0:00:00.760,0:00:03.456 26 stycznia 2013 roku 0:00:03.480,0:00:06.976 bojownicy Al-Kaidy weszli[br]do starożytnego miasta Timbuktu 0:00:07.000,0:00:09.000 na południowym skraju Sahary. 0:00:09.640,0:00:14.256 Podpalili tam średniowieczną[br]bibliotekę z 30 tysiącami manuskryptów 0:00:14.280,0:00:17.056 napisanymi po arabsku[br]i w kilku językach afrykańskich, 0:00:17.080,0:00:22.690 o szerokiej tematyce: od astronomii [br]do geografii, od historii po medycynę, 0:00:22.690,0:00:24.686 w tym książkę, która wspominała 0:00:24.686,0:00:28.480 o prawdopodobnie pierwszym[br]lekarstwie na męską niedyspozycję. 0:00:29.550,0:00:31.126 Nieznana na Zachodzie biblioteka 0:00:31.126,0:00:34.496 stanowiła zbiór wiedzy całego kontynentu. 0:00:34.520,0:00:38.600 Była głosem Afryki w czasie, [br]kiedy zdawało się go nie być. 0:00:39.420,0:00:41.976 Burmistrz Bamako, świadek tego zdarzenia, 0:00:42.000,0:00:43.936 nazwał palenie manuskryptów 0:00:43.940,0:00:46.650 "zbrodnią przeciwko światowemu [br]dziedzictwu kulturalnemu". 0:00:46.880,0:00:48.416 I miał rację. 0:00:48.440,0:00:51.880 A raczej miałby,[br]gdyby nie fakt, że kłamał. 0:00:52.560,0:00:54.270 W rzeczywistości 0:00:54.270,0:00:59.456 afrykańscy uczeni zebrali[br]przypadkowe stare książki 0:00:59.480,0:01:01.976 i zostawili je terrorystom do podpalenia. 0:01:02.000,0:01:04.936 Obecnie kolekcja leży schowana w Bamako, 0:01:04.959,0:01:06.336 stolicy Mali, 0:01:06.360,0:01:08.456 i niszczeje z powodu wysokiej wilgotności. 0:01:08.480,0:01:10.336 To, co ocalono dzięki podstępowi, 0:01:10.360,0:01:12.096 znów jest w niebezpieczeństwie. 0:01:12.120,0:01:13.360 Tym razem przez klimat. 0:01:14.200,0:01:16.610 Ale Afryka i dalekie krańce świata 0:01:16.610,0:01:18.966 to nie jedyne miejsca, 0:01:18.966,0:01:23.256 gdzie manuskrypty, które mogłyby[br]zmienić historię światowej kultury, 0:01:23.280,0:01:24.800 są w niebezpieczeństwie. 0:01:25.920,0:01:30.656 Kilka lat temu przeprowadziłem ankietę[br]wśród europejskich bibliotek naukowych 0:01:30.680,0:01:32.936 i odkryłem, że jest co najmniej 0:01:32.960,0:01:36.176 60 tysięcy manuskryptów 0:01:36.200,0:01:37.816 sprzed 1500 roku,[br] 0:01:37.840,0:01:40.776 których nie można odczytać[br]z powodu zalania, 0:01:40.800,0:01:44.776 blaknięcia, pleśni[br]i odczynników chemicznych. 0:01:44.800,0:01:47.776 Prawdziwa liczba jest[br]pewnie dwa razy większa 0:01:47.800,0:01:49.976 i nie wlicza 0:01:50.000,0:01:52.616 renesansowych[br]i współczesnych manuskryptów 0:01:52.640,0:01:55.760 oraz przedmiotów światowego[br]dziedzictwa jak mapy. 0:01:57.960,0:02:00.416 A gdyby istniała technologia, 0:02:00.440,0:02:05.776 która pomogłaby odzyskać[br]te stracone i nieznane dzieła? 0:02:05.800,0:02:08.746 Wyobraźmy sobie, że skarb, 0:02:08.780,0:02:13.176 jakim są tysiące[br]nieznanych wcześniej tekstów, 0:02:13.200,0:02:16.240 mógłby radykalnie zmienić[br]naszą wiedzę o przeszłości. 0:02:18.280,0:02:22.296 Nieznane, odnalezione przez nas klasyki 0:02:22.320,0:02:25.656 mogłyby zmienić kanony[br]literatury, historii, 0:02:25.680,0:02:27.120 filozofii, muzyki, 0:02:27.840,0:02:31.376 a nawet naszą tożsamość kulturową 0:02:31.400,0:02:34.760 i zbudować nowy most[br]między ludźmi i kulturami. 0:02:35.520,0:02:38.056 To pytania, które spowodowały,[br]że przestałem być 0:02:38.080,0:02:40.896 mediewistą, czytelnikiem tekstów, 0:02:40.920,0:02:42.720 a stałem się badaczem tekstów. 0:02:44.120,0:02:46.416 "Czytelnik" to takie niedoskonałe słowo. 0:02:46.440,0:02:49.016 Przywołuje obraz bierności, 0:02:49.040,0:02:51.456 kogoś siedzącego bezczynnie w fotelu, 0:02:51.480,0:02:53.600 czekającego, aż wiedza zagości 0:02:53.660,0:02:55.566 w jego schludnym mieszkanku. 0:02:55.566,0:02:58.536 Lepiej być aktywnym[br]uczestnikiem przeszłości, 0:02:58.560,0:03:01.736 poszukiwaczem przygód w niezbadanym kraju, 0:03:01.760,0:03:04.160 szukającym ukrytych manuskryptów. 0:03:05.360,0:03:07.800 Jako naukowiec byłem tylko czytelnikiem. 0:03:08.560,0:03:10.976 Czytałem i wykładałem te same klasyki,[br] 0:03:11.000,0:03:14.136 które ludzie czytali[br]i wykładali przez setki lat. 0:03:14.160,0:03:17.176 Wergiliusz, Owidiusz, Chaucer, Petrarca. 0:03:17.200,0:03:19.536 Każdym artykułem naukowym 0:03:19.560,0:03:22.760 wzbogacałem ludzkość[br]o coraz mniej znaczące treści. 0:03:24.760,0:03:26.336 Chciałem być 0:03:26.360,0:03:28.456 archeologiem, 0:03:28.480,0:03:30.056 literaturoznawcą, 0:03:30.080,0:03:31.976 Indianą Jonesem bez bicza, 0:03:32.000,0:03:33.496 a właściwie z biczem. 0:03:33.520,0:03:34.736 (Śmiech) 0:03:34.760,0:03:38.456 Chciałem tego ze względu na moich uczniów. 0:03:38.480,0:03:42.376 Sześć lat temu zmieniłem kierunek kariery. 0:03:42.400,0:03:45.416 Pracowałem wtedy nad "Szachami miłości", 0:03:45.440,0:03:48.296 ostatnim ważnym wierszem[br]europejskiego średniowiecza, 0:03:48.320,0:03:49.936 nigdy wcześniej nieopracowywanym. 0:03:49.960,0:03:52.976 Nie opracowano go,[br]bo istniał tylko jeden manuskrypt, 0:03:53.000,0:03:56.150 tak bardzo zniszczony[br]podczas bombardowania Drezna 0:03:56.150,0:03:57.496 w czasie II wojny światowej, 0:03:57.520,0:04:00.400 że naukowcy uznali go za stracony. 0:04:01.400,0:04:04.856 Pięć lat próbowałem[br]za pomocą lampy ultrafioletowej 0:04:04.880,0:04:06.776 odczytać śladowe ilości pisma. 0:04:06.800,0:04:10.246 Zrobiłem tyle, na ile pozwoliła[br]ówczesna technologia. 0:04:10.640,0:04:12.736 Zrobiłem to, co zrobiłoby wielu ludzi. 0:04:12.760,0:04:14.776 Poszperałem w Internecie 0:04:14.800,0:04:16.536 i dowiedziałem się, 0:04:16.560,0:04:21.136 jak obrazowanie spektralne pomogło[br]odzyskać dwa utracone traktaty 0:04:21.160,0:04:24.056 słynnego greckiego matematyka Archimedesa 0:04:24.080,0:04:25.616 z XIII-wiecznego palimpsestu, 0:04:25.640,0:04:30.120 czyli manuskryptu,[br]z którego usunięto tekst i go nadpisano. 0:04:30.250,0:04:34.244 Napisałem do czołowego naukowca 0:04:34.244,0:04:36.572 zajmującego się palimpsestem Archimedesa, 0:04:36.572,0:04:38.378 profesora Rogera Eastona, 0:04:38.378,0:04:40.144 z propozycją i prośbą. 0:04:40.824,0:04:42.640 Ku mojemu zdziwieniu, odpisał. 0:04:44.306,0:04:47.406 Z jego pomocą zdobyłem grant rządowy USA 0:04:47.406,0:04:51.236 na budowę mobilnego laboratorium[br]obrazowania spektralnego. 0:04:52.246,0:04:56.390 Dzięki temu zmieniłem[br]osmolone, płowiejące resztki 0:04:56.390,0:04:58.574 w nowy średniowieczny klasyk. 0:04:59.474,0:05:01.814 Jak działa obrazowanie spektralne? 0:05:02.454,0:05:04.780 W obrazowaniu spektralnym 0:05:04.780,0:05:08.676 jest coś, co entuzjaści[br]podczerwonych gogli noktowizyjnych 0:05:08.676,0:05:10.506 zdecydowanie docenią. 0:05:10.506,0:05:12.864 To, co widzimy w zwykłym świetle, 0:05:12.864,0:05:15.880 to tylko mała część. 0:05:15.880,0:05:18.190 To samo tyczy się niewidzialnego pisma. 0:05:19.480,0:05:22.630 System wykorzystuje[br]dwanaście długości fal światła 0:05:22.630,0:05:26.046 od ultrafioletu do podczerwieni, 0:05:26.080,0:05:28.806 którymi oświetla manuskrypt z góry 0:05:28.806,0:05:30.901 z wiszącej lampy LED 0:05:30.901,0:05:32.887 i innego spektralnego źródła światła, 0:05:32.887,0:05:35.413 które przenika kartki manuskryptu. 0:05:35.413,0:05:38.767 W ramach jednej sekwencji[br]tworzy się do 35 ujęć kartki 0:05:39.057,0:05:44.066 z użyciem aparatu cyfrowego o dużej mocy,[br]wyposażonego w soczewki z kwarcu. 0:05:44.162,0:05:46.304 Na świecie jest ich może pięć. 0:05:47.734,0:05:48.932 Po zrobieniu zdjęć 0:05:48.932,0:05:51.438 przepuszczamy je przez bazę[br]statystycznych algorytmów 0:05:51.438,0:05:53.734 w celu dopracowania i poprawienia jakości, 0:05:53.734,0:05:56.710 używając oprogramowania[br]dla obrazów satelitarnych, 0:05:56.950,0:06:00.016 używanego też przez speców[br]od analizy geoprzestrzennej 0:06:00.196,0:06:01.766 i CIA. 0:06:02.140,0:06:04.014 Wyniki są imponujące. 0:06:04.014,0:06:06.260 Może słyszeliście, co zrobiono 0:06:06.260,0:06:08.464 z Rękopisami z Qumran, 0:06:08.464,0:06:10.510 które powoli zamieniają się w żel. 0:06:10.510,0:06:14.300 Dzięki podczerwieni mogliśmy[br]przeczytać najciemniejsze fragmenty 0:06:14.304,0:06:16.200 Rękopisów z Qumran. 0:06:16.984,0:06:18.564 Ale pewnie nie wiecie 0:06:18.564,0:06:21.130 o innych biblijnych tekstach[br]w niebezpieczeństwie. 0:06:21.140,0:06:24.336 To kartka z manuskryptu, 0:06:24.350,0:06:26.894 który zobrazowaliśmy. 0:06:26.894,0:06:30.150 To prawdopodobnie najważniejsza[br]chrześcijańska Biblia na świecie. 0:06:31.180,0:06:36.530 Kodeks Vercellensis to najstarsze[br]tłumaczenie Ewangelii na łacinę, 0:06:36.530,0:06:39.640 datowane na pierwszą połowę IV wieku. 0:06:40.520,0:06:42.768 To najlepszy sposób, żeby zbliżyć się 0:06:42.768,0:06:46.744 do Biblii z początków chrześcijaństwa, 0:06:46.744,0:06:48.624 czasów cesarza Konstantyna, 0:06:48.624,0:06:50.990 i Soboru nicejskiego, 0:06:50.990,0:06:54.016 kiedy tworzyła się wiara chrześcijańska. 0:06:54.726,0:06:57.962 Niestety, ten manuskrypt[br]jest bardzo zniszczony, 0:06:57.972,0:07:00.028 bo przez wieki 0:07:00.028,0:07:02.324 był przekazywany z rąk do rąk 0:07:02.324,0:07:04.770 podczas ceremonii [br]zaprzysiężenia w kościele. 0:07:05.210,0:07:09.186 Ta fioletowa plama, którą widzicie [br]w lewym górnym rogu, 0:07:09.716,0:07:12.620 to grzyb Aspergillus, 0:07:12.620,0:07:17.686 powstający na nieumytych dłoniach 0:07:17.686,0:07:19.860 osoby chorej na gruźlicę. 0:07:20.734,0:07:23.984 Obrazowanie umożliwiło[br]pierwszą transkrypcję 0:07:23.984,0:07:26.230 tego manuskryptu od 250 lat. 0:07:27.750,0:07:31.374 Ale mobilne laboratorium 0:07:31.374,0:07:33.230 to tylko połowa sukcesu. 0:07:33.580,0:07:36.240 Ta technologia jest droga i rzadka, 0:07:36.240,0:07:39.246 a obrazowanie i obróbka obrazów[br]nie są powszechnie znane. 0:07:39.656,0:07:41.804 Rekonstrukcja pozostaje więc 0:07:41.804,0:07:45.820 poza zasięgiem większości badaczy[br]i mniej zamożnych instytucji. 0:07:46.090,0:07:49.000 Dlatego założyłem Lazarus Project, 0:07:49.020,0:07:50.810 inicjatywę non-profit, 0:07:50.810,0:07:54.446 żeby przybliżyć projektowanie spektralne[br]indywidualnym badaczom 0:07:54.446,0:07:58.606 i mniejszym instytucjom[br]za niewielką opłatą albo za darmo. 0:07:59.630,0:08:01.344 Przez ostatnie pięć lat 0:08:01.344,0:08:04.770 zespół specjalistów,[br]stypendystów i studentów 0:08:04.770,0:08:07.264 był w siedmiu państwach 0:08:07.264,0:08:10.710 i odzyskał niektóre z najcenniejszych[br]zniszczonych manuskryptów, 0:08:11.010,0:08:13.926 jak Vercelli Book,[br]najstarszą księgę Anglii, 0:08:13.926,0:08:16.454 Czarną Księgę z Carmarthen,[br]najstarszą księgę Walii, 0:08:16.454,0:08:20.070 i kilka najcenniejszych[br]wczesnych Ewangelii 0:08:20.414,0:08:23.416 znalezionych w dzisiejszej Gruzji. 0:08:24.786,0:08:27.930 Obrazowanie spektralne[br]odzyskuje utracone teksty. 0:08:28.510,0:08:33.400 Ale może też odzyskać[br]ukrytą historię każdego przedmiotu, 0:08:33.400,0:08:37.836 kto, jak i kiedy stworzył tekst, 0:08:38.090,0:08:41.776 a czasami, co autor myślał, tworząc tekst. 0:08:42.420,0:08:45.380 Weźmy szkic Deklaracji Niepodległości 0:08:45.514,0:08:47.790 napisany przez Thomasa Jeffersona, 0:08:47.990,0:08:50.516 który moi koledzy[br]zobrazowali kilka lat temu 0:08:50.516,0:08:51.683 w Bibliotece Kongresu. 0:08:52.313,0:08:55.564 Kustosze zauważyli, że jedno słowo [br]powtarzające się w tekście 0:08:55.564,0:08:57.490 zostało zdrapane i nadpisane. 0:08:57.490,0:09:00.170 Nadpisane słowo to "obywatele". 0:09:00.170,0:09:02.770 Może domyślacie się, jakie słowo zdrapano. 0:09:03.870,0:09:04.940 "Poddani". 0:09:05.408,0:09:08.104 Oto amerykańska demokracja 0:09:08.104,0:09:10.690 rozwijająca się pod piórem[br]Thomasa Jeffersona. 0:09:11.410,0:09:15.050 A to mapa Martellusa z 1491 roku, 0:09:15.064,0:09:17.530 którą zobrazowaliśmy [br]w Bibliotece Beinecke w Yale. 0:09:17.740,0:09:20.358 To mapa, którą czytał Kolumb 0:09:20.358,0:09:21.874 przed podróżą do Nowego Świata 0:09:21.874,0:09:24.680 i która dała mu wyobrażenie Azji 0:09:24.680,0:09:26.750 i miejsca, w którym dziś leży Japonia. 0:09:27.520,0:09:30.294 Problem w tym, że atrament i pigment 0:09:30.294,0:09:32.490 uległy takiemu zniszczeniu, 0:09:32.490,0:09:34.326 że ta dwumetrowa mapa 0:09:34.326,0:09:37.010 pokazuje świat jako ogromną pustynię. 0:09:37.580,0:09:40.910 Dotąd mieliśmy małe pojęcie o tym, 0:09:41.194,0:09:43.004 co Kolumb wiedział o świecie 0:09:43.004,0:09:45.460 i jak ukazywano światowe kultury. 0:09:45.460,0:09:49.100 Legenda mapy w normalnym świetle[br]była całkowicie nieczytelna. 0:09:49.420,0:09:51.356 Ultrafiolet zdziałał niewiele. 0:09:51.384,0:09:53.750 Wszystko zmieniło obrazowanie spektralne. 0:09:54.610,0:09:58.060 Dowiedzieliśmy się[br]o potworach w Azji z tak długimi uszami, 0:09:58.060,0:10:00.396 że mogły zakryć nimi całe swoje ciało. 0:10:01.090,0:10:05.370 W Afryce był wąż,[br]przez którego dymiła ziemia. 0:10:06.660,0:10:09.470 Jak światło gwiazd może przekazywać obrazy 0:10:09.470,0:10:11.790 o wyglądzie Wszechświata [br]w dalekiej przeszłości, 0:10:11.790,0:10:15.096 tak światło spektralne zabiera[br]do pierwszych chwil 0:10:15.510,0:10:17.470 tworzenia tekstu. 0:10:17.470,0:10:21.020 Przez te soczewki[br]widzimy błędy, zmiany zdania, 0:10:21.480,0:10:24.086 naiwność, nieocenzurowane myśli, 0:10:24.384,0:10:26.350 niedoskonałości ludzkiej wyobraźni, 0:10:26.380,0:10:29.566 które pozwalają[br]tym obiektom i ich autorom 0:10:29.566,0:10:31.114 stać się bardziej rzeczywistymi. 0:10:31.114,0:10:33.520 To przybliża nam historię. 0:10:34.800,0:10:36.380 A co z przyszłością? 0:10:36.570,0:10:38.614 Jest tak wiele skarbów przeszłości 0:10:38.614,0:10:41.770 i tak niewielu, którzy mogą je uratować, 0:10:41.770,0:10:46.026 zanim znikną na zawsze. 0:10:46.520,0:10:49.930 Dlatego zacząłem nauczać[br]synkretycznej dyscypliny, 0:10:49.930,0:10:51.796 którą nazywam "nauką o tekście". 0:10:51.804,0:10:53.390 Nauka o tekście to połączenie 0:10:53.390,0:10:55.478 tradycyjnych umiejętności[br]literaturoznawcy, 0:10:55.478,0:10:58.328 znajomości starych języków[br]i umiejętności czytania pisma, 0:10:58.328,0:10:59.754 wiedzy o tworzeniu tekstów 0:10:59.754,0:11:02.248 umożliwiającej umiejscowienie[br]w czasie i przestrzeni 0:11:02.248,0:11:05.194 oraz nowoczesnych technologii,[br]jak obrazowanie spektralne, 0:11:05.194,0:11:07.100 chemia tuszów i pigmentów 0:11:07.100,0:11:10.116 czy wspomagane komputerowo [br]optyczne rozpoznawanie znaków. 0:11:11.180,0:11:13.490 W zeszłym roku mój student, 0:11:13.490,0:11:14.850 pierwszoroczniak 0:11:14.850,0:11:16.890 ze znajomością łaciny i greki, 0:11:16.890,0:11:18.916 pracował nad palimpsestem, 0:11:18.916,0:11:22.180 który sfotografowaliśmy[br]w słynnej bibliotece w Rzymie. 0:11:22.180,0:11:26.740 W miarę upływu czasu zaczęło[br]pojawiać się małe greckie pismo. 0:11:28.000,0:11:29.730 Wszyscy zebrali się wokół, 0:11:29.764,0:11:32.600 a on odczytał linijkę utraconego tekstu 0:11:32.600,0:11:34.816 greckiego dramaturga Menandera. 0:11:35.880,0:11:38.774 Po raz pierwszy od ponad tysiąca lat 0:11:38.774,0:11:40.910 wypowiedziano te słowa na głos. 0:11:41.750,0:11:44.310 To wtedy został badaczem. 0:11:45.240,0:11:48.630 Panie i panowie,[br]oto przyszłość przeszłości. 0:11:48.740,0:11:50.080 Dziękuję bardzo. 0:11:50.080,0:11:53.080 (Brawa)