Lược sử cờ vua - Alex Gendler

Xem toàn bộ bài học tại: https://ed.ted.com/lessons/a-brief-history-of-chess-alex-gendler

Bộ binh vững chãi tiến công, voi của họ đã phá vỡ tuyến phòng ngự. Nhà vua cố rút quân, nhưng kẻ địch đã phục sẵn từ phía sau. Không lối thoát. Đây không phải là chiến trận thực, cũng không đơn thuần là một trò chơi. Tồn tại trong hơn 1500 năm, cờ vua từng được xem như một công cụ luận bàn quân lược, phép ẩn dụ chuyện đời và là thước đo bậc anh tài. Cùng nghe Alex Gendler kể về lịch sử của trò chơi này.

Biên soạn: Alex Gendler, đạo diễn: Remus & Kiki.

Bộ binh vững chãi tiến công,

Voi của họ đã phá vỡ tuyến phòng ngự.

Nhà vua cố rút quân, nhưng kỵ binh địch
đã phục sẵn từ phía sau.

Không lối thoát.

Nhưng đây chẳng phải
chiến trận thực

cũng không đơn thuần
là một trò chơi.

Tồn tại trong hơn 1500 năm,

cờ vua từng được xem như
một công cụ luận bàn quân lược,

phép ẩn dụ chuyện đời
và là thước đo bậc anh tài.

Những ghi chép sớm nhất
về cờ vua là ở thế kỷ 7,

nhưng huyền sử lại cho rằng

nguồn gốc trò chơi
có từ một thế kỷ trước đó.

Được cho rằng khi hoàng tử trẻ nhất
của đế quốc Gupta tử trận,

anh của chàng đã nghĩ cách bày lại trận đó
cho người mẹ đau buồn của họ xem.

Đặt trên một bàn vuông 64 ô (ashtapada)
vốn dùng để chơi các trò phổ biến khác,

trò chơi mới
có hai đặc tính mấu chốt:

những quân khác nhau
có luật đi khác nhau,

và số phận của quân vua
quyết định kết cục của ván cờ.

Ban đầu trò chơi được gọi
dưới tên "chaturanga",

trong tiếng Phạn có nghĩa là "tứ phân."

Nhưng khi được truyền bá
tới Tân Đế quốc Ba Tư,

nó có tên như hiện nay
và thuật ngữ "cờ vua",

bắt nguồn từ "shah" nghĩa là vua,
và "chiếu tướng" từ "shah mat"

nghĩa là "vị vua cô thế."

Sau cuộc chinh phạt Ba Tư
của người Hồi ở thế kỷ 7,

cờ vua được giới thiệu tới thế giới Ả Rập.

Vượt khỏi vai trò mô phỏng chiến lược,

cờ vua, thậm chí, trở thành nguồn cảm hứng
dồi dào cho hình tượng thơ ca.

Các nhà ngoại giao dùng thuật ngữ cờ vua
để mô tả quyền lực chính trị.

Các vị vua Hồi trở thành
những người chơi nhiệt thành.

Nhà sử học Al-Masudi coi đó là minh chứng
cho ý chí tự do của con người

so với những trò có tính may rủi.

Thời Trung cổ, con đường tơ lụa đã mang
cờ vua đến với Đông Á và Đông Nam Á,

phát triển thành nhiều biến thể.

Ở Trung Quốc, thay vì đặt vào trong ô,
quân cờ được đặt ở giao điểm,

như môn cờ vây có xuất xứ từ đây.

Dưới thời của vua Thiếp Mộc Nhi,
ta sẽ thấy bàn cờ 11x10 ô,

có ô an toàn được gọi là thành.

Ở biến thể shogi ở Nhật, người chơi
có thể dùng quân cờ ăn được từ đối thủ.

Tuy nhiên, hình thức cờ vua hiện đại
chỉ mới bắt đầu phát triển ở châu Âu.

Năm 1000 sau công nguyên, trò chơi
trở thành một phần của giáo dục hoàng tộc

Cờ vua từng tượng trưng

cho những tầng lớp xã hội khác nhau
nhằm phô diễn đúng vai trò của họ,

và những quân cờ cũng được thể hiện lại
để hợp với bối cảnh mới.

Cùng lúc đó,
giáo hội vẫn còn nghi ngờ trò chơi.

Các nhà đạo đức cảnh báo
việc bỏ ra quá nhiều thì giờ cho nó,

thậm chí, cờ vua bị cấm
một thời gian ở Pháp.

Thế nhưng, trò chơi vẫn phát triển,

đến thế kỷ 15 hợp nhất
thành dạng mà ta biết ngày nay.

Quân cố vấn tương đối yếu
đã được thay thành quân hậu mạnh hơn,

có lẽ được truyền cảm hứng
từ làn sóng nữ lãnh tụ mạnh mẽ hiện thời.

Thay đổi này đã đẩy nhanh
đà phát triển của trò chơi,

và khi các quy tắc khác
trở nên phổ biến,

những luận thuyết phân tích
về khai cuộc và tàn cuộc xuất hiện.

Lý thuyết cờ vua được hình thành.

Vào thời Khai sáng, trò chơi chuyển dần
từ cung điện ra quán cà phê.

Cờ vua, giờ đây, được nhìn nhận
là một biểu hiện của sức sáng tạo,

khuyến khích những nước đi táo bạo
và lối chơi kịch tính.

Đỉnh cao của phong cách "lãng mạn"
thể hiện ở Ván cờ bất tử năm 1851,

khi Adolf Anderssen
chiếu tướng đối phương

bằng cách thí quân hậu
và cả hai quân xe.

Nhưng đến cuối thế kỷ 19
mới xuất hiện những cuộc thi chính thức,

nghĩa là người có chiến thuật
rồi sẽ đánh bại người chơi kịch tính.

Với sự trỗi dậy
của sự cạnh tranh mang tầm quốc tế,

cờ vua đảm nhận tầm quan trọng mới
về địa chính trị.

Trong chiến tranh lạnh,

Liên bang Xô Viết ra sức đầu tư
bồi dưỡng cho nhân tài cờ vua,

và dù đã đoạt chức vô địch
trong suốt cả thế kỷ,

người chơi thực sự đã lật đổ
thế độc tôn của kỳ thủ người Nga

chẳng phải là công dân
của một nước nào,

mà là một máy điện toán IBM
tên là Deep Blue.

Máy chơi cờ đã được phát triển
trong hàng thập kỷ,

nhưng việc Deep Blue hạ
Garry Kasparov vào năm 1997

là lần đầu tiên một cỗ máy đánh bại
một nhà vô địch là con người.

Ngày nay, phần mềm cờ vua
luôn có khả năng đánh bại

người chơi giỏi nhất.

Nhưng giống như trò chơi
mà nó đã thông thạo,

những cổ máy này đều do
tài trí của con người tạo ra.

Và có lẽ một tài trí như thế sẽ dẫn ta
thoát khỏi thế chiếu tướng này.