ანბანის ისტორია

ინფორმაცია შეიძლება წარმოვიდგინოთ, როგორც
შეტყობინება –

რომელიც შენახულია ან გადმოცემულია რაღაც
შუამავლის მეშვეობით.

როცა ხატავთ, თქვენს შეტყობინებას გადმოსცემთ

განმეორებადი სიმბოლოებით
ფორმების უსასრულო ვარიაციების შექმნით.

შუზღუდავი ხართ.

როცა ადამიანებმა დაიწყეს წერითი სისტემის
შექმნა,

მათ მოუწიათ დაეყოთ სამყარო სასრულ
ელემენტებად,

რომელთაც "სიმბოლოებით" გამოხატავდნენ.

ახლა ნებისმიერი ენის წარმოდგენა შეიძლება ასე.

შეტყობინებები იქმნება სიმბოლოების
განსაკუთრებული თანმიმდევრობით განლაგებით.

დავუბრუნდეთ ძვ.წ. 3000 წელს

და გავიცნოთ ორი უძველესი დამწერლობა.

თავდაპირებლად ეგვიპტეში გაჩნდა "იეროგლიფები" -

კომუნიკაციის მეთოდი, განკუთვნილი

სახელმწიფოებირივ, ფინანსური, მაგიური და
რელიგიური მიზნებისთვის.

მას რამდენიმე გამორჩეული "მწიგნობარი" იყენებდა.

ჩვეულებრივმა ადამანებმა, ძირითადად,
არ იცოდნენ წერა.

თავად სიმბოლოები ორ ნაწილად შეიძლება გავყოთ:

"სიტყვა–სიმბოლო" – ნიშანი, რომელიც ერთ
მთლიან კონცეპტს გამოხატავს:

ზურგი,
ვაშლი

და "ბგერა–სიმბოლო" – ნიშანი, რომელიც
გარკვეულ ჟღერადობას გადმოსცემს.

ადამიანები გამოსცემენ სხვადსხვა ხმას.

ჯმაში 1500–ზე მეტი სხვადასხვა სიმბოლო
გამოიყენებოდა.

თუ დავითვლით, ვნახავთ, რომ "სიტყვა–სიმბოლო"
გაცილებით მეტი იყო, ვიდრე "ბგერა–სიმბოლო"

'ბგერა–სიმბოლო" იყო დაახლოებით 140 და
მათგან 33 იყო სხვადასხვა თანხმვანი –

ყველა დანარჩენი სიმბოლოს პატარა ნაწილი.

იმ დროს ამ სიმბოლოების გადმოსაცემად
ძირითადად, ქვა გამოიყენებოდა.

ქვაზე დატოვებული შეტყობინებები იყო
გამძლე და იდეალური იყო,

ინფორმაციის მომავალში გადასაცემად.

შეტყობინებების ასეთი გზით გადაცემისას
მობილობა არ იყო მთავარი კრიტერიუმი.

თუმცა დროთა განმავლობაში სიმბოლოების
შენახვის ახალი საშუალება გამოჩნდა.

ნილოსის გასწვრივ დატბორვების შედეგად ნიადაგი
გახდა ძალიან ნაყოფიერი

სხვა კულტურებს შორის პაპირუსიცს მოჰყავდათ.

პაპორუსი შეგეძლო, დაგეჭრა ზოლებად,
დაგსველებინა, გადაგეწნო და დაგეპრესა –

შემდეგ ბუნებრივი შაქარი წებოსავით მოქმედებდა

და რამდენიმე დღეში, როცა ეს მასა შრებოდა,
რჩებოდა უმჩატესი ფურცლები.

ეს საშუალება იდეალური იყო
შეტყობინებების გასაგზავნად

სხვადასხვა ადგილებში – ქვისგან განსხვავებით,
რომელიც დროში იყო გამძლე.

ეს ცვლილება – სიმბოლოების შენახვის
უფრო იაფი და მოძრავი მასალისკენ –

დამეთხვა წერის უნარის გავრცელებას ფართო
მასებში და ახალი დანიშნულებისთვის.

რაც უფრო მეტს წერდნენ ადამიანები პაპირუსზე
მით უფრო სწრაფად იხვეწებოდა სიმბოლოები

წერის პროცესის დასაჩქარებლად.

ასე წარმოიშვა "იერატიკული" დამწერლობა.

მაგალითად, ეს არის მსოფლიოში უძველესი
ქირურგიული საბუთი.

ის დაწერილია დაახლოებით ძვ.წ. 1600 წელს,
იერატიკული დამწერლობით.

ის სიმბოლოები ისევ იეროგლიფებს ეყრდნობოდა,

მაგრამ ნახატები გამარტივებული იყო, წერის
– ანტიკური სტენოგრაფიის – გასამარტივებლად.

ასევე იკლებდა გავრცელებული სიმბოლოების
რაოდენობაც – დაახლოებით 700 სიმბოლო დარჩა.

ამ პროცესის პარალელურად ხელით წერის
გავრცელებამ გამოიწვია

წერის, ფიქრის და აქტივობის სეკულარიზაცია.

ამის შედეგად წარმოიშვა დემოტიკური დამწერლობა

ეს მოხდა დაახლოებით ძვ.წ. 650 წელს და
სწრაფად წერა კიდევ უფრო გამარტივდა.

მაგალითად, ეს ტექსტი, რომელიც ცნობილია,
როგორც საქორწინო კონტრაქტი,

არის დემოტიკური დამწერლობის გამოყენების
ერთ–ერთი ყველაზე ადრეული ნიმუში.

რაც საინტერესოა, ახალ სისტემაში კვლავ
საგრძნობლად შემცირდა სიმბოლოების რაოენობა

დარჩა დაახლოებით 10% იმ სიმბოლოებისა,
რაც მანამდე გამოიყენებოდა.

ეს მოხდა იმიტომ, რომ ფონეტიკური, ანუ
"ბგერა–ნიშანი"

ადამიანები გამოსცემენ სხვადასხვა ბგერებს

უფრო ხშირად გამოიყენებოდა, ვიდრე
"სიტყვა–სიმბოლო".

როცა წერა ასეთი მარტივი გახდა, მისი სწავლა
პატარა ბავშვებსაც კი შეეძლოთ.

იგივე ხდებოდა სხვა კულტურებშიც.

განვილოთ მესოპოტამია, ძვ.წ. 3000 წელი:

იქ გამოიყენებოდა სოლისებრი, ლურსმული
დამწერლობა;

თავდაპირველად მას ფინანსური საკითხების
ჩასაწერად იყენებდნენ;

ეს იყო ვალებისა და პროდუქტის აღწერის
ძალიან ეფექტური მეთოდი –

ცხადია, სანამ ფულს გამოიგონებნენ.

მაგალითად, ეს საბუთი აღწერს ვიღაცის
ცხოვლების ქურქების მარაგს.

დამწერლობის ეს სახეობა დაიხვეწა და
სხვა საჭიროებებსაც მოერგო.

მაგალითად, ამ ფილაზე პურისა და ლუდის
რეცეპტებია.

ამ ფილაზე კი იურიდიული საბუთია.

თავდაპირველად ამ დამწერლობას შუმერები
იყენებდნენ და ის 2000–ზე მეტ სიმბოლოს მოიცავდა.

ისინიც იყოფოდა სიტყვა–სიმბოლოებად და
ბგერა–სიმბოლოებად.

სალაპარაკო შუმერული ენა დროთა განმავლობში
აქადური ენით შეიცვალა.

სწორედ ამ დროიდან შემოგვრცა პირველი
ლექსიკონი –

შუმერული და აქადური სიტყვების სიები
ძვ.წ. 2300 წლით თარიღდება.

ეს ლექსიკონი თანამერდოვე სირიაში აღმოაჩინეს.

როცა [დამწერლობა] აქადელებმა აითვისეს და
მოარგეს საკუთარ ენას,

სიმბოლოების რაოდენობა 600–მდე შემცირდა.

ეს შეკვეცაც ბგერა–სიმბოლობის
გაძლიერებით იყო გამოწვეული.

მოკლედ, ვხედავთ, რომ განვითარების გარკვეულ
საფეხურზე

იეროგლიფური და ლურსმული დამწერლობაც

რამდენიმე ასეული სიმბოლოთი შემოიფარგლებოდა.

მას შემდეგ, რაც წერა აღარ იყო სახელწიფო
მოხელეების პრივილეგია

და მეტ ჩვეულებრივ ადამიანს შეეძლო
წერა,

განვითარდა დამწერლობის ახალი სისტემა.

დამწერლობის ისტორიის ერთ–ერთი ყველაზე
მნიშვნელოვანი აღმოჩენა

ძვ.წ. 1600 წლით თარიღდება.

სინის ნახევარკუნძულზე აღმოჩენილია სინის
წარწერები – დაახლოებით 20 ფუტის დაშორებით.

ეს წარწერები მნიშვნელოვანია, იმიტომ რომ
თითოეული სიმბოლო აღნიშნავს თანხმოვანს

სიტყვა–სიმბოლოები კი
საერთოდ არ არის გამოყენებული.

თუ ამ ასოებს სწორად წავიკითხავთ,
ძველ სემიტურ სიტყვებს მივიღებთ.

შეტყობინებები არ არის სრულად გაშიფრული,

მაგრამ, როგორც ჩანს შემდეგი სტრუქტურისაა:
"სახელი, რანგი, თხოვნა"

გაშიფრულია ორი სიტყვა "უფროსი" და "ღმერთი"

ეს მცირე მაგალითი დამწერლობის რევოლუციის
ერთი ნაწილია –

აზრის შექმნა მხოლოდ ბგერების გაერთიანებით.

გოგო ამბობს ერთ და ორმარცვლიან სიტყვებს

ძვ.წ.1000 წლისთვის
ხმელთაშუა ზღვის მიდამოებში შეიქმნა

ფინიკიური ანბანი, რომელსაც იყენებდნენ
ფინიკიელები, საზღვაო მოვაჭრე ხალხი.

ფინიკიური დამწერლობის განმსაზღვრელი
პრინციპი იყო ის, რომ

თითო ნიშნანი თითო თანხმოვანს ასახავდა.

ამ ანბანს ჩრდილოსემიტურ ენაშიც იყენებდნენ
და მასში მხოლოდ 22 სიმბოლო იყო.

ბგერების ამსახვლესი ნიშნები დიდწილად
ნასესხები იყო იეროგლიფური დამწერლობისგან –

ასოს სახელი იწყებოდა ასოს ჟღერადობით.

მაგალითად, "მემ" – რაც ნიშნავდა "წყალს"
გახდა ასო "მ".

"ალფ" რაც ნიშნავდა ხარს, გახდა ასო "ა".

მაგრამ ამ ანბანის მთავარი საიდუმლო,
რომელიც მისმა შემქმნელებმაც კი არ იცოდნენ,

იყო ის, რომ მას ფუნქციის შესასრულებლად არ
სჭირდეობდა სემიოტური ენა.

ადამიანები გამოსცემენ ერთმარცვლიან ბგერებს

უმნიშვნელო ცვლილებების შეტანით, ეს ასოები
ევროპის, ინდოეთის და აზიის ნებისმიერ ენას ერგება –

და ავრცელებს წერა–კითხვას მთელ მსოფლიოში.

სწორედ ეს იყო დღესაც გავრცელებული ბერძნული
და შემდეგ რომაული ანბანების საფუძველი

ანბანის იდეა ძალიან მნიშვნელოვანია
ინფორმაციის გადაცემისა და შენახვისთვის.

წარმოიდგინეთ, არა აქვს მნიშვნელობა

რა ნიშნებია, როგორ ირჩევთ მათ, ან რა ენას
იყენებთ.

ინფორმაცია უბრალოდ შესაძლო სიბოლოებიდან
შერჩევაა.

კაცობრიობა ყოველთვის ეძებდა ინფორმაციის
დიდ მანძილებზე სწრაფად გადაცემის გზებს.

დაბოლოს, როცა დაგვჭირდა ისეთი საშუალება,

რომელიც ნებისმიერ ადამიანზე ან ცხოველზე
სწრაფად გადაცემდა ინფორმაციას,

წამოიჭრა ტექნოლოგიური გადაწყვეტების
აუცილებლობა.