Zeige Revision 4 erzeugt am 11/16/2020 von Nihal Aksakal.

1. Titel:
   İnsanlığı Mars'a götürme görevi için daha iyi uzay giysilerini nasıl yaparız? | Allison Anderson | TEDxMileHigh
2. Beschreibung:

   Uzay giysileri, teknik mühendisliğin şimdiye kadar başardığı en iyi işlerden biri. Peki astronotlara ciddi zararlar verdiğini biliyor muydunuz? Morluklar, burkulmalar, sıkışmış sinirler, tırnak kayıpları ve hatta rotator manşet yırtıkları. Astronotları Mars'a güvenli ve başarılı bir şekilde göndereceksek, öncelikle ikonik uzay giysilerini yeniden tasarlamalıyız. Uzay mühendisi Allison Anderson bizlere nasıl yapılacağını gösteriyor.

   Allison Anderson, Colorado Boulder Üniversitesi Smead Havacılık ve Uzay Mühendisliği Bilimleri Bölümü'nde Doktor Öğretim Üyesi ve Bütünleştirici Fizyoloji alanında Yardımcı Profesör. Çalışmaları, insanları Mars'a götürme görevini gerçekleştirmeyi sağlama hedefi ile biyomedikal uzay mühendisliği ve zorlu çevrelerde insan psikolojisi üzerine odaklanıyor. MIT'de doktorasını tamamladı ve Ulusal Uzay Biyomedikal Araştırma Enstitüsü'nden doktora sonrası üyeliği aldı. Missouri kırsalında bir çiftlikte büyüdü, beş çocuktan dördüncüsü ve şimdi ise hususi pilot.

   Bu konuşma TED’den bağımsız, yerel bir topluluğun düzenlediği bir TEDx etkinliğinde TED Konferansı formatı kullanılarak yapılmıştır. Daha fazla bilgi için: http://ted.com/tedx

3. 10690 0:11 - 0:14
   İnsanlar elli sene önce
   geçtiğimiz temmuzda,
4. 14336 0:14 - 0:17
   ilk defa Ay'a adım attı
5. 17053 0:17 - 0:20
   ve gezegenimiz hakkındaki düşüncelerimizi
   yeniden tanımladılar.
6. 21199 0:21 - 0:26
   Bir insanı Ay'da ya da uzayda yürürken
   her gördüğünüzde,
7. 26205 0:26 - 0:29
   üzerilerinde uzay giysisi vardı.
8. 29680 0:30 - 0:34
   Uzay giysisi, insanoğlunun bir parçası
   olmanın ne anlama geldiğini,
9. 34249 0:34 - 0:39
   keşfetmenin ve ulaşmanın imkansız
   olduğunu düşündüğümüz bir şeyi kapsıyor.
10. 39123 0:39 - 0:42
    Ancak sadece bir kıyafet
    parçasından ibaret değil.
11. 41867 0:42 - 0:47
    Uzay giysisi, teknik mühendisliğin
    başardığı en iyi işlerden birisi.
12. 47823 0:48 - 0:50
    Bir insanı hayatta tutmak için
13. 50263 0:50 - 0:52
    uzay aracının yaptığı her şeyi yapıyor
14. 52120 0:52 - 0:54
    ancak giyilebilir.
15. 55721 0:56 - 0:57
    Çok gelişmiş olmasına rağmen
16. 57432 0:57 - 1:00
    uzay giysisini giymek
    şaşırtıcı bir şekilde tehlikeli.
17. 60862 1:01 - 1:03
    Sadece bakarak anlayamazsınız
18. 63033 1:03 - 1:06
    ama bu giysi astronotları yaralıyor:
19. 66784 1:07 - 1:11
    Morluklar, burkulmalar, sıkışmış sinirler
20. 70727 1:11 - 1:14
    ve hatta kayıp tırnaklar.
21. 74319 1:14 - 1:19
    23 astronotun, rotator manşet yırtığı gibi
    yaralanmaların tedavisi için
22. 78796 1:19 - 1:21
    omuz ameliyatı olmaları gerekti.
23. 82036 1:22 - 1:26
    Böyle bir şey Ay'ın ya da Mars'ın
    yüzeyinde gerçekleşseydi
24. 86297 1:26 - 1:28
    görevi mahvedebilirdi.
25. 89401 1:29 - 1:31
    Sözün özü, uzay giysisini geliştirmek
26. 91450 1:31 - 1:34
    insanların uzayı keşfetmesinin önündeki
27. 94380 1:34 - 1:37
    kimsenin konuşmadığı
    en büyük engellerden biri.
28. 97678 1:38 - 1:42
    Bilimi geliştirmek için yapabileceğimiz
    en önemli şeylerden birinin
29. 101884 1:42 - 1:44
    Mars'a insan göndermek
    olduğuna inanıyorum.
30. 105030 1:45 - 1:48
    Robot keşifçilerimizden
    çok fazla şey öğrendik
31. 107538 1:48 - 1:50
    ama çok kısıtlılar.
32. 110397 1:50 - 1:53
    O gezegenin yüzeyindeki bir insan,
33. 112665 1:53 - 1:56
    güneş sistemimizin nasıl oluştuğuna
34. 115526 1:56 - 1:59
    ya da muhtemelen hayatın nasıl başladığına
    dair tarihin kilidini açabilir.
35. 119634 2:00 - 2:03
    İnsanları Mars'a göndermek için
    milyon dolarlar gerek
36. 122732 2:03 - 2:07
    ama Mars'a tüm zamanınızı habitatınızda
    geçirmek için gitmiyorsunuz.
37. 127832 2:08 - 2:10
    Astronotlar keşif yapıyor
38. 130409 2:10 - 2:13
    ve giysiyi çokça giyiyor olacaklar.
39. 132770 2:13 - 2:14
    Mevcut NASA planlarına göre,
40. 134214 2:14 - 2:18
    beş insanı 500 günlüğüne
    yüzeye gönderirsen
41. 138488 2:18 - 2:21
    bir görev boyunca yaklaşık olarak
42. 140592 2:21 - 2:23
    1.000 uzay yürüyüşü yapılmış olacak.
43. 143323 2:23 - 2:25
    Açıklamak gerekirse,
44. 144847 2:25 - 2:28
    insanlık tarihindeki tüm
    uzay uçuşlarının toplamında
45. 148176 2:28 - 2:32
    400'ün biraz üzerinde
    uzay yürüyüşü yaptık.
46. 152260 2:32 - 2:35
    Bu kabiliyet açısından büyük bir sıçrama.
47. 156344 2:36 - 2:40
    Eğer bunu başaracaksak,
    ben yapacağımıza inanıyorum,
48. 160375 2:40 - 2:44
    uzay giysisini büyük ölçüde
    yeniden tanımlamalıyız.
49. 164815 2:45 - 2:47
    Uzay keşiflerine olan ilgim
50. 167279 2:47 - 2:49
    üçüncü sınıftayken,
51. 168609 2:49 - 2:52
    sınıf öğretmenimiz günü astronotlardan
    bahsederek geçirdiğinde başladı.
52. 172569 2:53 - 2:58
    İnsanların oraya gidebildiğini
    gerçekten anladığım ilk zamandı.
53. 178840 2:59 - 3:03
    O zamandan beri, insan uzay uçuşu
    hayatımın tutkusu oldu.
54. 183340 3:03 - 3:06
    Ancak astronotların uzay giysilerinin
    içinde çalışmasının
55. 186483 3:06 - 3:08
    ne kadar zor olduğunu
56. 188353 3:08 - 3:10
    yüksek okula gittiğimde anlamaya başladım.
57. 190460 3:10 - 3:15
    Uzay giysisi, nefes alınmasını sağlaması
    için oksijenle basınçlandırılıyor
58. 194637 3:15 - 3:18
    ama bu basınç onu
    katı ve bükülmez bir hale getiriyor.
59. 198640 3:19 - 3:21
    Balondan hayvan yapmayı düşünün.
60. 201338 3:21 - 3:23
    Balonu büktüğünüzde
61. 202845 3:23 - 3:26
    asıl şekline geri dönmek istiyor.
62. 206870 3:27 - 3:30
    Mühendisler bu problemi,
    giysinin eklemlerini
63. 209548 3:30 - 3:33
    akordeon ve rulmanlarla
    tasarlayarak çözmeye çalıştılar
64. 212759 3:33 - 3:38
    ama bu hâlâ insanları tuhaf
    ve doğal olmayan hareketlere zorluyor.
65. 218616 3:39 - 3:41
    Giyside hareket edebilmek için
66. 220714 3:41 - 3:44
    ilk önce vücudunu giysiyle temas
    edene kadar oynatman gerekiyor.
67. 223723 3:44 - 3:47
    Ancak ondan sonra giysi
    hareket etmeye başlıyor.
68. 227206 3:47 - 3:50
    Bu şekilde uzanıp kafana dokunamazsın,
69. 230254 3:50 - 3:54
    bunun yerine astronotların kollarını açıp,
70. 234041 3:54 - 3:57
    ondan sonra dirseklerini bükerek
    başlıklarına dokunmaları lazım.
71. 237549 3:58 - 4:01
    Bunu Dünya'da hatırlayıp yapması bile zor,
72. 240843 4:01 - 4:03
    kaldı ki uzay aracının dışındayken
73. 243420 4:03 - 4:07
    saatte 27.358848 km hız ile
    giderken hatırlayacaksın.
74. 246988 4:07 - 4:09
    Üzerine olması da diğer bir büyük problem.
75. 249394 4:09 - 4:11
    Mart 2019'da NASA,
76. 250903 4:11 - 4:14
    tamamı kadınlardan oluşan
    ilk uzay yürüyüşünü
77. 254443 4:14 - 4:17
    mevcut uzay giysileri mürettebata uymadığı
78. 257307 4:17 - 4:21
    ve doğru ölçülerde yeni bir giysi yapmak
    çok zaman alacağı için
79. 260652 4:21 - 4:23
    iptal etmek zorunda kaldı.
80. 264185 4:24 - 4:27
    Yani astronotların
    giysinin içerisinde çalıştığında
81. 267451 4:27 - 4:30
    hırpalanmasının sebebi
    basınç ve üstlerine olmaması.
82. 271138 4:31 - 4:36
    Bu yüzden, hayatımı daha iyi
    uzay giysileri tasarlamaya adadım.
83. 277189 4:37 - 4:42
    İlk adım, insanların giysi içerisinde
    nasıl hareket edeceğini anlamak.
84. 282364 4:42 - 4:47
    Astronotların neden yaralandığını
    anlamak için içeriyi göremiyorsun.
85. 287497 4:47 - 4:50
    CU Boulder'daki öğrencilerimle birlikte,
86. 290226 4:50 - 4:54
    insanların hareketini
    ve giysi ile etkileşimini
87. 293557 4:54 - 4:57
    içeri girip ölçmesi için
    giyilebilir sensörler üretiyoruz.
88. 298406 4:58 - 5:00
    Bu veri ile,
89. 299575 5:00 - 5:01
    biri onu yüzlerce kez giydikten sonra
90. 301383 5:01 - 5:04
    giyen kişiyi yaralayıp yaralamadığını
91. 303639 5:04 - 5:08
    ya da hâlâ rahat olup olmadığını
    öngörebilmeyi umuyoruz.
92. 308739 5:09 - 5:12
    İnsanlar Mars yüzeyine
    ilk adımı attıklarında,
93. 312305 5:12 - 5:15
    ilk teması botları gerçekleştirecek.
94. 316033 5:16 - 5:19
    1972'de Apollo astronotları
    Ay'ı terk ettiğinden beri,
95. 318915 5:19 - 5:23
    astronotların uzay giysisi içinde
    yürümeleri gerekmedi.
96. 322901 5:23 - 5:28
    Çünkü bot da basınçlanıyor,
    ayak içeride sabit değil.
97. 328332 5:28 - 5:33
    Birkaç numara büyük
    yürüyüş ayakkabısı giymek gibi bir şey.
98. 333309 5:33 - 5:36
    Her adım attığında topuk arkadan kalkarak
99. 336343 5:36 - 5:41
    su toplanmasına, enerji kaybına
    ve tuhaf harekete sebep oluyor.
100. 340882 5:41 - 5:43
     Mesele şu ki, eğer yürüş esnasında
101. 342986 5:43 - 5:46
     ayağınız su toplarsa
     sadece kötü bir yürüyüş geçirirsiniz.
102. 345821 5:46 - 5:49
     Eğer Mars yüzeyinde ayağınız su toplarsa
103. 348625 5:49 - 5:50
     işinizi yapmak çok zor.
104. 350505 5:51 - 5:53
     Bundan acı verici de olabilir.
105. 353570 5:54 - 5:56
     Astronotlardan birinin bot problemi vardı,
106. 355758 5:56 - 5:59
     bıçak saplanması gibi
     bir acı hissettiğini söyledi.
107. 359998 6:00 - 6:03
     Daha iyi bir uzay giysisi botu
     tasarlamak için
108. 362855 6:03 - 6:06
     öğrencim Aubie, yürürken
     ayağın şeklini ölçen
109. 365727 6:06 - 6:09
     dört boyutlu
     bir hareket yakalama sistemi yaptı.
110. 369247 6:09 - 6:10
     Bu veri ile,
111. 370430 6:10 - 6:14
     astronotlarımızın daha da fazlasını
     keşfedebilmesi için
112. 374050 6:14 - 6:18
     ayağı botun içine nasıl oturtacağımızı
     yeniden tasarlamayı planlıyoruz.
113. 379027 6:19 - 6:23
     Ancak Mars için uzay giysilerinde
     gerçekten devrim yapmak istiyorsak
114. 382871 6:23 - 6:24
     vücudu şuan yaptığımızdan
115. 384464 6:24 - 6:27
     temelde daha farklı
     bir yöntemle korumalıyız.
116. 388038 6:28 - 6:31
     Marslı bir uzay giysisinin çözümünün,
117. 391068 6:31 - 6:34
     ilk kez Dr.Paul Webb tarafından
     1960'larda önerildiği gibi
118. 394328 6:34 - 6:38
     dapdar bir elastik kavrama
     dayandığına inanıyorum.
119. 398114 6:38 - 6:41
     Mekanik karşı basınç denilen
     bir kavram kullanıyor.
120. 401298 6:41 - 6:45
     Bu, şişirilmiş bir giysi kullanmaktansa
121. 404698 6:45 - 6:46
     vücudu saran bir giysinin
122. 406442 6:46 - 6:49
     basıncı cilde uygulaması anlamına geliyor.
123. 409824 6:50 - 6:53
     Ne yazık ki bu giysiler hiç ilgi çekmedi
124. 412867 6:53 - 6:54
     çünkü koltuk altı gibi
125. 414409 6:54 - 6:58
     vücudun karmaşık şekilleri üzerine
     basınç uygulamak çok zor.
126. 419402 6:59 - 7:03
     Yüksek lisans öğrencisiyken danışmanım,
     motosiklet yarış tulumu tasarlayan
127. 423052 7:03 - 7:07
     bir şirket olan Dainese ile çalışmak üzere
     beni İtalya'ya gönderdi.
128. 427963 7:08 - 7:10
     David bana şöyle söyledi:
129. 429588 7:10 - 7:12
     "Bu insanlar hayatında tanışabileceğin
     en iyi tasarımcılar.
130. 432723 7:13 - 7:16
     Mühendislik yeteneklerini, onların
     tasarım yetenekleriyle birleştirmeni
131. 436320 7:16 - 7:20
     ve mekanik karşı basınç uzay giysisi
     prototipleri tasarlamanı istiyorum."
132. 440527 7:21 - 7:23
     Böylece İtalya'ya gittim.
133. 442936 7:23 - 7:25
     O yaz bir mühendis olarak
134. 445330 7:25 - 7:29
     en yaratıcı ve ilham verici
     deneyimleri edindiğim yaz oldu.
135. 449900 7:30 - 7:34
     Her gün, Stefano ile birlikte
     yeni bir uzay giysisi prototipi yapıverir,
136. 454260 7:34 - 7:36
     test eder ve sonra
     tasarımını değiştirirdik.
137. 456904 7:37 - 7:41
     Mekanik karşı basınçlı uzay giysisine
     sürekli yaklaşıyoruz
138. 460940 7:41 - 7:46
     ama uzay uçuşuna hazır olacak bir şey için
     hâlâ kat edilecek uzun bir yol var.
139. 467152 7:47 - 7:49
     O zamandan beri
140. 468911 7:49 - 7:52
     MIT, Minnesota Üniversitesi,
141. 471852 7:52 - 7:55
     Avustralya Royal Melbourne
     Teknoloji Enstitüsü,
142. 474955 7:55 - 7:59
     David Clark şirketi ve NASA'daki
     arkadaşlardan oluşan bir ekiple çalışmaya
143. 478783 7:59 - 8:02
     ve bu tasarım sorunlarıyla
     ilgilenmeye devam ettim.
144. 484580 8:05 - 8:07
     Şimdi laboratuvarımda,
     mekanik karşı basıncı
145. 486938 8:07 - 8:11
     uzay giysilerinde kullanacağımız
     yollar hakkında uğraşıyoruz.
146. 491258 8:11 - 8:14
     Mekanik karşı basınç ile
     gaz basıncı arasında
147. 494476 8:14 - 8:16
     şeçim yapmak yerine
148. 496443 8:16 - 8:18
     neden ikisini de seçemeyelim?
149. 499613 8:20 - 8:22
     Eğer tasarım problemini
     ikiye bölecek olursak,
150. 502049 8:22 - 8:27
     diyelim ki basıncın %50'sini
     sıkı elastik bir giysi katmanıyla,
151. 507336 8:27 - 8:33
     %50'sini de şuan kullandığımız geleneksel
     gaz basınçlı giysiyle uygularsak
152. 513185 8:33 - 8:37
     astronotlarımızı daha az katı
     ve bükülebilir olan
153. 516718 8:37 - 8:41
     ama ayrıca fazlalıklardan dolayı daha
     güvenli olan giysilerle koruyabileceğiz.
154. 522062 8:42 - 8:44
     Böyle bir giysi de
155. 523854 8:44 - 8:47
     insanlı Mars görevini mümkün kılar.
156. 528124 8:48 - 8:51
     Ölmeden önce insanların
     Mars'ta yürüdüğünü görecek kadar
157. 531167 8:51 - 8:54
     şanslı olacağıma inanıyorum.
158. 534414 8:54 - 8:59
     Ancak bu büyüklükte bir görevi yapmak için
159. 538552 8:59 - 9:02
     astronotlarımızın güvenliğinden
     emin olmalıyız.
160. 542540 9:03 - 9:06
     Günlerce keşfedip,
     bilim icra edebildiklerinden
161. 546500 9:06 - 9:09
     emin olmak zorundayız.
162. 549361 9:09 - 9:14
     İkonik uzay giysimiz için yeni bir tasarım
     hayal etmenin vakti geldi.
163. 554467 9:14 - 9:15
     Teşekkürler.
164. 555490 9:15 - 9:18
     (Alkış)