: 0,0:03:22.08,0:03:26.00,Default,,0000,0000,0000,,lub po prostu smażyć\Njako szybkie wegetariańskie danie.
Dialogue: 0,0:03:26.00,0:03:29.92,Default,,0000,0000,0000,,Grecy wytwarzali ser typu feta\Nmoczony w solance,
Dialogue: 0,0:03:29.92,0:03:34.40,Default,,0000,0000,0000,,wraz z twardszą odmianą podobną\Ndo współczesnego pecorino romano.
Dialogue: 0,0:03:34.40,0:03:37.30,Default,,0000,0000,0000,,Ser ten produkowany był na Sycylii
Dialogue: 0,0:03:37.32,0:03:39.79,Default,,0000,0000,0000,,i wykorzystywany w kuchni\Nśródziemnomorskiej.
Dialogue: 0,0:03:41.28,0:03:45.24,Default,,0000,0000,0000,,W czasach panowania Rzymu\N"suchy ser" czyli "caseus aridus"
Dialogue: 0,0:03:45.24,0:03:47.30,Default,,0000,0000,0000,,stał się podstawowym posiłkiem
Dialogue: 0,0:03:47.30,0:03:49.63,Default,,0000,0000,0000,,dla blisko 500 000 żołnierzy
Dialogue: 0,0:03:49.63,0:03:53.19,Default,,0000,0000,0000,,strzegących rozległych terenów imperium.
Dialogue: 0,0:03:53.19,0:03:56.24,Default,,0000,0000,0000,,Gdy cesarstwo zachodniorzymskie upadło,
Dialogue: 0,0:03:56.24,0:03:58.31,Default,,0000,0000,0000,,produkcja sera dalej ewoluowała
Dialogue: 0,0:03:58.31,0:04:02.02,Default,,0000,0000,0000,,w majątkach ziemskich rozproszonych\Npo całej średniowiecznej Europie.
Dialogue: 0,0:04:02.02,0:04:06.24,Default,,0000,0000,0000,,W setkach benedyktyńskich klasztorów
Dialogue: 0,0:04:06.24,0:04:10.61,Default,,0000,0000,0000,,mnisi eksperymentowali\Nz przeróżnymi rodzajami mleka,
Dialogue: 0,0:04:10.61,0:04:13.70,Default,,0000,0000,0000,,sposobami produkcji sera\Ni procesami starzenia,
Dialogue: 0,0:04:13.70,0:04:16.86,Default,,0000,0000,0000,,którym zawdzięczamy wiele gatunków sera.
Dialogue: 0,0:04:16.86,0:04:20.86,Default,,0000,0000,0000,,Parmezan, roquefort, munster,\Nsery szwajcarskie,
Dialogue: 0,0:04:20.86,0:04:25.26,Default,,0000,0000,0000,,wszystkie były udoskonalane\Nprzez duchownych serowarów.
Dialogue: 0,0:04:25.88,0:04:29.74,Default,,0000,0000,0000,,W Alpach Szwajcarskich serowarstwo\Nodniosło szczególny sukces,
Dialogue: 0,0:04:29.94,0:04:32.78,Default,,0000,0000,0000,,produkując niezliczoną ilość serów\Nz mleka krowiego.
Dialogue: 0,0:04:32.78,0:04:34.74,Default,,0000,0000,0000,,Pod koniec XIV wieku
Dialogue: 0,0:04:34.74,0:04:39.52,Default,,0000,0000,0000,,ser alpejski z Gruyere w Szwajcarii\Nstał się tak dochodowy,
Dialogue: 0,0:04:39.52,0:04:43.14,Default,,0000,0000,0000,,że sąsiadujący kanton zaatakował Gruyere,
Dialogue: 0,0:04:43.14,0:04:46.35,Default,,0000,0000,0000,,by przejąć kontrolę nad kwitnącym handlem.
Dialogue: 0,0:04:46.35,0:04:49.31,Default,,0000,0000,0000,,Ser utrzymywał popularność\Nprzez cały renesans,
Dialogue: 0,0:04:49.31,0:04:54.33,Default,,0000,0000,0000,,rewolucja przemysłowa zaś przeniosła \Njego produkcję z klasztorów do fabryk.
Dialogue: 0,0:04:54.33,0:04:59.41,Default,,0000,0000,0000,,Dziś na świecie produkuje się mniej więcej\N22 miliardy kg sera rocznie,
Dialogue: 0,0:04:59.41,0:05:02.18,Default,,0000,0000,0000,,rozprowadzanego\Ni spożywanego na całym globie.
Dialogue: 0,0:05:02.18,0:05:05.06,Default,,0000,0000,0000,,10 000 lat po jego wynalezieniu
Dialogue: 0,0:05:05.06,0:05:10.58,Default,,0000,0000,0000,,rolnicy wciąż podążają śladem\Nswych neolitycznych przodków,
Dialogue: 0,0:05:10.58,0:05:14.45,Default,,0000,0000,0000,,produkując jeden z najstarszych\Nprzysmaków ludzkości.