1
00:00:10,690 --> 00:00:14,056
İnsanlar elli sene önce
geçtiğimiz temmuzda,

2
00:00:14,336 --> 00:00:16,889
ilk defa Ay'a adım attı

3
00:00:17,053 --> 00:00:20,179
ve gezegenimiz hakkındaki düşüncelerimizi
yeniden tanımladılar.

4
00:00:21,199 --> 00:00:25,769
Bir insanı Ay'da ya da uzayda yürürken
her gördüğünüzde,

5
00:00:26,205 --> 00:00:28,660
üzerilerinde uzay giysisi vardı.

6
00:00:29,680 --> 00:00:34,052
Uzay giysisi, insanoğlunun bir parçası
olmanın ne anlama geldiğini,

7
00:00:34,249 --> 00:00:38,631
keşfetmenin ve ulaşmanın imkansız
olduğunu düşündüğümüz bir şeyi kapsıyor.

8
00:00:39,123 --> 00:00:41,627
Ancak sadece bir kıyafet
parçasından ibaret değil.

9
00:00:41,867 --> 00:00:47,303
Uzay giysisi, teknik mühendisliğin
başardığı en iyi işlerden birisi.

10
00:00:47,823 --> 00:00:50,263
Bir insanı hayatta tutmak için

11
00:00:50,263 --> 00:00:52,120
uzay aracının yaptığı her şeyi yapıyor

12
00:00:52,120 --> 00:00:54,291
ancak giyilebilir.

13
00:00:55,721 --> 00:00:57,432
Çok gelişmiş olmasına rağmen

14
00:00:57,432 --> 00:01:00,332
uzay giysisini giymek
şaşırtıcı bir şekilde tehlikeli.

15
00:01:00,862 --> 00:01:03,033
Sadece bakarak anlayamazsınız

16
00:01:03,033 --> 00:01:06,032
ama bu giysi astronotları yaralıyor:

17
00:01:06,784 --> 00:01:10,556
Morluklar, burkulmalar, sıkışmış sinirler

18
00:01:10,727 --> 00:01:13,597
ve hatta kayıp tırnaklar.

19
00:01:14,319 --> 00:01:18,796
23 astronotun, rotator manşet yırtığı gibi
yaralanmaların tedavisi için

20
00:01:18,796 --> 00:01:21,356
omuz ameliyatı olmaları gerekti.

21
00:01:22,036 --> 00:01:26,073
Böyle bir şey Ay'ın ya da Mars'ın
yüzeyinde gerçekleşseydi

22
00:01:26,297 --> 00:01:28,493
görevi mahvedebilirdi.

23
00:01:29,401 --> 00:01:31,450
Sözün özü, uzay giysisini geliştirmek

24
00:01:31,450 --> 00:01:34,380
insanların uzayı keşfetmesinin önündeki

25
00:01:34,380 --> 00:01:37,128
kimsenin konuşmadığı
en büyük engellerden biri.

26
00:01:37,678 --> 00:01:41,884
Bilimi geliştirmek için yapabileceğimiz
en önemli şeylerden birinin

27
00:01:41,884 --> 00:01:43,915
Mars'a insan göndermek
olduğuna inanıyorum.

28
00:01:45,030 --> 00:01:47,538
Robot keşifçilerimizden
çok fazla şey öğrendik

29
00:01:47,538 --> 00:01:49,638
ama çok kısıtlılar.

30
00:01:50,397 --> 00:01:52,665
O gezegenin yüzeyindeki bir insan,

31
00:01:52,665 --> 00:01:55,526
güneş sistemimizin nasıl oluştuğuna

32
00:01:55,526 --> 00:01:59,231
ya da muhtemelen hayatın nasıl başladığına
dair tarihin kilidini açabilir.

33
00:01:59,634 --> 00:02:02,732
İnsanları Mars'a göndermek için
milyon dolarlar gerek

34
00:02:02,732 --> 00:02:07,212
ama Mars'a tüm zamanınızı habitatınızda
geçirmek için gitmiyorsunuz.

35
00:02:07,832 --> 00:02:10,409
Astronotlar keşif yapıyor

36
00:02:10,409 --> 00:02:12,509
ve giysiyi çokça giyiyor olacaklar.

37
00:02:12,770 --> 00:02:14,214
Mevcut NASA planlarına göre,

38
00:02:14,214 --> 00:02:18,308
beş insanı 500 günlüğüne
yüzeye gönderirsen

39
00:02:18,488 --> 00:02:20,592
bir görev boyunca yaklaşık olarak

40
00:02:20,592 --> 00:02:22,864
1.000 uzay yürüyüşü yapılmış olacak.

41
00:02:23,323 --> 00:02:24,847
Açıklamak gerekirse,

42
00:02:24,847 --> 00:02:28,176
insanlık tarihindeki tüm
uzay uçuşlarının toplamında

43
00:02:28,176 --> 00:02:31,510
400'ün biraz üzerinde
uzay yürüyüşü yaptık.

44
00:02:32,260 --> 00:02:35,354
Bu kabiliyet açısından büyük bir sıçrama.

45
00:02:36,344 --> 00:02:39,989
Eğer bunu başaracaksak,
ben yapacağımıza inanıyorum,

46
00:02:40,375 --> 00:02:43,674
uzay giysisini büyük ölçüde
yeniden tanımlamalıyız.

47
00:02:44,815 --> 00:02:47,279
Uzay keşiflerine olan ilgim

48
00:02:47,279 --> 00:02:48,609
üçüncü sınıftayken,

49
00:02:48,609 --> 00:02:52,179
sınıf öğretmenimiz günü astronotlardan
bahsederek geçirdiğinde başladı.

50
00:02:52,569 --> 00:02:58,330
İnsanların oraya gidebildiğini
gerçekten anladığım ilk zamandı.

51
00:02:58,840 --> 00:03:02,983
O zamandan beri, insan uzay uçuşu
hayatımın tutkusu oldu.

52
00:03:03,340 --> 00:03:06,483
Ancak astronotların uzay giysilerinin
içinde çalışmasının

53
00:03:06,483 --> 00:03:08,353
ne kadar zor olduğunu

54
00:03:08,353 --> 00:03:10,460
yüksek okula gittiğimde anlamaya başladım.

55
00:03:10,460 --> 00:03:14,637
Uzay giysisi, nefes alınmasını sağlaması
için oksijenle basınçlandırılıyor

56
00:03:14,637 --> 00:03:17,946
ama bu basınç onu
katı ve bükülmez bir hale getiriyor.

57
00:03:18,640 --> 00:03:21,088
Balondan hayvan yapmayı düşünün.

58
00:03:21,338 --> 00:03:22,845
Balonu büktüğünüzde

59
00:03:22,845 --> 00:03:26,057
asıl şekline geri dönmek istiyor.

60
00:03:26,870 --> 00:03:29,548
Mühendisler bu problemi,
giysinin eklemlerini

61
00:03:29,548 --> 00:03:32,759
akordeon ve rulmanlarla
tasarlayarak çözmeye çalıştılar

62
00:03:32,759 --> 00:03:37,756
ama bu hâlâ insanları tuhaf
ve doğal olmayan hareketlere zorluyor.

63
00:03:38,616 --> 00:03:40,714
Giyside hareket edebilmek için

64
00:03:40,714 --> 00:03:43,723
ilk önce vücudunu giysiyle temas
edene kadar oynatman gerekiyor.

65
00:03:43,723 --> 00:03:46,658
Ancak ondan sonra giysi
hareket etmeye başlıyor.

66
00:03:47,206 --> 00:03:50,192
Bu şekilde uzanıp kafana dokunamazsın,

67
00:03:50,254 --> 00:03:53,875
bunun yerine astronotların kollarını açıp,

68
00:03:54,041 --> 00:03:57,121
ondan sonra dirseklerini bükerek
başlıklarına dokunmaları lazım.

69
00:03:57,549 --> 00:04:00,843
Bunu Dünya'da hatırlayıp yapması bile zor,

70
00:04:00,843 --> 00:04:03,395
kaldı ki uzay aracının dışındayken

71
00:04:03,420 --> 00:04:06,768
saatte 27.358848 km hız ile
giderken hatırlayacaksın.

72
00:04:06,988 --> 00:04:09,182
Üzerine olması da diğer bir büyük problem.

73
00:04:09,394 --> 00:04:10,903
Mart 2019'da NASA,

74
00:04:10,903 --> 00:04:14,028
tamamı kadınlardan oluşan
ilk uzay yürüyüşünü

75
00:04:14,443 --> 00:04:17,307
mevcut uzay giysileri mürettebata uymadığı

76
00:04:17,307 --> 00:04:20,652
ve doğru ölçülerde yeni bir giysi yapmak
çok zaman alacağı için

77
00:04:20,652 --> 00:04:23,025
iptal etmek zorunda kaldı.

78
00:04:24,185 --> 00:04:27,451
Yani astronotların
giysinin içerisinde çalıştığında

79
00:04:27,451 --> 00:04:30,158
hırpalanmasının sebebi
basınç ve üstlerine olmaması.

80
00:04:31,138 --> 00:04:35,749
Bu yüzden, hayatımı daha iyi
uzay giysileri tasarlamaya adadım.

81
00:04:37,189 --> 00:04:42,014
İlk adım, insanların giysi içerisinde
nasıl hareket edeceğini anlamak.

82
00:04:42,364 --> 00:04:46,899
Astronotların neden yaralandığını
anlamak için içeriyi göremiyorsun.

83
00:04:47,497 --> 00:04:50,226
CU Boulder'daki öğrencilerimle birlikte,

84
00:04:50,226 --> 00:04:53,557
insanların hareketini
ve giysi ile etkileşimini

85
00:04:53,557 --> 00:04:57,056
içeri girip ölçmesi için
giyilebilir sensörler üretiyoruz.

86
00:04:58,406 --> 00:04:59,575
Bu veri ile,

87
00:04:59,575 --> 00:05:01,383
biri onu yüzlerce kez giydikten sonra

88
00:05:01,383 --> 00:05:03,639
giyen kişiyi yaralayıp yaralamadığını

89
00:05:03,639 --> 00:05:07,949
ya da hâlâ rahat olup olmadığını
öngörebilmeyi umuyoruz.

90
00:05:08,739 --> 00:05:11,855
İnsanlar Mars yüzeyine
ilk adımı attıklarında,

91
00:05:12,305 --> 00:05:15,022
ilk teması botları gerçekleştirecek.

92
00:05:16,033 --> 00:05:18,915
1972'de Apollo astronotları
Ay'ı terk ettiğinden beri,

93
00:05:18,915 --> 00:05:22,659
astronotların uzay giysisi içinde
yürümeleri gerekmedi.

94
00:05:22,901 --> 00:05:27,852
Çünkü bot da basınçlanıyor,
ayak içeride sabit değil.

95
00:05:28,332 --> 00:05:32,565
Birkaç numara büyük
yürüyüş ayakkabısı giymek gibi bir şey.

96
00:05:33,309 --> 00:05:36,343
Her adım attığında topuk arkadan kalkarak

97
00:05:36,343 --> 00:05:40,543
su toplanmasına, enerji kaybına
ve tuhaf harekete sebep oluyor.

98
00:05:40,882 --> 00:05:42,986
Mesele şu ki, eğer yürüş esnasında

99
00:05:42,986 --> 00:05:45,821
ayağınız su toplarsa
sadece kötü bir yürüyüş geçirirsiniz.

100
00:05:45,821 --> 00:05:48,625
Eğer Mars yüzeyinde ayağınız su toplarsa

101
00:05:48,625 --> 00:05:49,975
işinizi yapmak çok zor.

102
00:05:50,505 --> 00:05:53,023
Bundan acı verici de olabilir.

103
00:05:53,570 --> 00:05:55,758
Astronotlardan birinin bot problemi vardı,

104
00:05:55,758 --> 00:05:58,653
bıçak saplanması gibi
bir acı hissettiğini söyledi.

105
00:05:59,998 --> 00:06:02,855
Daha iyi bir uzay giysisi botu
tasarlamak için

106
00:06:02,855 --> 00:06:05,727
öğrencim Aubie, yürürken 
ayağın şeklini ölçen

107
00:06:05,727 --> 00:06:08,527
dört boyutlu
bir hareket yakalama sistemi yaptı.

108
00:06:09,247 --> 00:06:10,430
Bu veri ile,

109
00:06:10,430 --> 00:06:14,050
astronotlarımızın daha da fazlasını
keşfedebilmesi için

110
00:06:14,050 --> 00:06:17,507
ayağı botun içine nasıl oturtacağımızı
yeniden tasarlamayı planlıyoruz.

111
00:06:19,027 --> 00:06:22,841
Ancak Mars için uzay giysilerinde
gerçekten devrim yapmak istiyorsak

112
00:06:22,871 --> 00:06:24,464
vücudu şuan yaptığımızdan

113
00:06:24,464 --> 00:06:27,068
temelde daha farklı
bir yöntemle korumalıyız.

114
00:06:28,038 --> 00:06:31,068
Marslı bir uzay giysisinin çözümünün,

115
00:06:31,068 --> 00:06:34,328
ilk kez Dr.Paul Webb tarafından
1960'larda önerildiği gibi

116
00:06:34,328 --> 00:06:37,666
dapdar bir elastik kavrama
dayandığına inanıyorum.

117
00:06:38,114 --> 00:06:41,298
Mekanik karşı basınç denilen
bir kavram kullanıyor.

118
00:06:41,298 --> 00:06:44,698
Bu, şişirilmiş bir giysi kullanmaktansa

119
00:06:44,698 --> 00:06:46,442
vücudu saran bir giysinin

120
00:06:46,442 --> 00:06:48,790
basıncı cilde uygulaması anlamına geliyor.

121
00:06:49,824 --> 00:06:52,867
Ne yazık ki bu giysiler hiç ilgi çekmedi

122
00:06:52,867 --> 00:06:54,409
çünkü koltuk altı gibi

123
00:06:54,409 --> 00:06:58,455
vücudun karmaşık şekilleri üzerine
basınç uygulamak çok zor.

124
00:06:59,402 --> 00:07:03,052
Yüksek lisans öğrencisiyken danışmanım,
motosiklet yarış tulumu tasarlayan

125
00:07:03,052 --> 00:07:07,399
bir şirket olan Dainese ile çalışmak üzere
beni İtalya'ya gönderdi.

126
00:07:07,963 --> 00:07:09,588
David bana şöyle söyledi:

127
00:07:09,588 --> 00:07:12,420
"Bu insanlar hayatında tanışabileceğin
en iyi tasarımcılar.

128
00:07:12,723 --> 00:07:16,320
Mühendislik yeteneklerini, onların
tasarım yetenekleriyle birleştirmeni

129
00:07:16,320 --> 00:07:20,145
ve mekanik karşı basınç uzay giysisi
prototipleri tasarlamanı istiyorum."

130
00:07:20,527 --> 00:07:22,726
Böylece İtalya'ya gittim.

131
00:07:22,936 --> 00:07:25,330
O yaz bir mühendis olarak

132
00:07:25,330 --> 00:07:29,100
en yaratıcı ve ilham verici 
deneyimleri edindiğim yaz oldu.

133
00:07:29,900 --> 00:07:34,260
Her gün, Stefano ile birlikte
yeni bir uzay giysisi prototipi yapıverir,

134
00:07:34,260 --> 00:07:36,394
test eder ve sonra
tasarımını değiştirirdik.

135
00:07:36,904 --> 00:07:40,940
Mekanik karşı basınçlı uzay giysisine
sürekli yaklaşıyoruz

136
00:07:40,940 --> 00:07:45,717
ama uzay uçuşuna hazır olacak bir şey için
hâlâ kat edilecek uzun bir yol var.

137
00:07:47,152 --> 00:07:48,911
O zamandan beri

138
00:07:48,911 --> 00:07:51,852
MIT, Minnesota Üniversitesi,

139
00:07:51,852 --> 00:07:54,955
Avustralya Royal Melbourne
Teknoloji Enstitüsü,

140
00:07:54,955 --> 00:07:58,783
David Clark şirketi ve NASA'daki
arkadaşlardan oluşan bir ekiple çalışmaya

141
00:07:58,783 --> 00:08:02,306
ve bu tasarım sorunlarıyla
ilgilenmeye devam ettim.

142
00:08:04,580 --> 00:08:06,938
Şimdi laboratuvarımda,
mekanik karşı basıncı

143
00:08:06,938 --> 00:08:10,952
uzay giysilerinde kullanacağımız
yollar hakkında uğraşıyoruz.

144
00:08:11,258 --> 00:08:14,476
Mekanik karşı basınç ile
gaz basıncı arasında

145
00:08:14,476 --> 00:08:16,143
şeçim yapmak yerine

146
00:08:16,443 --> 00:08:18,362
neden ikisini de seçemeyelim?

147
00:08:19,613 --> 00:08:22,049
Eğer tasarım problemini
ikiye bölecek olursak,

148
00:08:22,049 --> 00:08:27,336
diyelim ki basıncın %50'sini
sıkı elastik bir giysi katmanıyla,

149
00:08:27,336 --> 00:08:32,933
%50'sini de şuan kullandığımız geleneksel
gaz basınçlı giysiyle uygularsak

150
00:08:33,185 --> 00:08:36,718
astronotlarımızı daha az katı
ve bükülebilir olan

151
00:08:36,718 --> 00:08:41,362
ama ayrıca fazlalıklardan dolayı daha
güvenli olan giysilerle koruyabileceğiz.

152
00:08:42,062 --> 00:08:43,844
Böyle bir giysi de

153
00:08:43,854 --> 00:08:46,574
insanlı Mars görevini mümkün kılar.

154
00:08:48,124 --> 00:08:51,167
Ölmeden önce insanların
Mars'ta yürüdüğünü görecek kadar

155
00:08:51,167 --> 00:08:53,866
şanslı olacağıma inanıyorum.

156
00:08:54,414 --> 00:08:58,552
Ancak bu büyüklükte bir görevi yapmak için

157
00:08:58,552 --> 00:09:02,345
astronotlarımızın güvenliğinden
emin olmalıyız.

158
00:09:02,540 --> 00:09:06,350
Günlerce keşfedip,
bilim icra edebildiklerinden

159
00:09:06,500 --> 00:09:08,726
emin olmak zorundayız.

160
00:09:09,361 --> 00:09:14,287
İkonik uzay giysimiz için yeni bir tasarım
hayal etmenin vakti geldi.

161
00:09:14,467 --> 00:09:15,490
Teşekkürler.

162
00:09:15,490 --> 00:09:18,377
(Alkış)