İnsanlar gelip işimi sorduklarında bunun çok komik olduğunu kabul etmem gerek çünkü onlara nesneleri birbirine sürttüğümü söylüyorum. Bu kulağa saçma geliyor çünkü sadece nesneleri birbirine sürtüyorum. Ama bunun teknik bir adı var: Triboloji. T-r-i-b-o-l-o-j-i, Antik Yunanca "tribos" sözcüğünden geliyor. Anlamı da "sürtmek." Muhtemelen daha önce duymadığınız komik bir kelime ama size söz veriyorum, bunu keşfetmek fiziksel dünya deneyimizi değiştirecek. Triboloji bana mükemmel projeler sağladı. Daha önce uçabilen materyallerle, hatta köpek maması ile de çalıştım. Bir insanın sadece birkaç yıl içinde uğraşma ihtimali düşük bir bileşim. Ta ki dünyaya triboloji gözünden bakana kadar. Bence bazı çok büyük sorunları azaltmada azıcık tribolojinin ne kadar önemli olabileceğine şaşıracaksınız. Triboloji sürtünme, aşınma ve yağlama araştırmasıdır. Bu üç şeyin tümünü de daha önce deneyimlemişsinizdir. En son ağır bir nesneyi zeminde ittirmeye çalıştığınızı hatırlayın. Size direnen bir şey hissettiniz mi? İşte bu sürtünmeydi. Sürtünme, harekete karşı koyan kuvvettir. Aşınma, materyalin aktarımı veya yok olmasıdır. En sevdiğiniz ayakkabınızı değiştirme nedeniniz budur çünkü zamanla tabanları yok olur. Yağlayıcılar, aşınma ve sürtünmeyi azaltır. Yerinden oynamayan inatçı paslı çivileri gevşetir. Ama triboloji, yüzeyleri göreceli hareket halinde etkileşime geçirme olarak da bilinir. Yüzeyleri göreceli hareket halinde etkileşime geçirmekten bahsedelim. Aslında bu dünyada sık yaşanan bir şey. Şu anda otururken ayaklarınızı da sallıyor musunuz veya koltuğunuzda sağa sola kayıyor musunuz? Bilin bakalım ne oluyor? Triboloji oluyor. Koltuğunuzda en minik hareket bile birbiriyle göreceli hareket eden iki yüzey içerir. Hareket için sizin triboloji etkileşiminiz yanınızdaki kişiden farklı olacaktır. Çünkü giydiğiniz kıyafetler siz ve koltuk arasındaki sürtünmeyi değiştirir. Eğer ipek giyerseniz koltukta kıpırdamak yüne göre daha kolay olur. Çünkü ipeğin sürtünmesi daha düşüktür. Ayak bileğinizi oynatınca veya azıcık hareket ettirince çıtlama sesi çıkardı mı? Sizde de oluyor, değil mi? Ayağa kalkıp hareket edince bir eklem çatırdayıp çıtlar. Bu sesin sorumlusu da triboloji. Bu ses, hareket ederken eklemlerinizi yağlayan sıvıdan gelebilir. Aslında bu sıvıdaki gaz kabarcıklarını salıyorsunuz. Bu ses, birbiri üzerinde hareket eden tendonlardan da çıkabilir. Ayak bileğinde çok olur yani sevgili ayak çıtlatanlar, tendon tribolojisi birden merakınızı çekebilir. Ama biri nasıl benim gibi tribolojist olur? Tabii ki olay çocukken başlıyor. Büyürken balerindim. Ayaklarımın ucunda dans etme, ya da "en pointe" seviyesine gelmiştim. "En pointe"'de dans ederken, o mükemmel ayakkabılar giyilir ama bunlar sahnede kayabilir. Ayak ucunda dans ederken isteyeceğiniz son şey kayıp düşmektir. Bu yüzden kutu kutu reçinemiz vardı. Reçineye hafifçe basıp ayakkabımıza ince bir doku verirdik. Reçine, ağaç özsuyundan gelir ve toz halindeyken nesneleri daha az kaygan yapar. Ayakkabınıza sürülecek doğru miktarı dansçıyken çabucak öğrenirsiniz çünkü yeterince sürmezseniz ayakkabınız ve sahne arasındaki düşük sürtünmeden dolayı muhtemelen kayardınız. En iyi senaryoda sahnede sakar bir balerin olursunuz ama en kötü senaryodaysa yaralanırsınız. İşte, sürtünmeyi en iyi hale getirip manipüle ediyordum. Tribolojist olmak kaderimde vardı. (Gülüşmeler) Ama siz de kıdemsiz bir tribolojisttiniz. Pastel boya veya renkli kalem kullanırken kaleme bastırdıkça rengin koyulaştığını biliyordunuz. Bunun, pastel boyayı veya renkli kalemi daha sık açmak demek olduğunu da biliyordunuz çünkü böyle daha hızlı aşınıyordu. Şimdi, üzerinde kaydığınız, o çekici ve parlak, cilalı zeminler hakkında konuşalım. Çorap giydiğinizde zeminde gerçekten iyi kayacağınızı bilirdiniz. Hadi bunu bir de yalın ayak deneyin bakalım. İşte sürtünmenin usta manipülatörleri. Tüm çocuklar tribolojisttir. Peki ya biz, yetişkinler? Bugün bir ara dişinizi fırçaladınız. Umarım. (Gülüşmeler) İşte bu eylem halinde tribolojidir. Diş macunu ve fırçası dişinizden plağı temizlemeye ve aşındırmaya yarar. Bilginiz olsun babam da dişçi. Kariyerimin, yine babamın işine yöneleceğini hiç düşünmemiştim. Ama bir gün plak temizliğini incelemek için test geliştirme görevim varken kendimizi aynı dili konuşurken bulduk. Kulağa kolay geliyordu, ta ki olaya bir tribolojist olarak bakana kadar. Sonra inanılmaz derecede karmaşıklaştı. Katı materyallerimiz var -- bunlar dişlerimiz oluyor -- ve diş eti, diş macunu ve fırçası gibi yumuşak materyallerimiz de var. Tükürük ve su biçimde yağlama da mevcut ve diş fırçalayan kişinin dinamikleri ve daha fazlası. Eminim ki diş macununuza elmas koyarsanız o plağı yok edersiniz. Muhtemelen dişlerinizi de yok edersiniz. Yani diş plağını kaldırmak ile diş ve diş etlerinize zarar vermemek arasında hassas bir denge vardır. Yemek yediğimiz için diş fırçalarız. Yemek de hepimizin yaptığı başka bir iş. Oldukça basit görünüyor. Ama bu da tribolojinin konusu ve o kadar basit de değil. Bir tarafta yemek yerken parçalanıp aşınan gıdalar var. Bu gıdalar dişleriniz, diliniz, tükürüğünüz ve boğanızla etkileşime geçiyor. Tüm bu etkileşimler yeme deneyiminizi etkileyecek. Bence hepinizin şöyle bir anısı vardır, yeni bir şey deniyorsunuz ve kendinizi şöyle buluyorsunuz: "Tadı fena değil. Kıvamını pek sevmedim." Tribolojistler, yağlılığa, sürtünme katsayısına ağızdaki his ve kıvamı deneyimlerinize bağlamanın yolu olarak bakıyor. Böylece yiyip içtiklerimizin formülasyonlarını değiştirirsek yani şeker ve yağ içeriği farklı olursa bu ağızdaki hissi nasıl değiştirecek? Bunun miktarını nasıl ölçeriz? İşte tribolojistlerin çözmeye çalıştığı da bu. Meslektaşlarım bir laboratuvar köşesinde, yoğurdun yağ içeriğine bakarken ben de başka bir köşede köpek maması inceliyordum. Bu arada laboratuvar gerçekten çok güzel kokuyordu. Hepimiz düzenli olarak dişlerimizi fırçalarız. Peki ya kaçımız evcil hayvanlarımızın dişlerini firçalıyoruz? Yetişkin hayvanlar yaygın olarak diş hastalığı geçiriyor, yani onların dişlerini de fırçalamamız lazım. Bunu yapan evcil hayvan sahipleri artıyor. En iyi arkadaşım, nasıl oluyorsa, kedisinin dişini harika fırçalıyor. Kendi kedim için imkansız bir şey. Bu yüzden mama satıcıları, ödül mamalarına plak temizleme maddesi yerleştirmeye çalışıyor. Köpeğiniz varsa köpeğinize ödül maması verdiğinizde bir ısırışla yok olduğunu görmüş olabilirsiniz. Buradaki zorluk şu: Mama tek ısırıkta bitiyorsa plağı nasıl temizlersiniz? Sorunu incelemek için tezgah üstü testi geliştirdim ve bunu yapmak için köpeklerin ağız sistemlerini dişlerini, plaklarını, tükürüklerini taklit etmek zorunda kaldım. Bu ödül mamasının plağı temizlemedeki etkisini araştırmak için sürtünme ve aşınma ölçümleri kullandım. Eğer köpeğinizin dişlerini fırçalamadığınızı düşünüyorsanız rica ederim. Peki tribolojinin olayı ne? Size bir örnek daha vereyim. Nerede yaşarsanız yaşayın, bir şekilde buraya geldiniz. Belki yürüyerek veya bisikletle. Ama bu odadaki çoğu kişi muhtemelen arabayla geldi. Arabanızdaki tribolojik sistemleri bir düşünün. Arabayla olan kişisel etkileşimleriniz var. Arabanın da yolla, kaputun altıyla ve güç aktarma organlarıyla etkileşimleri var. Rutin bir bakım, tribolojiyle doğrudan ilgilidir. Lastikleri değiştirmeden önce kaç kilometre kullanım önerildiğini bilirsiniz. Lastik dişlerini düzenli olarak kontrol edersiniz. Lastiklerinizin aşınmasını aktif şekilde gözlüyorsunuz. Triboloji, aşınma ve sürtünmenin incelenmesidir ve lastiklerde sürtünme bir yere güvenle varma ve araba kazası arasındaki fark olabilir. Çünkü lastikleriniz ve yol arasındaki sürtünme hızlanma ve yavaşlamanızı ve duruş mesafenizi etkileyecektir. Sürücü olarak içten içe, sürtünmenin önemini biliyorsunuz çünkü yollar ıslakken kaygan olduğu için daha tehlikeli olduğunu da biliyorsunuz. Bunun nedeni suyun lastiğiniz ve yol arasındaki sürtünmeyi azaltmasıdır. Hatırlayın; sürtünme harekete karşı koyan kuvvettir. Yani bu kuvveti azaltan su hareket etmenizi kolaylaştırır bu nedenle yollar ıslakken daha kaygan hale gelir. Üzerinde durulacak başka bir konu sürtünmeyi aşmanın enerji gerektirmesi yani sürtünmeye enerji harcamanızdır. Lastikleriniz yakıt performansınızı böyle etkileyebilir. Aslında içten yanmalı motorlu bir araca koyduğunuz yakıtın üçte birinin sürtünmeyi aşmaya harcanacağını biliyor muydunuz? Üçte biri. Triboloji araştırmaları sürtünmeyi azaltmamıza yardım edip yakıt performansını arttırmış ve emisyonları düşürmüştür. Holmberg ve Erdemir harika çalışmalar yürüterek triboloji araştırmasının enerji sarfiyatımızı azaltmadaki etkisini gösterdi. 20 yıllık zaman dilimine baktıklarında yolcu taşıtlarının enerji sarfiyatını %60 azaltma fırsatımız olduğunu gördüler. %60 azaltma. Dünyadaki tüm arabaları düşündüğünüzde bu, tasarruf için çok enerji demek. Yazarlar, güncel küresel enerji sarfiyatının yaklaşık yüzde dokuzundan triboloji ile tasarruf sağlanabileceğini belirtiyor. Bu önemli miktarda bir enerji. Yani rakamlara baktığınızda triboloji harika işler çıkarabilir. Meslektaşlarım, sadece ABD'de tasarrufu sağlanabilecek 20 kuad enerji saptadılar. Buna şu açıdan bakalım. Bir kuad enerji kabaca 180 milyon petrol varile eşittir. Triboloji bunun 20 katının tasarrufunu sağlayabilir. Bu tasarruf, yeni materyaller, yeni yağlayıcılar, yeni bileşen tasarımı ve rüzgar türbinlerini daha verimli ve güvenilir hale getirmekle sağlanır. Bunu gerçek kılan dünyaya triboloji gözünden bakan, bir odadaki 31 kişiydi. Daha çok insan etrafta tribolojiyi gördükçe kendini gösterecek fırsatları hayal edin. Şu anda en sevdiğim projelerim hava-uzay uygulamalarında. Bu zorlu ortamlarda aşınma ve sürtünmeyi azaltmayı seviyorum. Harekete karşı koyan daha az kuvvet olması için hareketli bileşen ve motorlarda sürtünmeyi azaltacak materyal ve parçalar yapabilirim. Harekete karşı daha az kuvvet daha az güç gerektirmek demektir. Böylece, daha hafif, yakıt tasarruflu daha küçük bir aktüatör kullanabilirsiniz. Daha düşük aşınmayla daha uzun kullanımlı parçalar da yapabilirim. Bu da atık maddeyi azaltacak ve parçaları daha nadir üretmemizi sağlayacaktır. Yani imalatta enerjiden tasarruf edeceğiz. Size önerim, çevrenizdeki dünyada tribolojiyi görmeye başlamanız ve deneyimlediğiniz etkileşimli yüzeyleri nasıl geliştireceğinizi düşünmeniz. En küçük gelişmelerin bile toplama etkisi olacaktır. Triboloji kulağa komik gelen bir kelime olabilir ama dünyamıza etkisi büyük. Teşekkür ederim. (Alkışlar)