WEBVTT

00:00:10.690 --> 00:00:14.056
İnsanlar elli sene önce
geçtiğimiz temmuzda,

00:00:14.336 --> 00:00:16.889
ilk defa Ay'a adım attı

00:00:17.053 --> 00:00:20.179
ve gezegenimiz hakkındaki düşüncelerimizi
yeniden tanımladılar.

00:00:21.199 --> 00:00:25.769
Bir insanı Ay'da ya da uzayda yürürken
her gördüğünüzde,

00:00:26.205 --> 00:00:28.660
üzerilerinde uzay giysisi vardı.

00:00:29.680 --> 00:00:34.052
Uzay giysisi, insanoğlunun bir parçası
olmanın ne anlama geldiğini,

00:00:34.249 --> 00:00:38.631
keşfetmenin ve ulaşmanın imkansız
olduğunu düşündüğümüz bir şeyi kapsıyor.

00:00:39.123 --> 00:00:41.627
Ancak sadece bir kıyafet
parçasından ibaret değil.

00:00:41.867 --> 00:00:47.303
Uzay giysisi, teknik mühendisliğin
başardığı en iyi işlerden birisi.

00:00:47.823 --> 00:00:50.263
Bir insanı hayatta tutmak için

00:00:50.263 --> 00:00:52.120
uzay aracının yaptığı her şeyi yapıyor

00:00:52.120 --> 00:00:54.291
ancak giyilebilir.

00:00:55.721 --> 00:00:57.432
Çok gelişmiş olmasına rağmen

00:00:57.432 --> 00:01:00.332
uzay giysisini giymek
şaşırtıcı bir şekilde tehlikeli.

00:01:00.862 --> 00:01:03.033
Sadece bakarak anlayamazsınız

00:01:03.033 --> 00:01:06.032
ama bu giysi astronotları yaralıyor:

00:01:06.784 --> 00:01:10.556
Morluklar, burkulmalar, sıkışmış sinirler

00:01:10.727 --> 00:01:13.597
ve hatta kayıp tırnaklar.

00:01:14.319 --> 00:01:18.796
23 astronotun, rotator manşet yırtığı gibi
yaralanmaların tedavisi için

00:01:18.796 --> 00:01:21.356
omuz ameliyatı olmaları gerekti.

00:01:22.036 --> 00:01:26.073
Böyle bir şey Ay'ın ya da Mars'ın
yüzeyinde gerçekleşseydi

00:01:26.297 --> 00:01:28.493
görevi mahvedebilirdi.

00:01:29.401 --> 00:01:31.450
Sözün özü, uzay giysisini geliştirmek

00:01:31.450 --> 00:01:34.380
insanların uzayı keşfetmesinin önündeki

00:01:34.380 --> 00:01:37.128
kimsenin konuşmadığı
en büyük engellerden biri.

00:01:37.678 --> 00:01:41.884
Bilimi geliştirmek için yapabileceğimiz
en önemli şeylerden birinin

00:01:41.884 --> 00:01:43.915
Mars'a insan göndermek
olduğuna inanıyorum.

00:01:45.030 --> 00:01:47.538
Robot keşifçilerimizden
çok fazla şey öğrendik

00:01:47.538 --> 00:01:49.638
ama çok kısıtlılar.

00:01:50.397 --> 00:01:52.665
O gezegenin yüzeyindeki bir insan,

00:01:52.665 --> 00:01:55.526
güneş sistemimizin nasıl oluştuğuna

00:01:55.526 --> 00:01:59.231
ya da muhtemelen hayatın nasıl başladığına
dair tarihin kilidini açabilir.

00:01:59.634 --> 00:02:02.732
İnsanları Mars'a göndermek için
milyon dolarlar gerek

00:02:02.732 --> 00:02:07.212
ama Mars'a tüm zamanınızı habitatınızda
geçirmek için gitmiyorsunuz.

00:02:07.832 --> 00:02:10.409
Astronotlar keşif yapıyor

00:02:10.409 --> 00:02:12.509
ve giysiyi çokça giyiyor olacaklar.

00:02:12.770 --> 00:02:14.214
Mevcut NASA planlarına göre,

00:02:14.214 --> 00:02:18.308
beş insanı 500 günlüğüne
yüzeye gönderirsen

00:02:18.488 --> 00:02:20.592
bir görev boyunca yaklaşık olarak

00:02:20.592 --> 00:02:22.864
1.000 uzay yürüyüşü yapılmış olacak.

00:02:23.323 --> 00:02:24.847
Açıklamak gerekirse,

00:02:24.847 --> 00:02:28.176
insanlık tarihindeki tüm
uzay uçuşlarının toplamında

00:02:28.176 --> 00:02:31.510
400'ün biraz üzerinde
uzay yürüyüşü yaptık.

00:02:32.260 --> 00:02:35.354
Bu kabiliyet açısından büyük bir sıçrama.

00:02:36.344 --> 00:02:39.989
Eğer bunu başaracaksak,
ben yapacağımıza inanıyorum,

00:02:40.375 --> 00:02:43.674
uzay giysisini büyük ölçüde
yeniden tanımlamalıyız.

00:02:44.815 --> 00:02:47.279
Uzay keşiflerine olan ilgim

00:02:47.279 --> 00:02:48.609
üçüncü sınıftayken,

00:02:48.609 --> 00:02:52.179
sınıf öğretmenimiz günü astronotlardan
bahsederek geçirdiğinde başladı.

00:02:52.569 --> 00:02:58.330
İnsanların oraya gidebildiğini
gerçekten anladığım ilk zamandı.

00:02:58.840 --> 00:03:02.983
O zamandan beri, insan uzay uçuşu
hayatımın tutkusu oldu.

00:03:03.340 --> 00:03:06.483
Ancak astronotların uzay giysilerinin
içinde çalışmasının

00:03:06.483 --> 00:03:08.353
ne kadar zor olduğunu

00:03:08.353 --> 00:03:10.460
yüksek okula gittiğimde anlamaya başladım.

00:03:10.460 --> 00:03:14.637
Uzay giysisi, nefes alınmasını sağlaması
için oksijenle basınçlandırılıyor

00:03:14.637 --> 00:03:17.946
ama bu basınç onu
katı ve bükülmez bir hale getiriyor.

00:03:18.640 --> 00:03:21.088
Balondan hayvan yapmayı düşünün.

00:03:21.338 --> 00:03:22.845
Balonu büktüğünüzde

00:03:22.845 --> 00:03:26.057
asıl şekline geri dönmek istiyor.

00:03:26.870 --> 00:03:29.548
Mühendisler bu problemi,
giysinin eklemlerini

00:03:29.548 --> 00:03:32.759
akordeon ve rulmanlarla
tasarlayarak çözmeye çalıştılar

00:03:32.759 --> 00:03:37.756
ama bu hâlâ insanları tuhaf
ve doğal olmayan hareketlere zorluyor.

00:03:38.616 --> 00:03:40.714
Giyside hareket edebilmek için

00:03:40.714 --> 00:03:43.723
ilk önce vücudunu giysiyle temas
edene kadar oynatman gerekiyor.

00:03:43.723 --> 00:03:46.658
Ancak ondan sonra giysi
hareket etmeye başlıyor.

00:03:47.206 --> 00:03:50.192
Bu şekilde uzanıp kafana dokunamazsın,

00:03:50.254 --> 00:03:53.875
bunun yerine astronotların kollarını açıp,

00:03:54.041 --> 00:03:57.121
ondan sonra dirseklerini bükerek
başlıklarına dokunmaları lazım.

00:03:57.549 --> 00:04:00.843
Bunu Dünya'da hatırlayıp yapması bile zor,

00:04:00.843 --> 00:04:03.395
kaldı ki uzay aracının dışındayken

00:04:03.420 --> 00:04:06.768
saatte 27.358848 km hız ile
giderken hatırlayacaksın.

00:04:06.988 --> 00:04:09.182
Üzerine olması da diğer bir büyük problem.

00:04:09.394 --> 00:04:10.903
Mart 2019'da NASA,

00:04:10.903 --> 00:04:14.028
tamamı kadınlardan oluşan
ilk uzay yürüyüşünü

00:04:14.443 --> 00:04:17.307
mevcut uzay giysileri mürettebata uymadığı

00:04:17.307 --> 00:04:20.652
ve doğru ölçülerde yeni bir giysi yapmak
çok zaman alacağı için

00:04:20.652 --> 00:04:23.025
iptal etmek zorunda kaldı.

00:04:24.185 --> 00:04:27.451
Yani astronotların
giysinin içerisinde çalıştığında

00:04:27.451 --> 00:04:30.158
hırpalanmasının sebebi
basınç ve üstlerine olmaması.

00:04:31.138 --> 00:04:35.749
Bu yüzden, hayatımı daha iyi
uzay giysileri tasarlamaya adadım.

00:04:37.189 --> 00:04:42.014
İlk adım, insanların giysi içerisinde
nasıl hareket edeceğini anlamak.

00:04:42.364 --> 00:04:46.899
Astronotların neden yaralandığını
anlamak için içeriyi göremiyorsun.

00:04:47.497 --> 00:04:50.226
CU Boulder'daki öğrencilerimle birlikte,

00:04:50.226 --> 00:04:53.557
insanların hareketini
ve giysi ile etkileşimini

00:04:53.557 --> 00:04:57.056
içeri girip ölçmesi için
giyilebilir sensörler üretiyoruz.

00:04:58.406 --> 00:04:59.575
Bu veri ile,

00:04:59.575 --> 00:05:01.383
biri onu yüzlerce kez giydikten sonra

00:05:01.383 --> 00:05:03.639
giyen kişiyi yaralayıp yaralamadığını

00:05:03.639 --> 00:05:07.949
ya da hâlâ rahat olup olmadığını
öngörebilmeyi umuyoruz.

00:05:08.739 --> 00:05:11.855
İnsanlar Mars yüzeyine
ilk adımı attıklarında,

00:05:12.305 --> 00:05:15.022
ilk teması botları gerçekleştirecek.

00:05:16.033 --> 00:05:18.915
1972'de Apollo astronotları
Ay'ı terk ettiğinden beri,

00:05:18.915 --> 00:05:22.659
astronotların uzay giysisi içinde
yürümeleri gerekmedi.

00:05:22.901 --> 00:05:27.852
Çünkü bot da basınçlanıyor,
ayak içeride sabit değil.

00:05:28.332 --> 00:05:32.565
Birkaç numara büyük
yürüyüş ayakkabısı giymek gibi bir şey.

00:05:33.309 --> 00:05:36.343
Her adım attığında topuk arkadan kalkarak

00:05:36.343 --> 00:05:40.543
su toplanmasına, enerji kaybına
ve tuhaf harekete sebep oluyor.

00:05:40.882 --> 00:05:42.986
Mesele şu ki, eğer yürüş esnasında

00:05:42.986 --> 00:05:45.821
ayağınız su toplarsa
sadece kötü bir yürüyüş geçirirsiniz.

00:05:45.821 --> 00:05:48.625
Eğer Mars yüzeyinde ayağınız su toplarsa

00:05:48.625 --> 00:05:49.975
işinizi yapmak çok zor.

00:05:50.505 --> 00:05:53.023
Bundan acı verici de olabilir.

00:05:53.570 --> 00:05:55.758
Astronotlardan birinin bot problemi vardı,

00:05:55.758 --> 00:05:58.653
bıçak saplanması gibi
bir acı hissettiğini söyledi.

00:05:59.998 --> 00:06:02.855
Daha iyi bir uzay giysisi botu
tasarlamak için

00:06:02.855 --> 00:06:05.727
öğrencim Aubie, yürürken 
ayağın şeklini ölçen

00:06:05.727 --> 00:06:08.527
dört boyutlu
bir hareket yakalama sistemi yaptı.

00:06:09.247 --> 00:06:10.430
Bu veri ile,

00:06:10.430 --> 00:06:14.050
astronotlarımızın daha da fazlasını
keşfedebilmesi için

00:06:14.050 --> 00:06:17.507
ayağı botun içine nasıl oturtacağımızı
yeniden tasarlamayı planlıyoruz.

00:06:19.027 --> 00:06:22.841
Ancak Mars için uzay giysilerinde
gerçekten devrim yapmak istiyorsak

00:06:22.871 --> 00:06:24.464
vücudu şuan yaptığımızdan

00:06:24.464 --> 00:06:27.068
temelde daha farklı
bir yöntemle korumalıyız.

00:06:28.038 --> 00:06:31.068
Marslı bir uzay giysisinin çözümünün,

00:06:31.068 --> 00:06:34.328
ilk kez Dr.Paul Webb tarafından
1960'larda önerildiği gibi

00:06:34.328 --> 00:06:37.666
dapdar bir elastik kavrama
dayandığına inanıyorum.

00:06:38.114 --> 00:06:41.298
Mekanik karşı basınç denilen
bir kavram kullanıyor.

00:06:41.298 --> 00:06:44.698
Bu, şişirilmiş bir giysi kullanmaktansa

00:06:44.698 --> 00:06:46.442
vücudu saran bir giysinin

00:06:46.442 --> 00:06:48.790
basıncı cilde uygulaması anlamına geliyor.

00:06:49.824 --> 00:06:52.867
Ne yazık ki bu giysiler hiç ilgi çekmedi

00:06:52.867 --> 00:06:54.409
çünkü koltuk altı gibi

00:06:54.409 --> 00:06:58.455
vücudun karmaşık şekilleri üzerine
basınç uygulamak çok zor.

00:06:59.402 --> 00:07:03.052
Yüksek lisans öğrencisiyken danışmanım,
motosiklet yarış tulumu tasarlayan

00:07:03.052 --> 00:07:07.399
bir şirket olan Dainese ile çalışmak üzere
beni İtalya'ya gönderdi.

00:07:07.963 --> 00:07:09.588
David bana şöyle söyledi:

00:07:09.588 --> 00:07:12.420
"Bu insanlar hayatında tanışabileceğin
en iyi tasarımcılar.

00:07:12.723 --> 00:07:16.320
Mühendislik yeteneklerini, onların
tasarım yetenekleriyle birleştirmeni

00:07:16.320 --> 00:07:20.145
ve mekanik karşı basınç uzay giysisi
prototipleri tasarlamanı istiyorum."

00:07:20.527 --> 00:07:22.726
Böylece İtalya'ya gittim.

00:07:22.936 --> 00:07:25.330
O yaz bir mühendis olarak

00:07:25.330 --> 00:07:29.100
en yaratıcı ve ilham verici 
deneyimleri edindiğim yaz oldu.

00:07:29.900 --> 00:07:34.260
Her gün, Stefano ile birlikte
yeni bir uzay giysisi prototipi yapıverir,

00:07:34.260 --> 00:07:36.394
test eder ve sonra
tasarımını değiştirirdik.

00:07:36.904 --> 00:07:40.940
Mekanik karşı basınçlı uzay giysisine
sürekli yaklaşıyoruz

00:07:40.940 --> 00:07:45.717
ama uzay uçuşuna hazır olacak bir şey için
hâlâ kat edilecek uzun bir yol var.

00:07:47.152 --> 00:07:48.911
O zamandan beri

00:07:48.911 --> 00:07:51.852
MIT, Minnesota Üniversitesi,

00:07:51.852 --> 00:07:54.955
Avustralya Royal Melbourne
Teknoloji Enstitüsü,

00:07:54.955 --> 00:07:58.783
David Clark şirketi ve NASA'daki
arkadaşlardan oluşan bir ekiple çalışmaya

00:07:58.783 --> 00:08:02.306
ve bu tasarım sorunlarıyla
ilgilenmeye devam ettim.

00:08:04.580 --> 00:08:06.938
Şimdi laboratuvarımda,
mekanik karşı basıncı

00:08:06.938 --> 00:08:10.952
uzay giysilerinde kullanacağımız
yollar hakkında uğraşıyoruz.

00:08:11.258 --> 00:08:14.476
Mekanik karşı basınç ile
gaz basıncı arasında

00:08:14.476 --> 00:08:16.143
şeçim yapmak yerine

00:08:16.443 --> 00:08:18.362
neden ikisini de seçemeyelim?

00:08:19.613 --> 00:08:22.049
Eğer tasarım problemini
ikiye bölecek olursak,

00:08:22.049 --> 00:08:27.336
diyelim ki basıncın %50'sini
sıkı elastik bir giysi katmanıyla,

00:08:27.336 --> 00:08:32.933
%50'sini de şuan kullandığımız geleneksel
gaz basınçlı giysiyle uygularsak

00:08:33.185 --> 00:08:36.718
astronotlarımızı daha az katı
ve bükülebilir olan

00:08:36.718 --> 00:08:41.362
ama ayrıca fazlalıklardan dolayı daha
güvenli olan giysilerle koruyabileceğiz.

00:08:42.062 --> 00:08:43.844
Böyle bir giysi de

00:08:43.854 --> 00:08:46.574
insanlı Mars görevini mümkün kılar.

00:08:48.124 --> 00:08:51.167
Ölmeden önce insanların
Mars'ta yürüdüğünü görecek kadar

00:08:51.167 --> 00:08:53.866
şanslı olacağıma inanıyorum.

00:08:54.414 --> 00:08:58.552
Ancak bu büyüklükte bir görevi yapmak için

00:08:58.552 --> 00:09:02.345
astronotlarımızın güvenliğinden
emin olmalıyız.

00:09:02.540 --> 00:09:06.350
Günlerce keşfedip,
bilim icra edebildiklerinden

00:09:06.500 --> 00:09:08.726
emin olmak zorundayız.

00:09:09.361 --> 00:09:14.287
İkonik uzay giysimiz için yeni bir tasarım
hayal etmenin vakti geldi.

00:09:14.467 --> 00:09:15.490
Teşekkürler.

00:09:15.490 --> 00:09:18.377
(Alkış)