Cięty dowcip Jane Austen - Iseult Gillespie

Pełna lekcja: https://ed.ted.com/lessons/the-wicked-wit-of-jane-austen-iseult-gillespie

Nieważne, czy Jane Austen opisuje kłótnie rodzinne, ciche wyznania miłości czy pikantne plotki - czytelnik często ma wrażenie, jakby pisała specjalnie dla niego. Cięty dowcip i zuchwała figlarność Austen są widoczne w jej bohaterkach, których rozmowy są niczym mrugnięcie okiem do czytelnika. Iseult Gillespie zgłębia przebiegłą satyrę na społeczeństwo i ironiczny humor Jane Austen.

Lekcja: Iseult Gillespie, reżyseria: Compote Collective.

Źródła cytatów w języku polskim:
Jane Austen, "Duma i uprzedzenie", tłum. Magdalena Gawlik-Małkowska, Prószyński i S-ka, 2005
Jane Austen, "Mansfield Park", tłum. Anna Przedpełska-Trzeciakowska, Oxford Educational, 2009

Nieważne, czy Jane Austen
opisuje kłótnie rodzinne,

ciche wyznania miłości

czy pikantne plotki,

czytelnik często ma wrażenie,
jakby pisała specjalnie dla niego.

Jej cięty dowcip i zuchwała figlarność
są widoczne w jej bohaterkach,

których rozmowy są niczym
mrugnięcie okiem do czytelnika.

Niektórzy czytelnicy czują się
nawet jak powiernicy autorki,

potajemnie wymieniający listy
z uroczo złośliwą przyjaciółką Jane.

Jednak ten wyjątkowy, ironiczny humor

to tylko jedna z mocnych stron
jej przebiegłej satyry

na społeczeństwo, maniery
i zapierające dech w piersiach romanse.

Austen tworzyła na początku XIX wieku,

odsłaniając w swych powieściach

sekretne życie wyższych klas
z angielskiej wsi.

Od urazy ubranej w miłe słówka,

po kłótnie skrywające wzajemną fascynację,

jej powieści zgłębiają niezwykłe
zderzenie emocji i etykiety.

Choć romans jest u niej częstym wątkiem,

Austen odrzuciła popularny wtedy
sentymentalny styl.

Nie ma tu wzniosłych historii o miłości,

postacie zachowują się naturalnie,
często nieporadnie.

Wymieniają praktyczne rady, życzliwe żarty

i mniej życzliwe uwagi
na temat aroganckich znajomych.

Zmagając się z ogromem konwenansów,

postacie Austen potrafią
dostrzegać komizm w hipokryzji,

etykiecie i towarzyskich pogawędkach.

Pan Bennet żartuje,
mówiąc do ulubionej córki:

"Ostatecznie żyjemy po to,
aby zapewniać rozrywkę sąsiadom

i sami ich wyśmiewać".

Chociaż bohaterki Austen drwią
z bezsensownych obyczajów,

pisarka w pełni rozumiała
praktyczne znaczenie zachowania pozorów.

W czasach, kiedy tworzyła,

bogate zamążpójście było koniecznością
dla większości młodych kobiet.

Pisarka często pokazuje konflikt
między poszukiwaniem wyśnionej miłości

a ekonomicznymi korzyściami
ze znalezienia dobrej partii.

Mary Crawford, bystra bywalczyni salonów
z "Mansfield Park", tak to podsumowuje:

"Małżeństwo jest dla każdego,

jeśli jest to małżeństwo odpowiednie.

Nie jestem za tym,
żeby się daremnie poświęcać".

Jak można się spodziewać,
temat ten był bliski samej Jane Austen.

Urodziła się w 1775 roku

i żyła w kręgach społecznych,
o jakich pisała w powieściach.

Rodzice Jane wspierali
jej edukację i pisanie powieści

oraz pomagali je anonimowo publikować.

Pisanie nie było jednak
lukratywnym zajęciem.

Choć Austen miała kilka sympatii,

nigdy nie wyszła za mąż.

Elementy jej życiorysu
można znaleźć u wielu jej bohaterek,

inteligentnych i dowcipnych kobiet
o praktycznym podejściu do życia

i bogatym życiu wewnętrznym.

Te uparte bohaterki to ciekawy filar

dla burzliwych historii miłosnych.

Zuchwała Elizabeth Bennett
z "Dumy i uprzedzenia"

tak troszczy się o życie uczuciowe sióstr,
że nie zauważa nieporadnego konkurenta.

Nieugięta Anne Elliot z "Perswazji"

postanawia nigdy nie wyjść za mąż,
zachowując wierność pierwszej miłości.

Elinor Dashwood zawzięcie chroni rodzinę

kosztem własnych pragnień

w "Rozważnej i romantycznej".

Kobiety te stają przed trudnymi wyborami

uczuciowymi, rodzinnymi i finansowymi,

i dokonują ich,
nie poświęcając swoich wartości

ani nie tracąc poczucia humoru.

Oczywiście postaciom tym daleko do ideału.

Często sądzą, że wszystko wiedzą.

Opowiadając historię z ich perspektywy,

Austen pozwala nam wierzyć,
że bohaterka ma rację,

tylko po to, żeby zaraz pokazać,
jak się mylimy - i my, i bohaterka.

Tytułowa bohaterka "Emmy" czuje,
że otaczają ją nudni sąsiedzi

i przyjaciele, którzy nie mogą
dorównać jej sprytem.

Jej goście paplają cały czas o niczym

i czytelnik zaczyna się zgadzać,

że Emma to jedyna fascynująca postać
w tej spokojnej okolicy.

Jednak choć ma wybujałe ego,
może tylko się jej wydaje,

że ma wszystko pod kontrolą
w życiu i w miłości.

Poczucie bliskości z bohaterką sprawia,

że takie niespodzianki
są podwójnie zaskakujące,

bo nie spodziewa się ich
ani Emma, ani czytelnik.

Jednak wady bohaterek
nie umniejszają ich samych,

a jedynie dowodzą "ludzkiej niestałości".

Złożoność postaci zapewniła Austen
powodzenie na scenie i ekranie

i sprawiła, że jej powieści
są bliskie współczesnemu odbiorcy.

Oby więc nowi czytelnicy znajdowali
w pannie Austen przyjaciółkę

przez wiele kolejnych lat.