1
00:00:00,760 --> 00:00:03,456
26 stycznia 2013 roku

2
00:00:03,480 --> 00:00:06,976
bojownicy Al-Kaidy weszli
do starożytnego miasta Timbuktu

3
00:00:07,000 --> 00:00:09,000
na południowym skraju Sahary.

4
00:00:09,640 --> 00:00:14,256
Podpalili tam średniowieczną
bibliotekę z 30 tysiącami manuskryptów

5
00:00:14,280 --> 00:00:17,056
napisanymi po arabsku
i w kilku językach afrykańskich,

6
00:00:17,080 --> 00:00:22,690
o szerokiej tematyce: od astronomii 
do geografii, od historii po medycynę,

7
00:00:22,690 --> 00:00:24,686
w tym książkę, która wspominała

8
00:00:24,686 --> 00:00:28,480
o prawdopodobnie pierwszym
lekarstwie na męską niedyspozycję.

9
00:00:29,550 --> 00:00:31,126
Nieznana na Zachodzie biblioteka

10
00:00:31,126 --> 00:00:34,496
stanowiła zbiór wiedzy całego kontynentu.

11
00:00:34,520 --> 00:00:38,600
Była głosem Afryki w czasie, 
kiedy zdawało się go nie być.

12
00:00:39,420 --> 00:00:41,976
Burmistrz Bamako, świadek tego zdarzenia,

13
00:00:42,000 --> 00:00:43,936
nazwał palenie manuskryptów

14
00:00:43,940 --> 00:00:46,650
"zbrodnią przeciwko światowemu 
dziedzictwu kulturalnemu".

15
00:00:46,880 --> 00:00:48,416
I miał rację.

16
00:00:48,440 --> 00:00:51,880
A raczej miałby,
gdyby nie fakt, że kłamał.

17
00:00:52,560 --> 00:00:54,270
W rzeczywistości

18
00:00:54,270 --> 00:00:59,456
afrykańscy uczeni zebrali
przypadkowe stare książki

19
00:00:59,480 --> 00:01:01,976
i zostawili je terrorystom do podpalenia.

20
00:01:02,000 --> 00:01:04,936
Obecnie kolekcja leży schowana w Bamako,

21
00:01:04,959 --> 00:01:06,336
stolicy Mali,

22
00:01:06,360 --> 00:01:08,456
i niszczeje z powodu wysokiej wilgotności.

23
00:01:08,480 --> 00:01:10,336
To, co ocalono dzięki podstępowi,

24
00:01:10,360 --> 00:01:12,096
znów jest w niebezpieczeństwie.

25
00:01:12,120 --> 00:01:13,360
Tym razem przez klimat.

26
00:01:14,200 --> 00:01:16,610
Ale Afryka i dalekie krańce świata

27
00:01:16,610 --> 00:01:18,966
to nie jedyne miejsca,

28
00:01:18,966 --> 00:01:23,256
gdzie manuskrypty, które mogłyby
zmienić historię światowej kultury,

29
00:01:23,280 --> 00:01:24,800
są w niebezpieczeństwie.

30
00:01:25,920 --> 00:01:30,656
Kilka lat temu przeprowadziłem ankietę
wśród europejskich bibliotek naukowych

31
00:01:30,680 --> 00:01:32,936
i odkryłem, że jest co najmniej

32
00:01:32,960 --> 00:01:36,176
60 tysięcy manuskryptów

33
00:01:36,200 --> 00:01:37,816
sprzed 1500 roku,


34
00:01:37,840 --> 00:01:40,776
których nie można odczytać
z powodu zalania,

35
00:01:40,800 --> 00:01:44,776
blaknięcia, pleśni
i odczynników chemicznych.

36
00:01:44,800 --> 00:01:47,776
Prawdziwa liczba jest
pewnie dwa razy większa

37
00:01:47,800 --> 00:01:49,976
i nie wlicza

38
00:01:50,000 --> 00:01:52,616
renesansowych
i współczesnych manuskryptów

39
00:01:52,640 --> 00:01:55,760
oraz przedmiotów światowego
dziedzictwa jak mapy.

40
00:01:57,960 --> 00:02:00,416
A gdyby istniała technologia,

41
00:02:00,440 --> 00:02:05,776
która pomogłaby odzyskać
te stracone i nieznane dzieła?

42
00:02:05,800 --> 00:02:08,746
Wyobraźmy sobie, że skarb,

43
00:02:08,780 --> 00:02:13,176
jakim są tysiące
nieznanych wcześniej tekstów,

44
00:02:13,200 --> 00:02:16,240
mógłby radykalnie zmienić
naszą wiedzę o przeszłości.

45
00:02:18,280 --> 00:02:22,296
Nieznane, odnalezione przez nas klasyki

46
00:02:22,320 --> 00:02:25,656
mogłyby zmienić kanony
literatury, historii,

47
00:02:25,680 --> 00:02:27,120
filozofii, muzyki,

48
00:02:27,840 --> 00:02:31,376
a nawet naszą tożsamość kulturową

49
00:02:31,400 --> 00:02:34,760
i zbudować nowy most
między ludźmi i kulturami.

50
00:02:35,520 --> 00:02:38,056
To pytania, które spowodowały,
że przestałem być

51
00:02:38,080 --> 00:02:40,896
mediewistą, czytelnikiem tekstów,

52
00:02:40,920 --> 00:02:42,720
a stałem się badaczem tekstów.

53
00:02:44,120 --> 00:02:46,416
"Czytelnik" to takie niedoskonałe słowo.

54
00:02:46,440 --> 00:02:49,016
Przywołuje obraz bierności,

55
00:02:49,040 --> 00:02:51,456
kogoś siedzącego bezczynnie w fotelu,

56
00:02:51,480 --> 00:02:53,600
czekającego, aż wiedza zagości

57
00:02:53,660 --> 00:02:55,566
w jego schludnym mieszkanku.

58
00:02:55,566 --> 00:02:58,536
Lepiej być aktywnym
uczestnikiem przeszłości,

59
00:02:58,560 --> 00:03:01,736
poszukiwaczem przygód w niezbadanym kraju,

60
00:03:01,760 --> 00:03:04,160
szukającym ukrytych manuskryptów.

61
00:03:05,360 --> 00:03:07,800
Jako naukowiec byłem tylko czytelnikiem.

62
00:03:08,560 --> 00:03:10,976
Czytałem i wykładałem te same klasyki,


63
00:03:11,000 --> 00:03:14,136
które ludzie czytali
i wykładali przez setki lat.

64
00:03:14,160 --> 00:03:17,176
Wergiliusz, Owidiusz, Chaucer, Petrarca.

65
00:03:17,200 --> 00:03:19,536
Każdym artykułem naukowym

66
00:03:19,560 --> 00:03:22,760
wzbogacałem ludzkość
o coraz mniej znaczące treści.

67
00:03:24,760 --> 00:03:26,336
Chciałem być

68
00:03:26,360 --> 00:03:28,456
archeologiem,

69
00:03:28,480 --> 00:03:30,056
literaturoznawcą,

70
00:03:30,080 --> 00:03:31,976
Indianą Jonesem bez bicza,

71
00:03:32,000 --> 00:03:33,496
a właściwie z biczem.

72
00:03:33,520 --> 00:03:34,736
(Śmiech)

73
00:03:34,760 --> 00:03:38,456
Chciałem tego ze względu na moich uczniów.

74
00:03:38,480 --> 00:03:42,376
Sześć lat temu zmieniłem kierunek kariery.

75
00:03:42,400 --> 00:03:45,416
Pracowałem wtedy nad "Szachami miłości",

76
00:03:45,440 --> 00:03:48,296
ostatnim ważnym wierszem
europejskiego średniowiecza,

77
00:03:48,320 --> 00:03:49,936
nigdy wcześniej nieopracowywanym.

78
00:03:49,960 --> 00:03:52,976
Nie opracowano go,
bo istniał tylko jeden manuskrypt,

79
00:03:53,000 --> 00:03:56,150
tak bardzo zniszczony
podczas bombardowania Drezna

80
00:03:56,150 --> 00:03:57,496
w czasie II wojny światowej,

81
00:03:57,520 --> 00:04:00,400
że naukowcy uznali go za stracony.

82
00:04:01,400 --> 00:04:04,856
Pięć lat próbowałem
za pomocą lampy ultrafioletowej

83
00:04:04,880 --> 00:04:06,776
odczytać śladowe ilości pisma.

84
00:04:06,800 --> 00:04:10,246
Zrobiłem tyle, na ile pozwoliła
ówczesna technologia.

85
00:04:10,640 --> 00:04:12,736
Zrobiłem to, co zrobiłoby wielu ludzi.

86
00:04:12,760 --> 00:04:14,776
Poszperałem w Internecie

87
00:04:14,800 --> 00:04:16,536
i dowiedziałem się,

88
00:04:16,560 --> 00:04:21,136
jak obrazowanie spektralne pomogło
odzyskać dwa utracone traktaty

89
00:04:21,160 --> 00:04:24,056
słynnego greckiego matematyka Archimedesa

90
00:04:24,080 --> 00:04:25,616
z XIII-wiecznego palimpsestu,

91
00:04:25,640 --> 00:04:30,120
czyli manuskryptu,
z którego usunięto tekst i go nadpisano.

92
00:04:30,250 --> 00:04:34,244
Napisałem do czołowego naukowca

93
00:04:34,244 --> 00:04:36,572
zajmującego się palimpsestem Archimedesa,

94
00:04:36,572 --> 00:04:38,378
profesora Rogera Eastona,

95
00:04:38,378 --> 00:04:40,144
z propozycją i prośbą.

96
00:04:40,824 --> 00:04:42,640
Ku mojemu zdziwieniu, odpisał.

97
00:04:44,306 --> 00:04:47,406
Z jego pomocą zdobyłem grant rządowy USA

98
00:04:47,406 --> 00:04:51,236
na budowę mobilnego laboratorium
obrazowania spektralnego.

99
00:04:52,246 --> 00:04:56,390
Dzięki temu zmieniłem
osmolone, płowiejące resztki

100
00:04:56,390 --> 00:04:58,574
w nowy średniowieczny klasyk.

101
00:04:59,474 --> 00:05:01,814
Jak działa obrazowanie spektralne?

102
00:05:02,454 --> 00:05:04,780
W obrazowaniu spektralnym

103
00:05:04,780 --> 00:05:08,676
jest coś, co entuzjaści
podczerwonych gogli noktowizyjnych

104
00:05:08,676 --> 00:05:10,506
zdecydowanie docenią.

105
00:05:10,506 --> 00:05:12,864
To, co widzimy w zwykłym świetle,

106
00:05:12,864 --> 00:05:15,880
to tylko mała część.

107
00:05:15,880 --> 00:05:18,190
To samo tyczy się niewidzialnego pisma.

108
00:05:19,480 --> 00:05:22,630
System wykorzystuje
dwanaście długości fal światła

109
00:05:22,630 --> 00:05:26,046
od ultrafioletu do podczerwieni,

110
00:05:26,080 --> 00:05:28,806
którymi oświetla manuskrypt z góry

111
00:05:28,806 --> 00:05:30,901
z wiszącej lampy LED

112
00:05:30,901 --> 00:05:32,887
i innego spektralnego źródła światła,

113
00:05:32,887 --> 00:05:35,413
które przenika kartki manuskryptu.

114
00:05:35,413 --> 00:05:38,767
W ramach jednej sekwencji
tworzy się do 35 ujęć kartki

115
00:05:39,057 --> 00:05:44,066
z użyciem aparatu cyfrowego o dużej mocy,
wyposażonego w soczewki z kwarcu.

116
00:05:44,162 --> 00:05:46,304
Na świecie jest ich może pięć.

117
00:05:47,734 --> 00:05:48,932
Po zrobieniu zdjęć

118
00:05:48,932 --> 00:05:51,438
przepuszczamy je przez bazę
statystycznych algorytmów

119
00:05:51,438 --> 00:05:53,734
w celu dopracowania i poprawienia jakości,

120
00:05:53,734 --> 00:05:56,710
używając oprogramowania
dla obrazów satelitarnych,

121
00:05:56,950 --> 00:06:00,016
używanego też przez speców
od analizy geoprzestrzennej

122
00:06:00,196 --> 00:06:01,766
i CIA.

123
00:06:02,140 --> 00:06:04,014
Wyniki są imponujące.

124
00:06:04,014 --> 00:06:06,260
Może słyszeliście, co zrobiono

125
00:06:06,260 --> 00:06:08,464
z Rękopisami z Qumran,

126
00:06:08,464 --> 00:06:10,510
które powoli zamieniają się w żel.

127
00:06:10,510 --> 00:06:14,300
Dzięki podczerwieni mogliśmy
przeczytać najciemniejsze fragmenty

128
00:06:14,304 --> 00:06:16,200
Rękopisów z Qumran.

129
00:06:16,984 --> 00:06:18,564
Ale pewnie nie wiecie

130
00:06:18,564 --> 00:06:21,130
o innych biblijnych tekstach
w niebezpieczeństwie.

131
00:06:21,140 --> 00:06:24,336
To kartka z manuskryptu,

132
00:06:24,350 --> 00:06:26,894
który zobrazowaliśmy.

133
00:06:26,894 --> 00:06:30,150
To prawdopodobnie najważniejsza
chrześcijańska Biblia na świecie.

134
00:06:31,180 --> 00:06:36,530
Kodeks Vercellensis to najstarsze
tłumaczenie Ewangelii na łacinę,

135
00:06:36,530 --> 00:06:39,640
datowane na pierwszą połowę IV wieku.

136
00:06:40,520 --> 00:06:42,768
To najlepszy sposób, żeby zbliżyć się

137
00:06:42,768 --> 00:06:46,744
do Biblii z początków chrześcijaństwa,

138
00:06:46,744 --> 00:06:48,624
czasów cesarza Konstantyna,

139
00:06:48,624 --> 00:06:50,990
i Soboru nicejskiego,

140
00:06:50,990 --> 00:06:54,016
kiedy tworzyła się wiara chrześcijańska.

141
00:06:54,726 --> 00:06:57,962
Niestety, ten manuskrypt
jest bardzo zniszczony,

142
00:06:57,972 --> 00:07:00,028
bo przez wieki

143
00:07:00,028 --> 00:07:02,324
był przekazywany z rąk do rąk

144
00:07:02,324 --> 00:07:04,770
podczas ceremonii 
zaprzysiężenia w kościele.

145
00:07:05,210 --> 00:07:09,186
Ta fioletowa plama, którą widzicie 
w lewym górnym rogu,

146
00:07:09,716 --> 00:07:12,620
to grzyb Aspergillus,

147
00:07:12,620 --> 00:07:17,686
powstający na nieumytych dłoniach

148
00:07:17,686 --> 00:07:19,860
osoby chorej na gruźlicę.

149
00:07:20,734 --> 00:07:23,984
Obrazowanie umożliwiło
pierwszą transkrypcję

150
00:07:23,984 --> 00:07:26,230
tego manuskryptu od 250 lat.

151
00:07:27,750 --> 00:07:31,374
Ale mobilne laboratorium

152
00:07:31,374 --> 00:07:33,230
to tylko połowa sukcesu.

153
00:07:33,580 --> 00:07:36,240
Ta technologia jest droga i rzadka,

154
00:07:36,240 --> 00:07:39,246
a obrazowanie i obróbka obrazów
nie są powszechnie znane.

155
00:07:39,656 --> 00:07:41,804
Rekonstrukcja pozostaje więc

156
00:07:41,804 --> 00:07:45,820
poza zasięgiem większości badaczy
i mniej zamożnych instytucji.

157
00:07:46,090 --> 00:07:49,000
Dlatego założyłem Lazarus Project,

158
00:07:49,020 --> 00:07:50,810
inicjatywę non-profit,

159
00:07:50,810 --> 00:07:54,446
żeby przybliżyć projektowanie spektralne
indywidualnym badaczom

160
00:07:54,446 --> 00:07:58,606
i mniejszym instytucjom
za niewielką opłatą albo za darmo.

161
00:07:59,630 --> 00:08:01,344
Przez ostatnie pięć lat

162
00:08:01,344 --> 00:08:04,770
zespół specjalistów,
stypendystów i studentów

163
00:08:04,770 --> 00:08:07,264
był w siedmiu państwach

164
00:08:07,264 --> 00:08:10,710
i odzyskał niektóre z najcenniejszych
zniszczonych manuskryptów,

165
00:08:11,010 --> 00:08:13,926
jak Vercelli Book,
najstarszą księgę Anglii,

166
00:08:13,926 --> 00:08:16,454
Czarną Księgę z Carmarthen,
najstarszą księgę Walii,

167
00:08:16,454 --> 00:08:20,070
i kilka najcenniejszych
wczesnych Ewangelii

168
00:08:20,414 --> 00:08:23,416
znalezionych w dzisiejszej Gruzji.

169
00:08:24,786 --> 00:08:27,930
Obrazowanie spektralne
odzyskuje utracone teksty.

170
00:08:28,510 --> 00:08:33,400
Ale może też odzyskać
ukrytą historię każdego przedmiotu,

171
00:08:33,400 --> 00:08:37,836
kto, jak i kiedy stworzył tekst,

172
00:08:38,090 --> 00:08:41,776
a czasami, co autor myślał, tworząc tekst.

173
00:08:42,420 --> 00:08:45,380
Weźmy szkic Deklaracji Niepodległości

174
00:08:45,514 --> 00:08:47,790
napisany przez Thomasa Jeffersona,

175
00:08:47,990 --> 00:08:50,516
który moi koledzy
zobrazowali kilka lat temu

176
00:08:50,516 --> 00:08:51,683
w Bibliotece Kongresu.

177
00:08:52,313 --> 00:08:55,564
Kustosze zauważyli, że jedno słowo 
powtarzające się w tekście

178
00:08:55,564 --> 00:08:57,490
zostało zdrapane i nadpisane.

179
00:08:57,490 --> 00:09:00,170
Nadpisane słowo to "obywatele".

180
00:09:00,170 --> 00:09:02,770
Może domyślacie się, jakie słowo zdrapano.

181
00:09:03,870 --> 00:09:04,940
"Poddani".

182
00:09:05,408 --> 00:09:08,104
Oto amerykańska demokracja

183
00:09:08,104 --> 00:09:10,690
rozwijająca się pod piórem
Thomasa Jeffersona.

184
00:09:11,410 --> 00:09:15,050
A to mapa Martellusa z 1491 roku,

185
00:09:15,064 --> 00:09:17,530
którą zobrazowaliśmy 
w Bibliotece Beinecke w Yale.

186
00:09:17,740 --> 00:09:20,358
To mapa, którą czytał Kolumb

187
00:09:20,358 --> 00:09:21,874
przed podróżą do Nowego Świata

188
00:09:21,874 --> 00:09:24,680
i która dała mu wyobrażenie Azji

189
00:09:24,680 --> 00:09:26,750
i miejsca, w którym dziś leży Japonia.

190
00:09:27,520 --> 00:09:30,294
Problem w tym, że atrament i pigment

191
00:09:30,294 --> 00:09:32,490
uległy takiemu zniszczeniu,

192
00:09:32,490 --> 00:09:34,326
że ta dwumetrowa mapa

193
00:09:34,326 --> 00:09:37,010
pokazuje świat jako ogromną pustynię.

194
00:09:37,580 --> 00:09:40,910
Dotąd mieliśmy małe pojęcie o tym,

195
00:09:41,194 --> 00:09:43,004
co Kolumb wiedział o świecie

196
00:09:43,004 --> 00:09:45,460
i jak ukazywano światowe kultury.

197
00:09:45,460 --> 00:09:49,100
Legenda mapy w normalnym świetle
była całkowicie nieczytelna.

198
00:09:49,420 --> 00:09:51,356
Ultrafiolet zdziałał niewiele.

199
00:09:51,384 --> 00:09:53,750
Wszystko zmieniło obrazowanie spektralne.

200
00:09:54,610 --> 00:09:58,060
Dowiedzieliśmy się
o potworach w Azji z tak długimi uszami,

201
00:09:58,060 --> 00:10:00,396
że mogły zakryć nimi całe swoje ciało.

202
00:10:01,090 --> 00:10:05,370
W Afryce był wąż,
przez którego dymiła ziemia.

203
00:10:06,660 --> 00:10:09,470
Jak światło gwiazd może przekazywać obrazy

204
00:10:09,470 --> 00:10:11,790
o wyglądzie Wszechświata 
w dalekiej przeszłości,

205
00:10:11,790 --> 00:10:15,096
tak światło spektralne zabiera
do pierwszych chwil

206
00:10:15,510 --> 00:10:17,470
tworzenia tekstu.

207
00:10:17,470 --> 00:10:21,020
Przez te soczewki
widzimy błędy, zmiany zdania,

208
00:10:21,480 --> 00:10:24,086
naiwność, nieocenzurowane myśli,

209
00:10:24,384 --> 00:10:26,350
niedoskonałości ludzkiej wyobraźni,

210
00:10:26,380 --> 00:10:29,566
które pozwalają
tym obiektom i ich autorom

211
00:10:29,566 --> 00:10:31,114
stać się bardziej rzeczywistymi.

212
00:10:31,114 --> 00:10:33,520
To przybliża nam historię.

213
00:10:34,800 --> 00:10:36,380
A co z przyszłością?

214
00:10:36,570 --> 00:10:38,614
Jest tak wiele skarbów przeszłości

215
00:10:38,614 --> 00:10:41,770
i tak niewielu, którzy mogą je uratować,

216
00:10:41,770 --> 00:10:46,026
zanim znikną na zawsze.

217
00:10:46,520 --> 00:10:49,930
Dlatego zacząłem nauczać
synkretycznej dyscypliny,

218
00:10:49,930 --> 00:10:51,796
którą nazywam "nauką o tekście".

219
00:10:51,804 --> 00:10:53,390
Nauka o tekście to połączenie

220
00:10:53,390 --> 00:10:55,478
tradycyjnych umiejętności
literaturoznawcy,

221
00:10:55,478 --> 00:10:58,328
znajomości starych języków
i umiejętności czytania pisma,

222
00:10:58,328 --> 00:10:59,754
wiedzy o tworzeniu tekstów

223
00:10:59,754 --> 00:11:02,248
umożliwiającej umiejscowienie
w czasie i przestrzeni

224
00:11:02,248 --> 00:11:05,194
oraz nowoczesnych technologii,
jak obrazowanie spektralne,

225
00:11:05,194 --> 00:11:07,100
chemia tuszów i pigmentów

226
00:11:07,100 --> 00:11:10,116
czy wspomagane komputerowo 
optyczne rozpoznawanie znaków.

227
00:11:11,180 --> 00:11:13,490
W zeszłym roku mój student,

228
00:11:13,490 --> 00:11:14,850
pierwszoroczniak

229
00:11:14,850 --> 00:11:16,890
ze znajomością łaciny i greki,

230
00:11:16,890 --> 00:11:18,916
pracował nad palimpsestem,

231
00:11:18,916 --> 00:11:22,180
który sfotografowaliśmy
w słynnej bibliotece w Rzymie.

232
00:11:22,180 --> 00:11:26,740
W miarę upływu czasu zaczęło
pojawiać się małe greckie pismo.

233
00:11:28,000 --> 00:11:29,730
Wszyscy zebrali się wokół,

234
00:11:29,764 --> 00:11:32,600
a on odczytał linijkę utraconego tekstu

235
00:11:32,600 --> 00:11:34,816
greckiego dramaturga Menandera.

236
00:11:35,880 --> 00:11:38,774
Po raz pierwszy od ponad tysiąca lat

237
00:11:38,774 --> 00:11:40,910
wypowiedziano te słowa na głos.

238
00:11:41,750 --> 00:11:44,310
To wtedy został badaczem.

239
00:11:45,240 --> 00:11:48,630
Panie i panowie,
oto przyszłość przeszłości.

240
00:11:48,740 --> 00:11:50,080
Dziękuję bardzo.

241
00:11:50,080 --> 00:11:53,080
(Brawa)