Return to Video

کۆتا ئەندامە زیندووەکانی جۆرێکی لەناوچوو- جان ستێجسکاڵ

  • 0:07 - 0:13
    لە دەشتە پانوبەرینەکانی کینیا، دوو کەر
    کەدەنی مێینەی سپی باکووری، ناین و فاتوو،
  • 0:13 - 0:16
    بەبێ بەوەستان گیای سەر زەوییەکە دەجوون.
  • 0:16 - 0:18
    لەم کاتەی ئەو ڤیدیۆییە بڵاودەبێتەوە،
  • 0:18 - 0:23
    ئەم دووانە بە کۆتا کەرکەدەنی سپی باکوری
    ناسێنراون کە لەسەر زەوەی ماوەتنەوە.
  • 0:23 - 0:26
    جۆرەکەیان چالاکانە لە ناودەچن -
  • 0:26 - 0:30
    بەبێ نێرینەیەک،
    ناین و فاتوو ناتوانن زاوزێبکەن.
  • 0:30 - 0:34
    و هێشتا، هێوایەک هەیە تا
    کەرکەدەنی سپی باکوری ببوژێنینەوە.
  • 0:34 - 0:36
    ئەم چۆن دەتوانرێت؟
  • 0:36 - 0:39
    چیرۆکەکە نزیک ٥٠ ساڵ
    بەر لە ئێستا دەست پێدەکات،
  • 0:39 - 0:42
    کاتێک ڕاوجییەکان دەستیانکرد بە ڕاوکردنی
    نایاسایی هەزارەها کەرکەدەن
  • 0:42 - 0:45
    لە هەموو ئەفریقادا بۆ قۆجەکانیان.
  • 0:45 - 0:48
    ئەمە، کۆبوونەوەی شەڕی ناوخۆی
    لە هەرێمەکەیان،
  • 0:48 - 0:52
    جۆری کەرکەدەنی سپی باکوری
    بەتەواوەتی لەناوبرد.
  • 0:52 - 0:57
    نیگەرانی ژینگەدۆستان وایکرد هەوڵبدەن
    لە باخچەی ئاژەڵان وەچەیان پێبخەنەوە
  • 0:57 - 1:01
    لە ساڵانی ١٩٧٠، کۆکردنەوە و
    پاشەکەوتکردنی تۆ لە نێرەکان.
  • 1:01 - 1:05
    تەنها چوار کەرکەدەن لەڕێگەی پرۆگرامی
    وەچەخستنەوەی بەرزخوازی لە دایکبوون.
  • 1:05 - 1:10
    ناین، و کچەکەی فاتوو
    کۆتا دوو دانەن.
  • 1:10 - 1:15
    لە ساڵی ٢٠١٤، سروشتپارێزان زانیان
    کەوا هیچیان ناتوانن بێچوو بخەنەوە.
  • 1:15 - 1:20
    هەرچەندە ناین فاتووی بووە،
    ئێستا ئەو لاقەکانی زۆر بێ هێزبوون،
  • 1:20 - 1:23
    کەوا زیان بە تەندروستی دەگەیەنێت
    ئەگەردووبارە دووگیان بێتەوە.
  • 1:23 - 1:27
    فاتوو، لەکاتێکدا
    ناوپۆشی منداڵدانی خراپی هەیە.
  • 1:27 - 1:34
    پاشان، کۆتا جۆری کەرکەدەنی نێرینەی
    سپی باکوری، سودان، لە ساڵی ٢٠١٨ مرد.
  • 1:34 - 1:38
    بەڵام یەک تروسکە هیوا هەبوو:
    ئەویش زاوزێکردن لەڕێگەی دەستکردەوە.
  • 1:38 - 1:43
    بەبێ هیچ نێرێک و مێیەک
    دەتوانرێت پڕۆسەی دووگیانکردن ئەنجام بدرێت،
  • 1:43 - 1:47
    ئەمە تەنانەت بە قسەش پڕۆسەیەکی
    ئالۆز و مەترسیداریشە.
  • 1:47 - 1:51
    هەرچەندە زاناکان تۆی نێرینەیان هەڵگرتووە
    پێویستە هێلکەی مێنە کۆبکەنەوە-
  • 1:51 - 1:57
    تاقیکردنەوەیەکی ئاڵۆزە پێویستە
    بۆ ماوەی دوو کاتژمێر مێکە بورووژێنرێت.
  • 1:57 - 2:00
    دواتر، کۆرپەلەی توانادار
    لە تاقیگە دروست دەکرێت-
  • 2:00 - 2:05
    شتێک کەوا هەرگیز پێشتر نەکراوە
    و کەسیش نازانێت چۆن ئەنجامی بدات.
  • 2:05 - 2:07
    هەرچەندە ئەمە تەنها سەرەتاییەکە-
  • 2:07 - 2:10
    دایکی دووگیانکراو لە ڕیگەی چاندنی
    دەستکردوە جۆری دیکەی کەرکەدەن
  • 2:10 - 2:13
    دەتوانێت کۆرپەلە تا ماوەی
    ماوەی دووگیانی هەڵبگرێت.
  • 2:13 - 2:17
    مێینەکەن جۆرێکی نزیکن
    لە کەرکەدەنی سپی باشوری،
  • 2:17 - 2:21
    هەردوو جۆرەکە دەبن بە کلیلێک بۆ
    گەشەپێدانی کۆرپەلەی کەرکەدەن لە تاقیگە
  • 2:21 - 2:25
    و ڕابەرایەتیکردنی پاڵێوراوەکان بۆ دایکی
    دووگیانکراو لە ڕێگەی چاندنی دەستکرد.
  • 2:25 - 2:30
    کەرکەدەنی سپی باکوری و باشوری
    میلیۆنان ساڵە لە یەکتر جیابۆنەتەوە
  • 2:30 - 2:34
    هەرچەندە هێشتا دوو جۆری
    نزیکن لەیەکەوە.
  • 2:34 - 2:38
    لە هەرێمی جیاواز نشتەجێبوون، و
    کەمێک سیفەتی جەستەیی جیاوازییان هەیە.
  • 2:38 - 2:42
    لە ڕووداوێکی خۆشبەختانە
    چەندان لە کەرکەدەنە مێینە سپیە باشورییەکان
  • 2:42 - 2:45
    پێویستیان بە چارەسەرکردن دەبێت
    بۆ گرفتی زاوزێکردنی خۆیان،
  • 2:45 - 2:49
    و توێژەرەکان دەتوانن هێلکەکانیان کۆبکەنەوە
    وەک بەشێک لە چارەسەرەکەیان.
  • 2:49 - 2:53
    لە باخچەی ئاژەڵانی دڤور
    کرالۆڤ لە تشرینی یەکەمی ٢٠١٥،
  • 2:53 - 2:59
    شارەزایانیIZW بەرلین دەستیانکرد بە
    کۆکردنەوەی هێلکە لە کەرکەدەنی سپی باشوری
  • 2:59 - 3:05
    و بۆ ئەڤانتیەیان، تاقیگەی زاوزێکردنی
    ئاژەڵان لە ئیتاڵیا نارد.
  • 3:05 - 3:12
    زاناکان گەشەیان بە تەکنیکێک دا و نایابیان
    کردوە تا کۆرپەلەی توانادار دروست بکەن.
  • 3:12 - 3:14
    جارێک تەکنیکەکەیان ئەنجام دا،
  • 3:14 - 3:20
    توێژەرەوەکان هێلکەیان لە ناین و فاتوو
    وەرگرت لە ٢٢ ئابی ٢٠١٩
  • 3:20 - 3:22
    و بۆ ئیتالیایان نارد.
  • 3:22 - 3:25
    سێ ڕۆژ دواتر،
    هێلکەکەیان لەگەڵ تۆی
  • 3:25 - 3:28
    کەرکەدەنێکی نێرینەی سپی باکوری پیتاند.
  • 3:28 - 3:32
    داوای هەفتەکەی تر، دوو هێلکە
    توانیان بگەنە قۆناغی گەشەکردن
  • 3:32 - 3:36
    کاتێک کۆرپەلە دەتوانرێت ببەستێندرێت
    و بۆ داهاتوو هەڵبگیرێت.
  • 3:36 - 3:41
    کۆکردنەوەیەکی ترلە کانوونی یەکەمی ٢٠١٩
    کۆرپەلەیەکی تری بەرهەمهێنا.
  • 3:41 - 3:48
    لە سەرەتاکانی ٢٠٢٠، پلاندانرا سێ جار لە
    ساڵێکدا هێلکە لە ناین و فاتوو وەربگیرێت
  • 3:48 - 3:50
    ئەگەر باری تەندروستییان جێگیربێت.
  • 3:50 - 3:52
    لەهەمان کاتدا، توێژەرەوەکان
    دەگەران بەدوای
  • 3:52 - 3:55
    بەڵینی کەرکەدەنی سپی باشوری دایکی
    دووگیانکراو لەڕێگەی چاندنی دەستکردەوە-
  • 3:55 - 3:59
    نایابانە توانی ماوەی دووگیانی
    پێشتری تێپەڕێنێت.
  • 3:59 - 4:02
    پلانی چاندنی دەستکرد
    هەرچاندە نازانرێت ئەنجامەکەی چی دەبێت-
  • 4:02 - 4:05
    کەرکەدەنە سپییەکانی باکوری و باشوری
    بەیەکەوە وەچەیان خستۆتەوە
  • 4:05 - 4:10
    لە کۆتاییەکانی چاخی بەستەڵەک و
    لەم دوایانە لە ساڵی ١٩٧٧،
  • 4:10 - 4:14
    بۆیە توێژەرەوان گەشیبینن
    کەرکەدەنێکی سپی باشوری
  • 4:14 - 4:17
    دەتوانێت لە تەواوی ماوەی دووگیانی
    کەرکەدەنی سپی باکوری هەڵبگرێت.
  • 4:17 - 4:21
    هەروەها، ماوەی دووگیانی هەردووو جۆرەکە
    هەمان درێژیان هەیە.
  • 4:21 - 4:25
    هێشتا، گواستنەوەی کۆرپەلە
    بۆ کەرکەدەنەکە فێڵە
  • 4:25 - 4:27
    چونکە لەبەر شێوەی کونی زێ مێینە.
  • 4:27 - 4:30
    ئامنجی کۆتایی،
    کەوا چەند دەیەکی دەوێیت،
  • 4:30 - 4:34
    زیاتکردنی وەچەی
    کەرکەدەنی سپی باکورییە
  • 4:34 - 4:37
    لە سەر شێوە ڕەسەنەکەیان.
  • 4:37 - 4:40
    توێژینەوەکان پێشنیاری ئەوە دەکەن
    کەوا نموونەمان هەیە لە هەموو تاکێک
  • 4:40 - 4:45
    بۆ دروستکردنەوەی گرووپەکە لەگەڵ جیناتی
    هەمەچەشنی جۆرەکان سەدەیەک پێشا ئێستا.
  • 4:45 - 4:48
    هەرچەندە دیاریکراوەی
    ئەم ڕەنجە نایابە،
  • 4:48 - 4:52
    ەکو جۆری زیاتر ڕووبەڕووی مەترسی
    توقێنەر دەبنەوە یاخود چالاکانە لەناودەچن،
  • 4:52 - 4:56
    هەروەها مەیدانێکی زۆرانبازییە بۆ
    پرسیارە گەورەکان:
  • 4:56 - 5:00
    ئایا ئێمە بەرپرسیارین تا هەوڵبدەین
    جۆرەکان لە لێواری لەناوچوون بگەڕێنینەوە،
  • 5:00 - 5:04
    بەتایبەتی کردارەکانی مرۆڤ
    ئەمانی بەم ڕۆژە گەیاندووە؟
  • 5:04 - 5:07
    ئایا ڕەنجە سنوردارکراوەکان
    پێویستە بەکاربهێنرین
  • 5:07 - 5:10
    لە پاراستنی ئەم ئاژەڵانەی هەڕەشەی
    لەناوچوونیان لەسەرە؟
Title:
کۆتا ئەندامە زیندووەکانی جۆرێکی لەناوچوو- جان ستێجسکاڵ
Speaker:
جان ستێجسکاڵ
Description:

تەواوی وانەکە لەم بەستەرە چاو لێبکە: https://ed.ted.com/lessons/the-last-living-members-of-an-extinct-species-jan-stejskal

لە دەشتە پانوو بەرینەکانی کینیا، دوو کەرکەدەنی مێینە سپی باکووری بە ناوی ناین و فاتوو ، بەبێ وەستان گیان سەر زەویەکە دەجوون. ئەم دوو کەرکەدەنی سپی باکورییە بە کۆتا ناسێنراون لەسەرزەوی. خۆرەکەیان چالاکانە لەناو دەچێت بەبێ هیچ نێرەیەک، ناتوانن زاوزێبکەن. و ‌هێشتا هیوا هەیە تا کەرکەدەنی سپی باکوری ببوژێنرێتەوە. ئەمە چۆن دەکرێت؟ جان ستێجسکاڵ زانست چالاک دەکات لە بوژاندنەوەی جۆرێکی مردوو.

وانەکە لەلایەن جان ستێجسکاڵ، دەرهێنان لە لایەن دێنیس چاپۆن.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:11

Kurdish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.