0:00:34.520,0:00:36.097
Дали ме слушаш?

0:00:36.713,0:00:37.555
Да,

0:00:37.642,0:00:39.139
Мислам дека можеш да ме слушнеш сега,

0:00:39.300,0:00:40.707
но не ме гледаш.

0:00:41.000,0:00:42.843
Тоа е бидејќи имаш уши.

0:00:43.185,0:00:46.380
Ако ги затвориш очите и ако посегнеш кон екранот,

0:00:46.520,0:00:47.892
ќе знаеш дека е таму.

0:00:47.980,0:00:50.500
Го чуствуваш преку твојата кожа.

0:00:50.600,0:00:53.000
Ако не ти е дозволено да го допреш,

0:00:53.100,0:00:54.788
можеш да го помирисаш

0:00:54.888,0:00:56.957
и после миризбата на жешка пластика

0:00:57.100,0:01:00.294
ќе видиш дека твојот монитор мора да е таму.

0:01:00.500,0:01:02.930
За среќа, имаш нос.

0:01:03.063,0:01:05.743
Но, што ако го вкусиш?

0:01:06.262,0:01:08.000
Епа, тоа би било многу тешко,

0:01:08.150,0:01:09.981
но најпосле ќе ја осетиш пластиката,

0:01:10.073,0:01:11.689
бидејќи имаш јазик.

0:01:12.934,0:01:14.800
Го разбираш светот околу тебе,

0:01:14.950,0:01:17.369
Мислам, се што е околу тебе,

0:01:17.740,0:01:19.064
низ овие пет сетила.

0:01:19.412,0:01:20.852
Ако имаш уши,

0:01:20.945,0:01:21.923
можеш да слушаш.

0:01:22.046,0:01:23.200
Ако имаш очи,

0:01:23.284,0:01:24.306
можеш да гледаш.

0:01:24.706,0:01:25.914
Низ твојата кожа,

0:01:25.914,0:01:26.920
можеш да чуствуваш.

0:01:26.920,0:01:28.500
Твојот јазик ќе ти помогне за вкусот,

0:01:28.700,0:01:31.989
и ако имаш нос, можеш да помирисаш.

0:01:32.512,0:01:37.453
Очи, уши, нос, јазик и кожа се "алатките"

0:01:37.561,0:01:39.000
со коишто си роден.

0:01:39.100,0:01:41.568
Алатки кои ти помагаат да го разбереш светот околу тебе.

0:01:42.737,0:01:44.953
Но, како го знаеш сево ова?

0:01:46.169,0:01:47.746
Само затоа што забележа?

0:01:48.453,0:01:50.881
И како ги делиме на пет сетила?

0:02:12.781,0:02:19.329
НАУКА

0:02:26.149,0:02:28.048
Одговорот е наука.

0:02:28.238,0:02:30.660
Бидејќи светот е толку комплициран,

0:02:30.660,0:02:33.554
ние употребуваме наука за да откриеме и дефинираме.

0:02:33.554,0:02:35.455
Но, што е наука?

0:02:35.600,0:02:38.150
"Истражување и проучување на природата

0:02:38.300,0:02:40.661
со набљудување и објаснување."

0:02:40.761,0:02:41.850
или "сума од сите познавања

0:02:42.000,0:02:43.797
содржани преку истражување."

0:02:43.897,0:02:47.568
Во основа сума од тестови, бројки и букви,

0:02:47.701,0:02:50.800
коишто сите заедно можат да се дефинираат.

0:02:51.200,0:02:52.000
Но како?

0:02:52.500,0:02:55.475
Многу луѓе пропознаваат знаци како вредности,

0:02:55.475,0:02:58.445
а најпознатите групи се буквите и бројките.

0:02:58.445,0:03:00.700
Тие се пронајдоци кои ни помагаат

0:03:00.850,0:03:03.016
да ја разбереме нашата околина.

0:03:03.517,0:03:05.000
За подобро да разбереме како овие знаци

0:03:05.100,0:03:06.920
дојдоја до постоење

0:03:06.920,0:03:10.457
да погледнеме кратка историја за математиката:

0:03:14.444,0:03:16.000
Човечките суштества, од нашето најрано постоење,

0:03:16.300,0:03:18.700
барале решенија за основни проблеми

0:03:19.750,0:03:21.155
Граделе куќи, мереле простор,

0:03:21.355,0:03:23.900
го следеле менувањето на сезоните и броеле објекти.

0:03:25.000,0:03:26.350
Пред околу 30 илјади години,

0:03:26.500,0:03:27.650
раниот палеолитски човек

0:03:27.800,0:03:29.476
го следел менувањето на сезоните

0:03:29.476,0:03:31.478
и промената на времето за посадување.

0:03:32.200,0:03:33.750
За да го бележи одминувањето на времето,

0:03:33.800,0:03:36.049
режел црти на пештерските ѕидови

0:03:36.283,0:03:38.986
или резбал црти на коски, дрво или камен.

0:03:38.986,0:03:41.986
Секоја црта означувала еден.

0:03:41.986,0:03:43.100
Но овој систем бил чуден

0:03:43.250,0:03:44.558
кога дошле на ред големите суми,

0:03:44.558,0:03:46.400
така што симболите биле измислени

0:03:46.550,0:03:48.195
и означувале група на објекти.

0:03:48.195,0:03:50.550
Сумерски глинен камен е најден

0:03:50.700,0:03:52.700
што датира од четвртиот милениум п.н.е.

0:03:53.400,0:03:56.303
Малечок глинен столб е употребен за 1,

0:03:56.303,0:03:58.205
топка од глина е употребена за 10

0:03:58.205,0:04:00.207
и голем конус за 60.

0:04:01.000,0:04:04.300
Напишани записи пред околу 3300 год пред н.е. покажаа

0:04:04.350,0:04:06.000
дека Вавилонците запишувале суми

0:04:06.150,0:04:07.450
на глинени плочи со трска.

0:04:07.500,0:04:09.983
Употребиле форма на клинец како единица/и

0:04:09.983,0:04:12.553
а формата V странично, како десетка/и

0:04:12.553,0:04:14.955
комбинирајќи ги овие симболи за да напишат други броеви.

0:04:14.988,0:04:15.750
На пример,

0:04:15.850,0:04:18.358
Вавилонците го пишувале бројот 19 како...

0:04:19.826,0:04:21.800
Античките Египќани употребувале објекти

0:04:21.950,0:04:23.730
од нивното секојдневие како симболи.

0:04:23.730,0:04:26.800
Прачка означувала 1, добитокот бил 10,

0:04:26.950,0:04:28.000
навиткано јаже како 100,

0:04:28.150,0:04:31.004
лотосов цвет бил илјада и.т.н.

0:04:31.400,0:04:34.700
Бројот 19 бил добиток и 9 прачки.

0:04:36.150,0:04:37.850
Раните Римјани креирале систем од броеви

0:04:38.000,0:04:39.680
кој што го гледаме и ден денес.

0:04:39.830,0:04:40.850
Заедно со други симболи

0:04:41.000,0:04:43.650
тие употребувале X како 10, и I како 1

0:04:44.200,0:04:45.000
До средните векови,

0:04:45.100,0:04:47.100
Римјаните ставале I десно од X

0:04:47.250,0:04:49.756
за 11, а лево за 9.

0:04:49.756,0:04:52.259
Така да 19 го пишувале како XIX.

0:04:52.800,0:04:54.450
Сите овие креативни системи на броеви

0:04:54.600,0:04:57.500
покажуваат група на објекти, како и индивидуални објекти.

0:04:58.600,0:05:00.300
Некои од најстарите човечки системи за броење

0:05:00.450,0:05:02.700
се заосновуваат на прстите на рацете и нозете.

0:05:02.850,0:05:05.706
Така да тие се базирани на единици, петтки, десеттки и дваесеттки

0:05:06.100,0:05:07.950
Зулу зборот за 6 значи,

0:05:08.100,0:05:10.750
да го земеш палецот од десната рака,

0:05:10.900,0:05:12.450
што значи сите прсти од левата рака

0:05:12.600,0:05:15.500
да се додадат, а и другиот палец бил потребен.

0:05:16.149,0:05:18.250
Други системи настанале од трговија.

0:05:18.450,0:05:19.500
Јоруба во Нигерија,

0:05:19.650,0:05:21.889
употребувале школки како валута

0:05:21.889,0:05:24.858
и развиле неверојатно комплексен систем од бројки.

0:05:24.858,0:05:25.950
Бил базиран на дваесеттки

0:05:26.100,0:05:27.880
и на операцијата на множење,

0:05:28.030,0:05:29.863
одземање и додавање.

0:05:29.989,0:05:30.600
На пример:

0:05:30.750,0:05:36.300
тие мислеле за 45 како (3x20)-10-5.

0:05:36.700,0:05:38.720
Јазли заврзани во јаже и низи биле употребувани

0:05:38.870,0:05:41.050
за бележење суми од страна на многу култури,

0:05:41.200,0:05:42.709
како Персиците.

0:05:42.709,0:05:44.150
Инките употребувале подобра верзија

0:05:44.300,0:05:45.345
наречена "куипу":

0:05:45.445,0:05:47.600
Дебело јаже се држело хоризонтално

0:05:47.700,0:05:49.416
од кое виселе врвци полни со јазли.

0:05:49.883,0:05:51.500
Видот на јазолот кој што Инките го употребувале

0:05:51.650,0:05:53.200
заедно со должината и бојата на врвцата

0:05:53.300,0:05:55.756
означувало единици, десеттки и стоттки.

0:05:55.800,0:05:57.800
Во денешен свет скоро секоја индустриска култура

0:05:57.950,0:06:00.100
ги употребува броевите од 0 до 9.

0:06:00.600,0:06:01.900
Но овие симболи не биле пронајдени

0:06:02.050,0:06:04.300
се до третиот век пред н.е. во Индија

0:06:04.665,0:06:06.300
и требало уште други 800 години

0:06:06.450,0:06:09.800
за идејата да 0 биде поставена како вредност.

0:06:10.150,0:06:10.800
Оваа голема идеја

0:06:11.050,0:06:13.300
драматично ја променило математиката.

0:06:14.700,0:06:16.510
Ние луѓето отсекогаш сме делеле еден со друг.

0:06:16.879,0:06:19.279
Кога раните култури ја делеле својата храна и вода

0:06:19.279,0:06:20.550
или сакале да го поделат своето земјиште

0:06:20.700,0:06:22.400
на начин кој што бил фер и еднаков,

0:06:22.649,0:06:24.100
постепено настанале дропките

0:06:24.250,0:06:26.550
како симболи за овие ситуации.

0:06:27.888,0:06:29.957
Античките Египќани употребувале единични дропки.

0:06:30.224,0:06:32.100
Дропки каде броителот е 1,

0:06:32.250,0:06:34.650
како 1/2, 1/3 и 1/5,

0:06:34.661,0:06:37.064
и би додале и поделиле овие дропки.

0:06:37.064,0:06:39.800
Ако сакале да поделат три парчина леб еднакво

0:06:39.950,0:06:41.600
за пет семејни членови,

0:06:41.700,0:06:43.900
тие прво ќе ги поделеле првото и второто парче

0:06:44.050,0:06:44.700
на третини.

0:06:46.039,0:06:48.275
Потоа, третото парче леб ќе го поделеле на петтини.

0:06:49.600,0:06:51.450
И на крај ќе ја земеле останатата една третина

0:06:51.600,0:06:54.650
од второто парче и ќе го поделеле на пет делови.

0:06:56.000,0:07:00.153
Тие го запишувале ова како 1/3, 1/5, 1/15.

0:07:00.654,0:07:02.150
Денес ова делење ќе го претставиме

0:07:02.300,0:07:03.650
со дропката 3/5.

0:07:04.200,0:07:06.450
3/5 парчина леб за секој член,

0:07:06.600,0:07:08.900
или 3 парчина леб поделени на 5 луѓе.

0:07:09.530,0:07:11.550
Сумерите и раните Вавилонци

0:07:11.700,0:07:13.250
измислиле броен систем од делови

0:07:13.400,0:07:17.200
базиран на 60, кој што и ние после 4000 години го користиме.

0:07:17.489,0:07:19.000
Нашите денови имаат 60 минутни часови

0:07:19.150,0:07:20.400
и 60 секунди во минута,

0:07:20.550,0:07:23.350
и нашиот круг има 360 степени.

0:07:25.212,0:07:27.000
Кинеските општества користеле абакус

0:07:27.100,0:07:30.117
со систем базиран на десеттки, иако немало 0.

0:07:30.751,0:07:32.250
Рана форма на децимални делови

0:07:32.400,0:07:33.400
дојдени се од абакусот.

0:07:33.500,0:07:34.300
На пример:

0:07:34.400,0:07:37.850
3/5 би било 6 од 10 на абакус.

0:07:38.125,0:07:40.994
Кинезите го нарекле броителот "синот"

0:07:40.994,0:07:42.596
а именителот "мајката".

0:07:43.700,0:07:45.200
Не било така се до 12 век

0:07:45.350,0:07:46.350
тие општи поделби,

0:07:46.450,0:07:48.300
со преграда (дробна црта) кои што ги користиме ден денес,

0:07:48.400,0:07:49.350
биле измислени.

0:07:49.500,0:07:51.600
Дури тогаш, овие поделби не биле широко користени

0:07:51.700,0:07:54.500
се до ренесансниот период до пред 500 год.

0:07:55.600,0:07:57.650
Низ историјата секој култура околу светот

0:07:57.800,0:08:00.200
имала креирано инвентивни начини за сметање.

0:08:00.848,0:08:03.450
Да се реши проблемот, на пример 12x15,

0:08:03.750,0:08:05.000
старите Руски селани

0:08:05.150,0:08:07.150
користеле систем на дуплирање и преполовување.

0:08:09.523,0:08:12.192
Кога непарен број поделен резултира со дропка,

0:08:13.093,0:08:14.461
тие го заобиколувале,

0:08:15.900,0:08:16.950
потоа ги додавале факторите

0:08:17.100,0:08:18.950
поврзани со непарните множители.

0:08:24.100,0:08:26.600
Старите Египќани се потпирале на двојна процедура

0:08:26.750,0:08:28.410
се додека не произведат доволно групи.

0:08:32.500,0:08:34.900
Потоа ги додаваат овие групи за да го најдат одговорот.

0:08:40.799,0:08:43.049
Низ Европа и Азија, за време на средните векови,

0:08:43.150,0:08:46.050
абакусот бил секојдневен калкулатор.

0:08:46.150,0:08:48.250
Но само неколку луѓе знаеле да го користат,

0:08:48.350,0:08:50.430
обично богатите трговци и големите лидери

0:08:51.000,0:08:53.400
Со едноставно поместување на зрнцата, така што секое зрнце имало своја вредност

0:08:53.500,0:08:55.950
абакусот бил високо ефикасен начин за сметање.

0:08:56.700,0:08:59.200
Тогаш, големиот арапски математичар al-KhwÄrizmÄŤ

0:08:59.340,0:09:02.000
ги вовел Хинду Арапските бројки од 0 до 9,

0:09:02.150,0:09:03.700
во Северна Америка и Европа

0:09:03.900,0:09:06.250
и креирал нови процедури на сметање.

0:09:06.700,0:09:09.349
Овие алгоритми можат да се напишат на хартија

0:09:10.150,0:09:12.050
Низ вековите учењето на алгоритмите

0:09:12.200,0:09:13.800
станало посебна гранка на едукација,

0:09:13.950,0:09:15.150
како што студентите учеле да сметаат

0:09:15.300,0:09:16.900
долги колони броеви и симболи,

0:09:17.200,0:09:18.000
позајмувале и спроведувале,

0:09:18.150,0:09:20.900
а големите делења ги правеле ефикасно и сигурно.

0:09:21.550,0:09:23.050
Сега тие можеле да чуваат податоци за овие процедури

0:09:23.200,0:09:25.200
и да ги проверуваат резултатите.

0:09:26.100,0:09:27.600
Денес, комплексните калкулации

0:09:27.750,0:09:29.600
се прават со помош на дигитрон.

0:09:29.850,0:09:31.100
Ова значи дека на студентите им е потребна способноста

0:09:31.250,0:09:33.300
за да ги проверат разумните одговори

0:09:33.450,0:09:34.550
и да имаат богат репертоар

0:09:34.700,0:09:36.850
на ментални математички стратегии за да го направат тоа.

0:09:37.500,0:09:40.450
Наједноставните пресметувања како 12x15

0:09:40.600,0:09:43.400
можат да се решат ментално со употреба на различни стратегии.

0:09:54.000,0:09:55.300
Како што патуваме кон богатата

0:09:55.400,0:09:57.050
и жива историја на математиката

0:09:57.200,0:09:59.100
можеме да видиме како идеите и креациите

0:09:59.250,0:10:00.850
растат надвор од нашите човечки потреби

0:10:01.000,0:10:03.550
за да ги решиме секојдневните проблеми.

0:10:03.700,0:10:05.800
Низ времето, математичките испитувања

0:10:05.950,0:10:07.950
на мажот и жената од целиот свет,

0:10:08.100,0:10:10.100
ни дале фасцинантни леќи

0:10:10.250,0:10:11.650
кои ни помогаат да математички го погледнеме

0:10:11.800,0:10:14.050
и да побараме смисла во нашиот свет.

0:10:15.300,0:10:17.250
Науката е збирка од факти

0:10:17.400,0:10:20.500
постигнати со дефинирање на она што го гледаме

0:10:20.650,0:10:23.200
и правење тестови за да се открие.

0:10:23.500,0:10:28.400
Математиката, хемијата и физиката репрезентираат фиксирани

0:10:28.550,0:10:31.750
јазици коишто не се подложни на толкување.

0:10:31.900,0:10:35.450
Јазиците служат да опишат што набљудуваме и

0:10:35.600,0:10:38.950
да ги тестираме тие набљудувања со цел да ги подобриме.

0:10:39.200,0:10:41.074
Размислете за ДНК,

0:10:41.074,0:10:43.710
ќелии, галаксии,

0:10:44.378,0:10:46.146
овошје,

0:10:46.246,0:10:48.282
лаптопи,

0:10:48.700,0:10:50.551
климатизатори.

0:10:51.118,0:10:53.551
Размислете за автомобили,

0:10:54.221,0:10:56.957
храна,

0:10:57.300,0:10:58.892
куќи,

0:11:00.027,0:11:02.963
фауна,

0:11:03.096,0:11:05.599
флора,

0:11:06.466,0:11:08.635
Размислете за атоми,

0:11:08.936,0:11:11.305
делови од телото,

0:11:11.738,0:11:13.974
климата,

0:11:14.708,0:11:17.845
или за облеката која ја носиш.

0:11:20.200,0:11:22.700
И сфати дека се е дефинирано,

0:11:22.850,0:11:24.800
или креирано

0:11:25.000,0:11:27.200
од науката.

0:11:33.894,0:11:36.200
За да го разбериш целиот концепт на науката,

0:11:36.350,0:11:40.400
треба да знаеш што е научна теорија:

0:11:40.550,0:11:42.050
"Научната теорија

0:11:42.200,0:11:44.550
опфатува збирка од концепти,

0:11:44.700,0:11:48.000
вклучувајќи абстракции од видлив феномен,

0:11:48.150,0:11:50.750
изразени како мерливи својства,

0:11:50.900,0:11:54.000
заедно со правила (наречени научни закони)

0:11:54.150,0:11:55.750
кои изразуваат врска

0:11:55.900,0:11:58.700
помеѓу набљудувањата на таквите концепти."

0:11:58.850,0:12:01.850
Научната теорија е конструирана да се прилагоди на

0:12:02.000,0:12:05.200
достапни емпириски податоци како набљудувањата,

0:12:05.350,0:12:08.800
и е поставена како принцип или тело од принципи

0:12:08.950,0:12:11.200
за појаснување на класа феномен.

0:12:11.732,0:12:14.100
Научната теорија е тотално различна

0:12:14.250,0:12:15.300
од другите теории,

0:12:15.550,0:12:17.750
и е најможната варијанта

0:12:17.900,0:12:21.450
резултирајќи од неодамнешните откритија.

0:12:32.850,0:12:36.100
Науката е најдобрата алатка измислена

0:12:36.800,0:12:38.950
за разбирање како светот работи.

0:12:39.100,0:12:42.000
Науката е многу хумана форма на знаење.

0:12:42.200,0:12:44.800
Ние сме секогаш на работ на познатото.

0:12:45.300,0:12:47.450
Науката е колаборативно претпријатие

0:12:47.600,0:12:49.600
кое опфаќа нови генерации.

0:12:50.700,0:12:53.250
Ние се сеќаваме на оние кои го подготвија патот,

0:12:54.000,0:12:56.550
исто така гледајќи низ нив

0:12:56.800,0:12:58.500
ако си научно образуван

0:12:58.650,0:13:00.300
светот изгледа многу поразличен за тебе,

0:13:00.500,0:13:03.300
и тоа разбирање те прави помоќен.

0:13:08.850,0:13:11.700
Постои реална поезија во реалниот свет.

0:13:12.100,0:13:15.250
Науката е поезија на реалноста.

0:13:15.700,0:13:18.150
Можеме да правиме наука, и со неа,

0:13:18.950,0:13:20.900
можеме да ги подобриме нашите животи.

0:13:21.200,0:13:23.950
Постои реална поезија во реалниот свет.

0:13:24.200,0:13:27.100
Науката е поезија на реалноста.

0:13:27.350,0:13:30.100
Приказната на луѓето е приказна за идеите

0:13:30.350,0:13:33.550
која свети силно во мрачните ќошеви.

0:13:39.900,0:13:44.500
Научниците сакаат мистерии, тие сакаат да незнаат.

0:13:45.500,0:13:48.350
Тие не се плашат да незнаат.

0:13:48.700,0:13:51.460
Мислам дека е многу поинтересно.

0:13:52.050,0:13:54.600
Има поголема универзална реалност

0:13:54.750,0:13:57.500
од која сите сме дел.

0:13:57.650,0:14:00.350
Колку подалеку одиме во универзумот,

0:14:00.423,0:14:03.550
толку повеќе извонредни се откритијата.

0:14:03.700,0:14:06.250
Потрагата за вистината, во себе и за себе,

0:14:06.350,0:14:09.350
е приказна која е исполнета со интуиција.

0:14:15.800,0:14:18.500
Има реална поезија во реалниот свет.

0:14:18.950,0:14:22.250
Науката е поезија на реалноста.

0:14:22.600,0:14:25.050
Ние можеме да правиме наука, и со неа,

0:14:25.650,0:14:27.600
можеме да ги подобриме нашите животи.

0:14:27.950,0:14:30.600
Има реална поезија во реалниот свет.

0:14:30.800,0:14:34.000
Науката е поезија на реалноста.

0:14:34.150,0:14:37.350
Приказната за луѓето е приказна од идеи

0:14:37.500,0:14:39.950
која што свети во мрачните ќошеви.

0:14:40.050,0:14:43.000
Од нашата осамена точка во космосот,

0:14:43.300,0:14:45.850
преку моќта на мислата

0:14:46.100,0:14:48.850
сме способни да загледаме назад за момент

0:14:49.550,0:14:51.700
после почетокот на универзумот.

0:14:51.850,0:14:53.200
Мислам дека науката

0:14:53.350,0:14:55.300
го менува начинот на кој што твојот мозок работи.

0:14:55.450,0:14:58.150
Да размислува малку подлабоко за нештата.

0:14:58.500,0:15:01.550
Науката ја заменува приватната предрасуда

0:15:01.700,0:15:04.150
со општ потврдлив доказ.

0:15:04.350,0:15:07.300
Постои реална поезија во реалниот свет.

0:15:07.600,0:15:10.950
Науката е поезија на реалноста.

0:15:11.350,0:15:14.400
Ние можеме да правиме наука, и со неа,

0:15:14.550,0:15:16.300
ние можеме да ги подобриме нашите животи.

0:15:16.500,0:15:19.350
Науката е прекрасна алатка за разбирање на средината на светот

0:15:23.630,0:15:29.160
мисли на тоа како стакло за ЗГОЛЕМУВАЊЕ со кое можеш да ја видиш реалноста околу тебе