Mỗi ngày bạn sống, bạn tác động lên hành tinh
-
0:02 - 0:05Chris Anderson:
Tiến sĩ Jane Goodall, xin chào bà. -
0:05 - 0:06Jane Goodall: Cảm ơn anh,
-
0:06 - 0:10và tôi nghĩ, cuộc phỏng vấn này
sẽ không hoàn chỉnh -
0:10 - 0:12nếu mọi người không biết ngài H
đang cùng tôi, -
0:12 - 0:14vì ai cũng biết ngài H.
-
0:16 - 0:18CA: Xin chào ngài H.
-
0:19 - 0:21Trong bài nói chuyện TED Talk
17 năm trước, -
0:21 - 0:27bà đã cảnh báo chúng tôi về mối nguy
khi nhân loại chèn ép thế giới tự nhiên. -
0:27 - 0:29Bà có khi nào cảm thấy rằng
-
0:29 - 0:32đại dịch hiện giờ có vẻ như là
cuộc phản công của tự nhiên không? -
0:32 - 0:38JG: Rõ ràng những bệnh truyền từ
động vật sang người này, -
0:38 - 0:43như corona và HIV/AIDS
-
0:43 - 0:47và tất cả loại bệnh khác mà chúng ta
mắc phải từ động vật, -
0:47 - 0:50đều phần nào liên quan đến
việc phá hủy môi trường, -
0:50 - 0:54là khi động vật mất môi trường sống,
chúng sống chen chúc với nhau -
0:54 - 0:58và đôi khi là do một virus
từ một loài vật chủ này, -
0:58 - 1:01vốn sống hòa hợp với nhau
có lẽ hàng trăm năm, -
1:01 - 1:03lây lan qua loài khác,
-
1:04 - 1:09rồi tình trạng động vật bị dồn
phải tiếp xúc gần hơn với con người. -
1:09 - 1:15Và đôi khi một trong những động vật
mắc virus này có thể -- -
1:15 - 1:19tạo cơ hội cho virus đó
lây sang con người -
1:19 - 1:23rồi tạo nên bệnh mới, như COVID-19.
-
1:23 - 1:25Và ngoài ra,
-
1:25 - 1:28chúng ta đang rất không tôn trọng
động vật. -
1:28 - 1:30Ta săn bắt chúng,
-
1:30 - 1:32ta giết chúng, ta ăn thịt chúng,
-
1:32 - 1:33ta buôn lậu chúng,
-
1:33 - 1:40ta đem chúng ra chợ động vật hoang dã
ở châu Á, -
1:40 - 1:44trong điều kiện nhồi nhét tồi tệ,
trong những chiếc chuồng nhỏ xíu, -
1:44 - 1:49con người bị nhiễm bẩn với máu,
nước tiểu và phân, -
1:49 - 1:53tình trạng lý tưởng cho virus
truyền từ động vật tới động vật, -
1:53 - 1:55hay từ động vật sang người.
-
1:55 - 1:59CA: Tôi muốn quay ngược
thời gian một chút -
2:00 - 2:01vì câu chuyện của bà quá phi thường.
-
2:01 - 2:06Bất chấp thái độ phân biệt giới tính
gây tranh cãi những năm 1960, -
2:06 - 2:08bằng cách nào đó bà đã vượt qua
-
2:08 - 2:12và trở thành một trong những nhà khoa học
hàng đầu thế giới, -
2:12 - 2:15khám phá một loạt sự thật đáng ngạc nhiên
về loài tinh tinh, -
2:15 - 2:18như việc chúng dùng công cụ
và nhiều điều khác nữa. -
2:18 - 2:21Theo bà, điều gì ở bà
-
2:21 - 2:24đã cho phép bà tạo ra đột phá đó?
-
2:24 - 2:27JG: Sự thật là
tôi sinh ra đã yêu động vật -
2:27 - 2:30và điều quan trọng nhất là
tôi có một người mẹ rất ủng hộ. -
2:30 - 2:33Bà không nổi điên khi thấy
giun đất trên giường tôi, -
2:33 - 2:36bà chỉ nói chúng nên ở trong vườn.
-
2:36 - 2:38Và bà không nổi điên khi tôi
biến mất bốn tiếng đồng hồ -
2:38 - 2:41rồi bà gọi cảnh sát,
còn tôi thì đang ngồi trong chuồng gà, -
2:41 - 2:45vì không ai chỉ tôi cái lỗ
mà trứng chui ra. -
2:45 - 2:47Tôi không ước mơ làm nhà khoa học,
-
2:47 - 2:49vì phụ nữ không làm mấy chuyện đó.
-
2:50 - 2:53Thật ra, thời ấy cũng chẳng đàn ông nào
làm mấy chuyện đó. -
2:53 - 2:55Ai cũng cười nhạo tôi trừ mẹ,
-
2:55 - 2:58bà nói: "Nếu con thực sự muốn làm,
con sẽ phải làm việc cực kỳ chăm chỉ, -
2:58 - 3:00tận dụng mọi cơ hội,
-
3:00 - 3:02nếu không bỏ cuộc,
có thể con sẽ tìm ra cách." -
3:02 - 3:07CA: Và bằng cách nào đó, bà đã
chiếm được lòng tin của loài tinh tinh -
3:07 - 3:10theo cách chưa từng ai làm được.
-
3:11 - 3:16Khi nghĩ lại, khoảnh khắc nào thú vị nhất
khi bà tìm hiểu về tinh tinh -
3:16 - 3:19hay có điều gì ở tinh tinh mà con người
vẫn chưa hiểu được? -
3:20 - 3:24JG: Sự thật là, anh nói
"Thấy những thứ chưa ai thấy, -
3:24 - 3:26chiếm lòng tin của chúng".
-
3:26 - 3:27Chưa ai từng thử.
-
3:27 - 3:29Thành thật là vậy.
-
3:29 - 3:34Nên về cơ bản, tôi sử dụng kỹ thuật
-
3:34 - 3:39tôi đã dùng để nghiên cứu động vật
quanh nhà khi tôi còn nhỏ. -
3:39 - 3:40Chỉ ngồi đó, thật kiên nhẫn,
-
3:40 - 3:43cố không đến quá gần quá nhanh,
-
3:43 - 3:47nhưng thật kinh khủng,
vì chi phí chỉ đủ cho sáu tháng. -
3:47 - 3:50Anh có thể tưởng tượng
khó khăn đến thế nào để có tiền -
3:50 - 3:52với một cô gái trẻ không bằng cấp,
-
3:52 - 3:55để đi và làm điều kỳ quặc
là ngồi trong rừng. -
3:55 - 3:57Anh biết đó, cuối cùng,
-
3:57 - 4:01chúng tôi xin được tiền cho sáu tháng
từ một nhà hảo tâm người Mỹ, -
4:01 - 4:05và tôi biết từ từ
tôi sẽ lấy được lòng tin của tinh tinh, -
4:05 - 4:06nhưng tôi có thời gian không?
-
4:06 - 4:11Rồi tuần trở thành tháng và cuối cùng,
sau khoảng bốn tháng, -
4:11 - 4:14một con tinh tinh bắt đầu bớt sợ,
-
4:14 - 4:17và đó là con tinh tinh mà
tôi đã có lần nhìn thấy -- -
4:17 - 4:20tôi vẫn chưa đến gần,
nhưng tôi có ống nhòm -- -
4:20 - 4:25tôi thấy nó sử dụng và chế tạo công cụ
để bắt mối. -
4:25 - 4:28Dù tôi không quá ngạc nhiên,
-
4:28 - 4:32vì tôi đã đọc những điều mà
tinh tinh nuôi nhốt có thể làm, -
4:32 - 4:34nhưng tôi biết khoa học tin rằng
-
4:34 - 4:38con người, chỉ có con người,
sử dụng và chế tạo công cụ. -
4:38 - 4:41Và tôi biết Leakey [Tiến sĩ Louis]
sẽ vui thế nào. -
4:41 - 4:43Chính sự quan sát đó
-
4:43 - 4:46đã cho phép ông tới tạp chí
Địa Lý Quốc Gia, -
4:46 - 4:50rồi họ bảo, "Được, chúng tôi sẽ tiếp tục
hỗ trợ nghiên cứu này", -
4:50 - 4:54rồi họ gửi Hugo van Lawick,
nhiếp ảnh gia kiêm nhà làm phim, -
4:54 - 4:57để quay lại những gì tôi thấy.
-
4:57 - 5:01Nhiều nhà khoa học không muốn tin
việc sử dụng công cụ. -
5:01 - 5:04Thật ra, một trong số họ nói
tôi hẳn đã dạy cho tinh tinh. -
5:04 - 5:06(Cười)
-
5:06 - 5:09Do tôi không đến gần chúng,
điều đó hẳn là kỳ diệu. -
5:09 - 5:12Nhưng dù sao, khi họ xem phim của Hugo
-
5:12 - 5:16kèm tất cả mô tả của tôi về hành vi
của chúng, -
5:16 - 5:19các nhà khoa học phải bắt đầu
thay đổi suy nghĩ. -
5:19 - 5:22CA: Kể từ đó, nhiều khám phá khác
-
5:22 - 5:27đã chỉ ra tinh tinh thực sự gần gũi
với con người hơn chúng ta tưởng. -
5:27 - 5:30Tôi nhớ bà từng nói chúng rất hài hước.
-
5:30 - 5:33Điều đó được thể hiện ra sao?
-
5:33 - 5:37JG: Anh thấy điều đó
khi chúng chơi trò chơi, -
5:37 - 5:39có con lớn hơn
chơi với con nhỏ hơn, -
5:39 - 5:42nó kéo lê một dây leo quanh một cái cây.
-
5:42 - 5:45Mỗi khi con nhỏ sắp chộp được,
-
5:45 - 5:47con lớn kéo dây ra xa,
-
5:47 - 5:48con nhỏ bắt đầu khóc
-
5:48 - 5:50còn con lớn bắt đầu cười.
-
5:50 - 5:52Thế là tôi biết.
-
5:54 - 6:00CA: Sau đó bà đã quan sát được
một điều phức tạp hơn, -
6:00 - 6:05đó là trường hợp các băng nhóm tinh tinh,
-
6:05 - 6:11bộ tộc, nhóm, trở nên bạo lực hung hãn
với nhau. -
6:11 - 6:14Tôi tò mò không biết
suy nghĩ của bà như thế nào. -
6:14 - 6:18Liệu rằng điều đó có khiến bà cảm thấy,
-
6:18 - 6:20buồn lòng về con người,
bởi cả hai rất tương đồng, -
6:20 - 6:24liệu có làm bà thấy bạo lực
là đặc tính tất yếu -
6:24 - 6:27ở bất cứ họ linh trưởng nào không?
-
6:28 - 6:31JG: Rõ ràng là vậy.
-
6:31 - 6:36Lần tiếp xúc đầu tiên của tôi
với bản tính độc ác của con người, -
6:36 - 6:37là khi chiến tranh vừa chấm dứt
-
6:37 - 6:40những hình ảnh của cuộc Diệt Chủng.
-
6:40 - 6:43Chúng thực sự làm tôi sốc.
-
6:43 - 6:44Bản thân tôi thay đổi từ đó.
-
6:44 - 6:46Tôi nghĩ khi ấy mình mới mười tuổi.
-
6:46 - 6:49Khi tôi nhận ra
-
6:49 - 6:52tinh tinh cũng có mặt tối tăm
hung hãn, -
6:52 - 6:55tôi nghĩ chúng như chúng ta nhưng
dễ thương hơn. -
6:55 - 6:57Rồi tôi nhận ra chúng còn giống chúng
ta hơn -
6:57 - 6:59là tôi từng nghĩ.
-
6:59 - 7:03Khi ấy là đầu thập niên 70,
-
7:03 - 7:04một thời kỳ rất lạ,
-
7:04 - 7:06sự hung hăng đang là chủ đề lớn
-
7:06 - 7:10được tranh cãi là bẩm sinh hay do học hỏi.
-
7:10 - 7:12Rồi nó được mang lên chính trường.
-
7:12 - 7:16Với tôi,
đây là một thời kỳ vô cùng lạ lẫm, -
7:16 - 7:18và tôi lên tiếng rằng:
-
7:18 - 7:20"Không, tôi nghĩ sự hung hăng
-
7:20 - 7:24chính xác là hành vi
được di truyền của chúng ta." -
7:24 - 7:30Tôi hỏi một nhà khoa học rất nổi tiếng
ông nghĩ sao, -
7:30 - 7:32vì ông đã tuyên bố không căn cứ rằng,
-
7:32 - 7:34bản tính này do học hỏi mà có,
-
7:34 - 7:38ông nói: "Jane, tôi không muốn nói
về những gì tôi thực sự nghĩ." -
7:38 - 7:42Trên phương diện khoa học
điều này thực sự làm tôi rất sốc. -
7:43 - 7:47CA: Tôi được dạy tin rằng
mọi thứ đều tươi đẹp trong cuộc sống. -
7:47 - 7:53Vô số thước phim đẹp về
bướm và ong và hoa, -
7:53 - 7:56tự nhiên thật tươi đẹp vô cùng.
-
7:56 - 8:02Nhiều nhà môi trường học
dường như hay thể hiện thái độ rằng: -
8:02 - 8:06"Vâng, tự nhiên thật trong lành,
đẹp đẽ, còn con người thì xấu xa," -
8:06 - 8:09nhưng rồi ta cũng quan sát thấy rằng,
-
8:09 - 8:12khi thực sự tìm hiểu
về bất kỳ thành tố nào của tự nhiên, -
8:12 - 8:14ta lại thấy những điều đáng sợ.
-
8:14 - 8:16Bà nghĩ sao về chuyện này,
-
8:16 - 8:19và chúng ta nên có thái độ như thế nào?
-
8:19 - 8:21JG: Nhắc tới tự nhiên, như anh biết đấy,
-
8:21 - 8:25là nhắc tới toàn bộ phạm trù
của tiến hóa, -
8:25 - 8:29nó gợi lại trong ta
một cảm giác ban sơ, -
8:29 - 8:33và châu Phi rất hoang sơ
khi tôi còn nhỏ. -
8:33 - 8:36Động vật ở mọi nơi.
-
8:36 - 8:40Tôi không thích việc sư tử săn mồi,
-
8:40 - 8:43dù biết đó là bản chất của chúng.
-
8:43 - 8:46Nếu chúng không ăn thịt động vật,
chúng sẽ chết. -
8:46 - 8:50Khác biệt lớn giữa chúng và chúng ta,
theo tôi, -
8:50 - 8:56chính là chúng làm vậy
bởi đó là việc chúng phải làm. -
8:56 - 8:59Còn chúng ta có thể lên kế hoạch
làm việc. -
8:59 - 9:01Kế hoạch của chúng ta rất khác biệt.
-
9:01 - 9:05Chúng ta có thể lên kế hoạch
chặt toàn bộ một khu rừng, -
9:05 - 9:08vì chúng ta muốn bán gỗ,
-
9:08 - 9:10hay vì chúng ta muốn xây
một khu thương mại khác, -
9:10 - 9:11hoặc vì lý do nào khác.
-
9:11 - 9:16Sự phá hủy thiên nhiên
và chiến tranh của chúng ta, -
9:16 - 9:20chúng ta có khả năng trở nên xấu xa vì
chúng ta có thể ngồi lại thoải mái -
9:20 - 9:23và lên kế hoạch hành hạ ai đó từ xa.
-
9:23 - 9:24Thật là xấu xa.
-
9:24 - 9:28Tinh tinh có kiểu chiến tranh nguyên sơ,
-
9:28 - 9:29chúng có thể rất hiếu chiến,
-
9:30 - 9:31nhưng chỉ trong tức thời,
-
9:31 - 9:32đó là cách chúng cảm nhận.
-
9:32 - 9:35Đó là phản ứng cho cảm xúc của chúng.
-
9:35 - 9:38CA: Trong quan sát của mình
về tính phức tạp của tinh tinh -
9:38 - 9:42bà thấy chúng không giống như
những điều bị người ta thổi phồng -
9:42 - 9:44tinh tinh không hề có siêu năng lực,
-
9:44 - 9:50về khả năng định hình tương lai
với đa dạng chi tiết như con người -
9:50 - 9:52và lập kế hoạch dài hạn.
-
9:52 - 9:58Và hành động khích lệ nhau
để đạt được các kế hoạch dài hạn đó. -
9:58 - 10:01Đây dường như, thậm chí đối với người
bỏ nhiều thời gian với tinh tinh, -
10:01 - 10:04một bộ kỹ năng cơ bản hoàn toàn khác
-
10:04 - 10:07mà chúng ta phải chịu trách nhiệm
-
10:07 - 10:09để sử dụng một cách khôn ngoan hơn.
-
10:09 - 10:11JG: Vâng, cá nhân tôi nghĩ,
-
10:11 - 10:14đã có nhiều cuộc thảo luận về chuyện này,
-
10:14 - 10:18nhưng thực tế là chúng ta
đã phát triển cách giao tiếp -
10:18 - 10:19như anh và tôi đang dùng.
-
10:19 - 10:22Bởi chúng ta có từ ngữ,
-
10:22 - 10:25ý tôi là, giao tiếp động vật
còn phức tạp hơn những gì -
10:25 - 10:26chúng ta vẫn nghĩ.
-
10:26 - 10:28Tinh tinh, khỉ đột, đười ươi
-
10:28 - 10:32có thể học ngôn ngữ kí hiệu của con người
dành cho người điếc. -
10:33 - 10:38Nhưng chúng ta có thể nói
bất kỳ ngôn ngữ nào được học, -
10:38 - 10:42nên tôi có thể nói cho anh những điều
mà anh chưa từng nghe đến. -
10:42 - 10:44Tinh tinh không thể làm thế.
-
10:44 - 10:50Chúng ta có thể dạy cho con trẻ
về những khái niệm trừu tượng. -
10:50 - 10:52Tinh tinh không làm được.
-
10:52 - 10:55Vâng, tinh tinh có thể làm
nhiều thứ khéo léo, -
10:55 - 11:00con voi, con quạ
hay bạch tuộc cũng vậy, -
11:00 - 11:04nhưng chúng ta thiết kế hỏa tiễn
có thể bay tới hành tinh khác -
11:04 - 11:06và robot nhỏ chụp hình,
-
11:06 - 11:11chúng ta giao tiếp trơn tru
một cách kỳ lạ -
11:11 - 11:13dù ở những vùng khác nhau trên thế giới.
-
11:13 - 11:15Khi tôi còn trẻ, khi tôi lớn lên,
-
11:15 - 11:18không có TV,
không có điện thoại di động, -
11:18 - 11:19không có máy vi tính.
-
11:19 - 11:21Nó là một thế giới khác biệt,
-
11:21 - 11:25Tôi có bút chì, bút bi,
sổ tay, chỉ có thế. -
11:25 - 11:27CA: Quay lại câu hỏi về tự nhiên,
-
11:27 - 11:29vì tôi nghĩ nhiều về việc này,
-
11:29 - 11:32tôi tranh đấu với chuyện này,
thành thực mà nói. -
11:33 - 11:37Nhiều công trình của bà, nhiều công
trình của người khác tôi ngưỡng mộ -
11:37 - 11:44nói về đam mê nhằm bảo tồn
thế giới tự nhiên. -
11:44 - 11:47Liệu có khả năng, hay có quan trọng không
-
11:47 - 11:52khi đồng thời chấp nhận rằng
những khía cạnh khác của tự nhiên -
11:52 - 11:54vô cùng đáng sợ,
-
11:54 - 11:57nhưng cùng lúc cũng
thật hùng vĩ, -
11:57 - 12:02và sự hùng vĩ ấy phần nào đến từ
tiềm năng gây kinh sợ -
12:02 - 12:07mà nó lại cũng đẹp đến nín thở,
-
12:07 - 12:11chúng ta không được là bản thân mình,
vì chúng ta là một phần của tự nhiên, -
12:11 - 12:13chúng ta không thể được trọn vẹn
-
12:13 - 12:17trừ khi chúng ta bằng cách nào đó
chấp nhận nó và là một bộ phận của nó? -
12:17 - 12:22Giúp tôi trình bày với, Jane,
về mối quan hệ đó nên ra sao. -
12:22 - 12:26JG: Tôi nghĩ một trong số vấn đề là,
khi chúng ta phát triển trí tuệ, -
12:26 - 12:29chúng ta trở nên tốt và tốt hơn
-
12:29 - 12:32điều chỉnh môi trường cho
chúng ta dùng, -
12:32 - 12:35và tạo nên những cánh đồng và
trồng cây lương thực -
12:35 - 12:38vốn là nơi từng là rừng hay
vùng trồng cây, -
12:38 - 12:41anh biết đấy, giờ chúng ta sẽ không đi
theo cách đó -
12:41 - 12:45nhưng chúng ta có khả năng thay đổi
tự nhiên. -
12:45 - 12:49Khi chúng ta chuyển đến sống ở
thành phố và thị trấn, -
12:49 - 12:53và dựa nhiều vào công nghệ,
-
12:53 - 12:57nhiều người cảm thấy xa rời thế giới
tự nhiên. -
12:57 - 13:00Có hàng trăm ngàn trẻ em
-
13:00 - 13:01lớn lên trong thành phố,
-
13:01 - 13:04căn bản là không có chút tự nhiên nào,
-
13:04 - 13:09đó là lý do phong trào hiện nay là
làm xanh thành phố thật quan trọng. -
13:09 - 13:12Anh biết đấy, họ đang thí nghiệm,
-
13:12 - 13:15tôi nghĩ là tại ở Chicago,
tôi cũng không chắc, -
13:15 - 13:18có nhiều chỗ trống khác nhau
-
13:18 - 13:22ở những vùng ngột ngạt của thành phố.
-
13:22 - 13:25Ở những vùng đó họ phủ xanh,
-
13:25 - 13:30họ để cây và hoa và nhiều thứ,
bụi rậm ở những chỗ trống. -
13:30 - 13:33Tỷ lệ tội phạm giảm xuống.
-
13:33 - 13:36Dĩ nhiên là,
họ để cây cối ở nửa kia. -
13:37 - 13:39Điều đó chứng minh khá nhiều,
cũng thế, -
13:39 - 13:42có nhiều nghiên cứu cho thấy trẻ em
-
13:42 - 13:46thực sự cần thiện nhiên xanh cho
sự phát triển tâm sinh lý tốt. -
13:47 - 13:50Nhưng chúng ta, như anh đã nói, là bộ
phận của tự nhiên -
13:50 - 13:54chúng ta không tôn trọng điều đó,
như bản thân chính mình, -
13:54 - 13:57điều đó quá khủng khiếp cho trẻ em
-
13:57 - 13:59và con cháu của con chúng ta,
-
13:59 - 14:03vì chúng ta lệ thuộc vào tự nhiên cho
không khí sạch, nước sạch, -
14:03 - 14:06để điều hòa khí hậu và lượng mưa.
-
14:06 - 14:09Hãy xem những gì chúng ta đã làm,
khủng hoảng khí hậu. -
14:09 - 14:11Đó là lỗi chúng ta. Chúng ta đã gây họa.
-
14:12 - 14:13CA: Hơn 30 năm qua,
-
14:13 - 14:19tôi đoán bà chuyển từ chỉ là nhà khoa học
sang chỉ là nhà hoạt động. -
14:19 - 14:20Tại sao vậy?
-
14:21 - 14:27JG: Hội nghị năm 1986,
về khoa học, tôi vừa có bằng tiến sĩ -
14:27 - 14:30tôi định tìm xem hành vi tinh tinh khác
ra sau, nếu có, -
14:30 - 14:32từ môi trường này đến môi trường khác.
-
14:32 - 14:35Có sáu chỗ nghiên cứu khắp châu Phi.
-
14:35 - 14:38Vậy nên chúng tôi nghĩ,
hãy đưa các nhà khoa học đến với nhau -
14:38 - 14:40và khám phá điều này,
-
14:40 - 14:41một điều thật thú vị.
-
14:41 - 14:44Nhưng chúng tôi cũng có một phiên
về việc bảo tồn -
14:44 - 14:48và một phiên về điều kiện trong
những khu nuôi nhốt -
14:48 - 14:50giống như nghiên cứu y khoa,
-
14:50 - 14:54Hai phiên đó làm tôi rất sốc.
-
14:54 - 14:57Tôi tới hội nghị như một nhà khoa học,
-
14:57 - 14:58và tôi đi ra như nhà hoạt động.
-
14:58 - 15:02Tôi không ra quyết định,
điều gì đã diễn ra trong tôi. -
15:02 - 15:06CA: Vậy bà bỏ ra 34 năm vừa qua
-
15:06 - 15:08vận động không mệt mỏi cho
mối quan hệ tốt hơn -
15:08 - 15:12giữa con người và tự nhiên.
-
15:13 - 15:18Mối quan hệ đó nên ra sao?
-
15:19 - 15:24JG: Anh biết đấy, anh gặp phải
tất cả những vấn đề này. -
15:24 - 15:27Người ta cần chỗ để sống.
-
15:28 - 15:30Nhưng tôi nghĩ vấn đề là
-
15:30 - 15:33trong xã hội giàu có, chúng ta trở nên
-
15:33 - 15:35quá tham lam.
-
15:35 - 15:40Thành thực mà nói, ai cần bốn căn nhà
với mảnh đất to lớn? -
15:40 - 15:44Tại sao chúng ta cần khu mua sắm
khác nữa? -
15:44 - 15:45Vân vân và vân vân.
-
15:45 - 15:50Chúng ta xem lợi ích kinh tế ngắn hạn
-
15:50 - 15:54tiền bạc trở thành loại thánh để thờ phụng
-
15:54 - 15:58khi chúng ta mất hết mối liên hệ tinh thần
với thế giới tự nhiên. -
15:58 - 16:03Chúng ta tìm kiếm nguồn tiền ngắn hạn,
hay quyền lực, -
16:03 - 16:06hơn là sức khỏe của hành tinh
-
16:06 - 16:08và tương lai của con em chúng ta.
-
16:09 - 16:12Dường như chúng ta không quan tâm
về điều đó nữa nữa. -
16:12 - 16:14Đó là lý do tôi sẽ không ngừng đấu tranh.
-
16:15 - 16:19CA: Ý tôi, công trình của bà
đặc biệt về bảo tồn tinh tinh, -
16:19 - 16:24bà biến nó thành thực tế khi
đưa con người là trung tâm, -
16:24 - 16:26lôi cuốn người dân địa phương.
-
16:26 - 16:28Bà đã làm thế nào được
-
16:28 - 16:30và bà có nghĩ đó là ý tưởng
quan trọng -
16:30 - 16:33nếu chúng ta thành công trong việc bảo vệ
hành tinh? -
16:33 - 16:35JG: Anh biết đấy,
sau hội nghị nổi tiếng đó, -
16:35 - 16:39Tôi đã nghĩ, tôi phải học hỏi nhiều hơn
lý do tinh tinh biến mất ở Châu Phi -
16:39 - 16:41và những gì xảy ra ở các khu rừng.
-
16:41 - 16:46Vậy nên tôi gom ít tiền bạc lại và
đi thăm sáu nước. -
16:46 - 16:50Và học được nhiều về những vấn đề
mà tinh tinh đối mặt, -
16:50 - 16:53săn tìm thịt vật hoang dã
và mua bán động vật sống -
16:53 - 16:55bắt bằng bẫy
-
16:55 - 16:59dân số gia tăng và cần thêm đất
-
16:59 - 17:03cho mùa màng và gia súc của họ
và làng xóm họ. -
17:03 - 17:07Nhưng tôi cũng biết những hoàn cảnh
mà nhiều người đối mặt. -
17:07 - 17:11Tình trạng nghèo khó, thiếu hệ thống y tế
và giáo dục, -
17:11 - 17:14giảm chất lượng đất đai.
-
17:14 - 17:19Nó đến trước tôi khi tôi bay qua
Vườn Quốc Gia Gombe nhỏ bé. -
17:19 - 17:23Nó từng là phần của vành đai rừng xích đạo
ngang qua ngay châu Phi -
17:23 - 17:24tới bờ Tây,
-
17:24 - 17:25vào năm 1990,
-
17:25 - 17:29nó chỉ là một khu rừng nhỏ bé,
chỉ là công viên quốc gia nhỏ. -
17:29 - 17:31Quanh đó, đồi thì trọc.
-
17:31 - 17:33Đó là lúc làm tôi sực tỉnh.
-
17:33 - 17:35Nếu chúng ta không làm điều gì
-
17:35 - 17:37để giúp người ta tìm cách sinh sống
-
17:37 - 17:40mà không hủy hoại môi trường,
-
17:40 - 17:42chúng ta thậm chí không thể cố cứu
loài tinh tinh. -
17:42 - 17:46Nên Viện Jane Goodall bắt đầu
chương trình "Chăm Sóc," này -
17:46 - 17:48chúng tôi gọi nó "TACARE."
-
17:48 - 17:52Đó là phương pháp của chúng tôi về
bảo tồn dựa vào cộng đồng, -
17:52 - 17:54hoàn toàn tổng hòa.
-
17:54 - 17:57Chúng tôi giờ đặt công cụ bảo tồn
-
17:57 - 17:59vào tay dân làng,
-
17:59 - 18:04vì hầu hết tinh tinh hoang dã ở Tanzania
không ở vùng được bảo vệ, -
18:04 - 18:07chúng chỉ ở trong khu dự trữ rừng
của làng. -
18:07 - 18:12Nên giờ họ đi và đo lường sức khỏe
của khu rừng của họ. -
18:12 - 18:15Giờ họ đã hiểu
-
18:15 - 18:18rằng bảo vệ rừng không chỉ dành cho
đời sống hoang dã, -
18:18 - 18:20mà đó là tương lai của họ.
-
18:20 - 18:22Là họ cần rừng.
-
18:22 - 18:24Và họ rất tự hào.
-
18:24 - 18:26Tình nguyện viên dự hội thảo,
-
18:26 - 18:28họ biết cách dùng điện thoại thông minh,
-
18:28 - 18:33họ biết cách đăng lên trên diễn đàn
và mạng. -
18:33 - 18:35Rồi tất cả rõ ràng.
-
18:36 - 18:38Và cây quay lại,
-
18:38 - 18:40không còn đồi trọc nữa.
-
18:40 - 18:44Họ đồng ý tạo vùng đệm quanh Gombe,
-
18:44 - 18:48để tinh tinh có thêm rừng hơn năm 1990.
-
18:48 - 18:50Họ mở ra hành lang quanh rừng
-
18:50 - 18:55để nối những nhóm tinh tinh rải rác
vì bạn không muốn cận phối giống. -
18:55 - 18:58Vâng, nó có tác dụng,
và nó hiện được thực hiện ở sáu quốc gia. -
18:58 - 19:00Tương tự.
-
19:00 - 19:05CA: Tôi muốn nói, bà là một tiếng nói lạ
không mệt mỏi, khắp thế giới -
19:05 - 19:07đi rất nhiều,
-
19:07 - 19:11nói chuyện mọi nơi, truyền cảm hứng
cho mọi người khắp nơi. -
19:11 - 19:16Làm thế nào mà bà có được năng lượng đó,
-
19:16 - 19:17bà biết đấy, ngọn lửa để làm việc,
-
19:17 - 19:20vì làm vậy thật tốn sức,
-
19:20 - 19:23mọi cuộc họp với nhiều người,
-
19:23 - 19:25nó chỉ là mệt mỏi thể chất,
-
19:25 - 19:28thế nhưng, ở đây, bà vẫn làm việc.
-
19:28 - 19:30Làm sao mà bà làm được, Jane?
-
19:31 - 19:36JG: Tôi cho rằng tôi cứng cỏi,
tôi không thích đầu hàng, -
19:36 - 19:42tôi sẽ không chùn bước trước những CEO
của các công ty lớn -
19:42 - 19:43đang hủy hoại rừng,
-
19:43 - 19:50hay chính gia đang tháo dỡ mọi sự bảo hộ
đang được thực hiện -
19:50 - 19:51bởi những cựu tổng thống,
-
19:51 - 19:54anh biết tôi đang nói về ai mà.
-
19:54 - 19:56Anh biết đấy, tôi tiếp tục tranh đấu.
-
19:56 - 20:00Tôi quan tâm,
tôi đam mê đời sống hoang dã. -
20:00 - 20:03Tôi say mê thế giới tự nhiên.
-
20:03 - 20:07Tôi yêu thích rừng, tôi thấy tổn thương
khi thấy chúng bị thiệt hại. -
20:07 - 20:10Tôi quan tâm sâu sắc về trẻ con.
-
20:10 - 20:12Chúng ta đánh cắp tương lai của chúng.
-
20:12 - 20:14Tôi sẽ không đầu hàng.
-
20:14 - 20:19Tôi đoán tôi may mắn có được
gen tốt, đó là món quà, -
20:19 - 20:23một món quà khác, tôi khám phá ra mình có,
-
20:23 - 20:24là giao tiếp,
-
20:24 - 20:27dù là viết hay nói.
-
20:27 - 20:29Anh thấy đấy,
-
20:29 - 20:32nếu đi quanh như thế mà không có tác dụng,
-
20:32 - 20:35nhưng mỗi khi tôi phát biểu,
-
20:35 - 20:36mọi người đứng dậy và nói:
-
20:36 - 20:39"Tôi đã đầu hàng,
nhưng bà truyền cảm hứng cho tôi, -
20:39 - 20:41Tôi hứa sẽ làm phần nhỏ của mình."
-
20:41 - 20:46Rồi chúng tôi có chương trình cho giới trẻ
"Roots and Shoots" giờ ở 65 nước -
20:46 - 20:48đang phát triển nhanh,
-
20:48 - 20:49mọi lứa tuổi,
-
20:49 - 20:52tất cả chọn dự án để giúp
con người, động vật, môi trường, -
20:52 - 20:55xắn tay và hành động.
-
20:55 - 20:58Anh biết đấy, họ nhìn tôi
với ánh mắt sáng ngời, -
20:58 - 21:00muốn kể với Tiến sĩ Jane
họ đang làm gì -
21:00 - 21:02để thế giới trở thành một nơi tốt hơn.
-
21:02 - 21:04Làm sao mà tôi làm họ thất vọng?
-
21:04 - 21:07CA: Ý tôi, khi bà nhìn vào tương lai
hành tinh, -
21:07 - 21:09điều gì thực sự làm bà lo lắng nhất,
-
21:09 - 21:12làm bà sợ nhất về
tình trạng hiện giờ của chúng ta? -
21:14 - 21:19JG: Sự thật là chúng ta còn
chút thời gian, tôi tin thế, -
21:19 - 21:23khi chúng ta có thể ít ra bắt đầu chữa trị
những gì nguy hại -
21:23 - 21:26và làm chậm lại sự thay đổi khí hậu.
-
21:26 - 21:28Nhưng nó đang đóng dần,
-
21:28 - 21:33chúng ta thấy điều xảy ra với
việc đóng cửa quanh thế giới -
21:33 - 21:35vì COVID-19:
-
21:35 - 21:37bầu trời trong ở các thành phố,
-
21:37 - 21:41vài người hít thở không khí sạch mà
chưa từng có trước đó -
21:41 - 21:44và nhìn lên bầu trời sáng ban đêm
-
21:44 - 21:47mà họ chưa thấy lúc trước.
-
21:47 - 21:49Anh biết đấy,
-
21:49 - 21:52điều lo lắng nhất
-
21:52 - 21:55là làm sao có đủ người
-
21:56 - 21:58mọi người hiểu, nhưng họ không hành động,
-
21:58 - 22:00làm sao có đủ người dám hành động?
-
22:00 - 22:06CA: Kênh Địa Lý Quốc Gia vừa tung ra
bộ phim hoành tráng về bà, -
22:06 - 22:10nêu bật công trình của bà
qua sáu thập niên. -
22:10 - 22:13Nó có tựa là "Jane Goodall: Niềm Hy Vọng."
-
22:14 - 22:16Đó là hy vọng gì vậy, Jane?
-
22:16 - 22:17JG: Hy vọng,
-
22:17 - 22:19hy vọng lớn nhất của tôi là
tất cả bạn trẻ này. -
22:19 - 22:22Ý tôi, tại Trung Quốc,
mọi người đứng lên và nói: -
22:22 - 22:24"Dĩ nhiên tôi quan tâm đến môi trường,
-
22:24 - 22:26Tôi tham gia "Roots and Shoots"
ở tiểu học." -
22:26 - 22:30Anh biết đấy, chúng tôi có
"Roots and Shoots" giữ gìn các giá trị -
22:30 - 22:35họ rất say mê một khi họ biết
về những vấn đề -
22:35 - 22:36họ được trao quyền hành động,
-
22:36 - 22:41họ làm sạch suối, xóa bỏ
các loài xâm hại một cách nhân đạo. -
22:42 - 22:44Họ có nhiều ý tưởng.
-
22:44 - 22:48Rồi thế đó, anh biết đấy,
trí tuệ đặc biệt này của chúng ta. -
22:48 - 22:52Chúng ta bắt đầu sử dụng nó
để nghĩ tới công nghệ -
22:52 - 22:55thực sự giúp chúng ta sống
hòa đồng hơn, -
22:55 - 22:57trong đời sống riêng của chúng ta,
-
22:57 - 23:01hãy nghĩ về hậu quả chúng ta làm
hằng ngày. -
23:01 - 23:03Chúng ta mua gì, nó đến từ đâu,
-
23:03 - 23:05sản xuất nó ra sao?
-
23:05 - 23:08Liệu nó có làm hại môi trường,
nó có độc ác với động vật? -
23:08 - 23:10Có phải nó rẻ vì làm bằng công sức trẻ em?
-
23:10 - 23:12Hãy chọn lựa hợp đạo đức.
-
23:12 - 23:16Nhân tiện, bạn không thể làm
nếu bạn sống trong nghèo khổ. -
23:16 - 23:18Cuối cùng là tinh thần bất khuất
-
23:18 - 23:21của những người đương đầu
với những điều tưởng như không thể -
23:21 - 23:23và không đầu hàng.
-
23:23 - 23:26Bạn không thể đầu hàng
khi bạn có tinh thần đó. -
23:26 - 23:29Nhưng anh biết đấy, có những thứ
tôi không thể đấu tranh. -
23:29 - 23:32Tôi không thể đấu tranh chống tham nhũng.
-
23:33 - 23:37Tôi không thể đấu tranh
chống chế độ quân phiệt và độc tài. -
23:39 - 23:40Vậy nên tôi chỉ làm việc
mình có thể làm, -
23:40 - 23:44và nếu tất cả chúng ta làm một chút
những gì mình có thể -
23:44 - 23:48chắc chắn sẽ gộp lại
thành thắng lợi cuối cùng. -
23:48 - 23:49CA: Câu hỏi cuối, Jane.
-
23:49 - 23:52Nếu có một ý tưởng, một suy nghĩ,
-
23:52 - 23:56một hạt giống mà bà gieo vào đầu
những ai đang xem, -
23:56 - 23:58điều đó là gì?
-
23:58 - 24:02JG: Hãy nhớ rằng từng ngày bạn sống,
-
24:02 - 24:05bạn tác động lên hành tinh.
-
24:05 - 24:07Bạn không thể ngừng tác động.
-
24:07 - 24:11Ít ra, trừ phi bạn quá nghèo,
-
24:11 - 24:14bạn có chọn lựa bạn tác động gì.
-
24:14 - 24:16Thậm chí dù nghèo, bạn có một lựa chọn,
-
24:16 - 24:20nhưng khi chúng ta đầy đủ hơn,
chúng ta có lựa chọn nhiều hơn. -
24:20 - 24:23Nếu chúng ta lựa chọn có đạo đức,
-
24:23 - 24:26thì chúng ta bắt đầu tiến về một thế giới
-
24:26 - 24:31không quá tuyệt vọng để truyền lại
cho con cháu về sau. -
24:31 - 24:36Tôi nghĩ, đó là điều dành cho mọi người.
-
24:36 - 24:39Vì nhiều người hiểu chuyện gì đang diễn ra
-
24:39 - 24:41nhưng họ thấy vô dụng và tuyệt vọng,
họ có thể làm gì, -
24:42 - 24:44rồi họ chẳng làm gì
họ trở nên thờ ơ. -
24:44 - 24:47Đó thật nguy hiểm, sự hờ hững.
-
24:48 - 24:50CA: Tiến sĩ Jane Goodall, chà.
-
24:50 - 24:54Tôi thật muốn cảm ơn
cuộc đời đặc biệt của bà, -
24:54 - 24:56vì tất cả những gì bà làm
-
24:56 - 24:58và vì dành thời gian này với chúng tôi.
-
24:58 - 24:59Xin cảm ơn.
-
24:59 - 25:01JG: Cảm ơn.
- Title:
- Mỗi ngày bạn sống, bạn tác động lên hành tinh
- Speaker:
- Jane Goodall, Chris Anderson
- Description:
-
Nhà nghiên cứu linh trưởng huyền thoại Jane Goodall nói rằng sự tồn tại của loài người phụ thuộc vào bảo tồn thế giới tự nhiên. Trong cuộc trò chuyện với trưởng nhóm TED Chris Anderson, bà kể chuyện những ngày ban đầu làm việc với tinh tinh, cách bà chuyển mình từ một nhà tự nhiên học tôn kính sang một nhà hoạt động tận tâm và cách bà trao sức mạnh cho cộng đồng khắp thế giới để cứu môi trường sống tự nhiên.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TEDTalks
- Duration:
- 25:14
Thu Ha Tran approved Vietnamese subtitles for Every day you live, you impact the planet | ||
Thu Ha Tran edited Vietnamese subtitles for Every day you live, you impact the planet | ||
Thu Ha Tran edited Vietnamese subtitles for Every day you live, you impact the planet | ||
Anh Pham edited Vietnamese subtitles for Every day you live, you impact the planet | ||
Anh Pham edited Vietnamese subtitles for Every day you live, you impact the planet | ||
Hoàng Trung Lê accepted Vietnamese subtitles for Every day you live, you impact the planet | ||
Hoàng Trung Lê edited Vietnamese subtitles for Every day you live, you impact the planet | ||
Hoàng Trung Lê edited Vietnamese subtitles for Every day you live, you impact the planet |