1
00:00:08,031 --> 00:00:10,751
W 1903 roku Prezydent USA pojechał

2
00:00:10,751 --> 00:00:15,068
na trzydniowy biwak
do Doliny Yosemite w Kalifornii.

3
00:00:15,068 --> 00:00:19,792
Prezydent Theodore Roosevelt
spał wśród wysokich sekwoi,

4
00:00:19,792 --> 00:00:23,322
obozował podczas burzy śnieżnej
i godzinami rozmawiał przy ognisku

5
00:00:23,322 --> 00:00:27,280
z gospodarzem i przewodnikiem,
ekologiem Johnem Muirem.

6
00:00:27,280 --> 00:00:29,930
Roosevelt uwielbiał spędzać
czas na świeżym powietrzu,

7
00:00:29,930 --> 00:00:33,340
ale Muir zaprosił go tam
nie tylko z powodu biwakowania.

8
00:00:33,340 --> 00:00:35,680
Yosemite była w niebezpieczeństwie.

9
00:00:35,680 --> 00:00:39,520
Chociaż w 1864 roku stała się
terenem chronionym,

10
00:00:39,520 --> 00:00:43,260
w 1903 roku wciąż groził jej
nadmierny rozwój.

11
00:00:43,260 --> 00:00:46,340
Była w samym centrum wieloletniej
walki o przeznaczenie terenu

12
00:00:46,340 --> 00:00:49,250
zarówno do ochrony,
jak i użytku publicznego.

13
00:00:49,250 --> 00:00:52,770
Dwa cele, które łatwiej
było powiedzieć niż zrobić.

14
00:00:52,770 --> 00:00:57,378
Bitwa o Yosemite zaczęła się
wraz z gorączką złota 1849 roku,

15
00:00:57,378 --> 00:01:02,365
kiedy górnicy ruszyli na zachód,
szukając złota u podnóża Sierra Nevada.

16
00:01:02,365 --> 00:01:05,415
W 1851 roku zatwierdzona
przez państwo milicja

17
00:01:05,415 --> 00:01:09,248
wypędziła indiańskie plemię
Ahwahneechee z Doliny Yosemite.

18
00:01:09,248 --> 00:01:13,168
Ci, którzy wrócili, byli świadkami
roszczeń białych osadników do ziemi,

19
00:01:13,168 --> 00:01:17,708
wycinania gigantycznych sekwoi 
oraz budowy hoteli i zajazdów.

20
00:01:17,708 --> 00:01:20,891
W odpowiedzi mała grupa
zaniepokojonych Kalifornijczyków

21
00:01:20,891 --> 00:01:22,864
przekonała senatora Johna Connessa

22
00:01:22,864 --> 00:01:25,681
do ochrony doliny
przed prywatnymi interesami.

23
00:01:25,681 --> 00:01:29,391
W 1864 roku Kongres
przyjął ustawę Connessa

24
00:01:29,391 --> 00:01:33,008
przekazującą Kalifornii
Dolinę Yosemite.

25
00:01:33,008 --> 00:01:37,713
Rząd USA po raz pierwszy
objął ziemię ochroną publiczną.

26
00:01:37,713 --> 00:01:40,813
Ale zarządzanie ziemią
pozostało otwartą kwestią,

27
00:01:40,813 --> 00:01:42,920
która miała się tylko
bardziej skomplikować,

28
00:01:42,920 --> 00:01:46,890
w miarę jak kolejne ziemie
brano pod ochronę.

29
00:01:46,890 --> 00:01:49,690
Siedem lat później
geolog Ferdinand Hayden

30
00:01:49,690 --> 00:01:52,520
poprowadził wyprawę
na płaskowyż Yellowstone,

31
00:01:52,520 --> 00:01:56,860
teren indiańskich ceremonii,
polowań i handlu.

32
00:01:56,860 --> 00:01:59,889
Naukowcy i artyści opowiadali

33
00:01:59,889 --> 00:02:02,790
o spektakularnych gejzerach
i gorących źródłach,

34
00:02:02,790 --> 00:02:06,870
inspirując szerokie poparcie
dla objęcia Yellowstone ochroną

35
00:02:06,870 --> 00:02:09,880
i ograniczenia dostępu tubylców do ziemi.

36
00:02:09,880 --> 00:02:12,025
W przeciwieństwie do Yosemite

37
00:02:12,025 --> 00:02:14,355
Yellowstone nie można
było objąć opieką stanową.

38
00:02:14,355 --> 00:02:18,402
Leżał w trzech regionach USA,
które jeszcze nie były stanami.

39
00:02:18,402 --> 00:02:23,465
Zamiast tego Kongres objął Yellowstone
federalnym zarządem w 1872 roku,

40
00:02:23,465 --> 00:02:27,155
tworząc pierwszy na świecie
prawdziwy park narodowy.

41
00:02:27,155 --> 00:02:30,165
W trakcie prezydentury
Teddy Roosevelt odegrał kluczową rolę

42
00:02:30,165 --> 00:02:33,135
w powiększaniu terenów
objętych ochroną publiczną.

43
00:02:33,135 --> 00:02:37,235
Do 1916 roku powstało
piętnaście parków narodowych.

44
00:02:37,235 --> 00:02:39,992
Ale problem zarządzania
pozostał nierozwiązany,

45
00:02:39,992 --> 00:02:41,905
a koszty utrzymania parku

46
00:02:41,905 --> 00:02:45,725
chaotycznie przerzucano na różne resorty.

47
00:02:45,725 --> 00:02:49,535
Proste zadania typu budowa dróg
czy zatrudnianie personelu

48
00:02:49,535 --> 00:02:52,915
wymagało zawiłych
manewrów biurokratycznych.

49
00:02:52,915 --> 00:02:56,045
Żaden z wydziałów nie ustalił
zasad zachowania w parku,

50
00:02:56,045 --> 00:03:00,087
więc myśliwi zabijali zwierzynę,
bydło niszczyło roślinność,

51
00:03:00,087 --> 00:03:02,945
a goście dewastowali przyrodę.

52
00:03:02,945 --> 00:03:05,375
Rozwiązanie nadeszło z Kanady,

53
00:03:05,375 --> 00:03:08,635
gdzie skutecznie scentralizowano
zarządzanie parkami.

54
00:03:08,635 --> 00:03:12,625
W 1916 roku USA utworzyły
na podstawie tego modelu

55
00:03:12,625 --> 00:03:14,505
Służbę Parków Narodowych.

56
00:03:14,505 --> 00:03:18,215
Do dziś misja zarządzania
parkami ma dwa cele,

57
00:03:18,215 --> 00:03:20,435
niekiedy sprzeczne,

58
00:03:20,435 --> 00:03:22,575
Zachować parki na przyszłość

59
00:03:22,575 --> 00:03:25,819
i udostępnić je ogółowi.

60
00:03:25,819 --> 00:03:29,372
To delikatny akt równowagi:
drogi, szlaki i inna infrastruktura

61
00:03:29,372 --> 00:03:33,022
udostępniają turystom parki,
ale też zmieniają krajobraz,

62
00:03:33,022 --> 00:03:36,101
a goście mogą powodować zanieczyszczenia,

63
00:03:36,101 --> 00:03:39,124
erozję i niszczenie
delikatnych ekosystemów.

64
00:03:39,124 --> 00:03:43,706
Sama historia ochrony
też może być z tą misją sprzeczna.

65
00:03:43,706 --> 00:03:45,836
Wiele parków w chwili powstania

66
00:03:45,836 --> 00:03:48,256
nie było niezamieszkaną dziczą,

67
00:03:48,256 --> 00:03:50,746
co stało się standardem ochrony przyrody.

68
00:03:50,746 --> 00:03:54,636
Wiele stanowiło dom i miejsce kultu
dla rdzennych ludów,

69
00:03:54,636 --> 00:03:58,358
którzy utracili dostęp do ziem
w imię użytku publicznego.

70
00:03:58,358 --> 00:04:00,538
Dopiero od niedawna
Służba Parków Narodowych

71
00:04:00,538 --> 00:04:04,018
zaczęła liczyć się z tym dziedzictwem
i włączać rdzennych Amerykanów

72
00:04:04,018 --> 00:04:05,948
do zarządzania parkami.

73
00:04:05,948 --> 00:04:09,307
Na całym świecie społeczności tubylcze
odgrywają kluczową rolę

74
00:04:09,307 --> 00:04:12,777
w gospodarowaniu i ochronie gruntów.

75
00:04:12,777 --> 00:04:15,987
Obecnie na całym świecie istnieją
tysiące parków narodowych

76
00:04:15,987 --> 00:04:21,310
i każdy musi równoważyć użytek publiczny
z ochroną historyczną i ekologiczną.

77
00:04:21,310 --> 00:04:24,740
Parki w Nowej Zelandii,
Islandii, Australii i RPA

78
00:04:24,740 --> 00:04:29,310
poważnie ucierpiały z powodu
raptownego napływu turystów.

79
00:04:29,310 --> 00:04:32,930
Niektóre, jak Park Narodowy
Mu Ko Similan w Tajlandii,

80
00:04:32,930 --> 00:04:37,971
zamknęły niektóre szlaki,
żeby umożliwić odbudowę ekosystemu.

81
00:04:37,971 --> 00:04:40,871
Parki narodowe zachowały
niezastąpione krajobrazy

82
00:04:40,871 --> 00:04:43,127
dla przyszłych pokoleń.

83
00:04:43,127 --> 00:04:46,217
Zmuszają nas też
do postawienia trudnych pytań:

84
00:04:46,217 --> 00:04:50,815
jakie są nasze obowiązki
wobec planety i siebie nawzajem?