Return to Video

Krótka historia szachów - Alex Gendler

  • 0:07 - 0:11
    Atakująca piechota stale postępuje.
  • 0:11 - 0:15
    Słonie wroga już złamały linię obrony.
  • 0:15 - 0:20
    Król zarządza odwrót,
    ale kawaleria już go otoczyła.
  • 0:20 - 0:23
    Ucieczka jest niemożliwa.
  • 0:23 - 0:25
    To nie jest prawdziwa wojna
  • 0:25 - 0:27
    ani zwykła gra.
  • 0:27 - 0:32
    Od blisko 1500 lat
  • 0:32 - 0:36
    szachy są znane jako
    narzędzie strategiczne,
  • 0:36 - 0:41
    metafora relacji międzyludzkich
    i miara geniuszu.
  • 0:41 - 0:45
    Pierwsze wzmianki o szachach
    pochodzą z VII wieku,
  • 0:45 - 0:50
    jednak według legendy
    grę wymyślono wiek wcześniej.
  • 0:50 - 0:56
    Ponoć gdy najmłodszy książę
    Imperium Guptów zginął w bitwie,
  • 0:56 - 0:58
    starszy brat w nowatorski sposób
  • 0:58 - 1:01
    przedstawił jego śmierć
    pogrążonej w smutku matce.
  • 1:01 - 1:07
    Na planszy 8x8 zwanej "ashtapada",
    używanej do innych popularnych gier,
  • 1:07 - 1:11
    powstała nowa gra
    o dwóch kluczowych cechach.
  • 1:11 - 1:14
    Różne zasady ruchów różnych bierek
  • 1:14 - 1:19
    i jeden król, od którego losu
    zależy wynik bitwy.
  • 1:19 - 1:23
    Początkowo gra nazywano "chaturanga",
  • 1:23 - 1:26
    "cztery oddziały" w sanskrycie,
  • 1:26 - 1:29
    jednak po dotarciu do Persji,
    władanej przez Sasanidów,
  • 1:29 - 1:32
    zyskała obecną nazwę i terminologię.
  • 1:32 - 1:36
    "Szachy" od "szach", czyli król,
  • 1:36 - 1:42
    "szach mat" czyli "król jest bezsilny".
  • 1:42 - 1:46
    Po arabskim podboju Persji w VII wieku
  • 1:46 - 1:48
    szachy pojawiły się
    w krajach muzułmańskich.
  • 1:48 - 1:51
    Wychodząc poza rolę symulacji wojny,
  • 1:51 - 1:55
    szachy stały się źródłem
    poetyckiej metafory.
  • 1:55 - 2:00
    Dyplomaci i dworzanie używali
    terminów szachowych do opisu polityki.
  • 2:00 - 2:04
    Rządzący kalifowie stali się
    zapalonymi graczami.
  • 2:04 - 2:09
    Historyk Al-Masudi postrzegał grę
    jako świadectwo wolnej woli
  • 2:09 - 2:12
    w porównaniu z grami losowymi.
  • 2:12 - 2:15
    Średniowieczny handel
    na Jedwabnym Szlaku przywiódł szachy
  • 2:15 - 2:20
    do wschodniej i południowowschodniej Azji,
    gdzie powstało wiele lokalnych wersji.
  • 2:20 - 2:25
    W Chinach figury szachowe umieszczano
    nie na polach szachownicy,
  • 2:25 - 2:30
    a na przecięciach pól
    jak w chińskiej grze strategicznej Go.
  • 2:30 - 2:35
    Za rządów mongolskiego władcy Tamerlana
    wprowadzono planszę 11x10
  • 2:35 - 2:37
    z bezpiecznymi polami
    zwanymi "cytadelami".
  • 2:37 - 2:43
    W japońskiej wersji "shogi"
    zbitych bierek mógł użyć przeciwnik.
  • 2:43 - 2:48
    Jednak to w Europie szachy
    przybrały znaną dziś formę.
  • 2:48 - 2:53
    W 1000 roku gra była
    częścią dworskiej edukacji.
  • 2:53 - 2:55
    Szachów używano jako alegorii
  • 2:55 - 2:59
    klas społecznych pełniących swoje role.
  • 2:59 - 3:02
    Bierki zinterpretowano na nowo.
  • 3:02 - 3:07
    Kościół odnosił się do gier podejrzliwie.
  • 3:07 - 3:11
    Moraliści przestrzegali
    przed marnowaniem czasu,
  • 3:11 - 3:15
    a we Francji szachy zostały
    nawet na krótko zakazane.
  • 3:15 - 3:17
    Mimo to szachy się rozpowszechniły,
  • 3:17 - 3:22
    a w XV wieku nabrały ostatecznej formy.
  • 3:22 - 3:27
    Względnie słabą figurę doradcy
    zastąpiła silniejsza królowa,
  • 3:27 - 3:32
    być może pod wpływem
    wzrostu liczby kobiet u władzy.
  • 3:32 - 3:35
    Ta zmiana przyspieszyła tempo gry,
  • 3:35 - 3:37
    a kiedy rozpowszechniły się inne zasady,
  • 3:37 - 3:42
    pojawiły się rozprawy analizujące
    znane otwarcia i końcówki.
  • 3:42 - 3:45
    Narodziła się teoria szachów.
  • 3:45 - 3:50
    W Oświeceniu gra przeniosła się
    z dworów do kawiarni.
  • 3:50 - 3:54
    Grę postrzegano jako wyraz kreatywności
  • 3:54 - 3:57
    i zachęcano do odważnych,
    widowiskowych zagrań.
  • 3:57 - 4:04
    Ten "romantyczny" styl osiągnął szczyt
    w Nieśmiertelnej Partii 1851 roku,
  • 4:04 - 4:07
    kiedy Adolf Anderssen pokonał przeciwnika
  • 4:07 - 4:11
    po poświęceniu królowej i obu wież.
  • 4:11 - 4:16
    Z nadejściem oficjalnych turniejów
    szachowych pod koniec XIX wieku
  • 4:16 - 4:21
    nad rozrywką zwyciężyła
    kalkulacja strategiczna.
  • 4:21 - 4:24
    Wraz z pojawieniem się
    międzynarodowej konkurencji
  • 4:24 - 4:27
    szachy nabrały nowego
    znaczenia geopolitycznego.
  • 4:27 - 4:29
    W latach zimnej wojny
  • 4:29 - 4:34
    Związek Radziecki wydał ogromne pieniądze
    na wychowanie utalentowanych szachistów
  • 4:34 - 4:37
    i na resztę wieku zdominował
    szachowe mistrzostwa świata.
  • 4:37 - 4:41
    Radziecką dominację znacznie osłabił
  • 4:41 - 4:43
    nie obywatel innego państwa,
  • 4:43 - 4:48
    a komputer Deep Blue firmy IBM.
  • 4:48 - 4:51
    Grające w szachy komputery
    rozwijano od dekad,
  • 4:51 - 4:55
    ale to tryumf Deep Blue w grze
    z Garrim Kasparowem w 1997 roku
  • 4:55 - 5:00
    przeszedł do historii jako pierwsze
    zwycięstwo maszyny nad mistrzem świata.
  • 5:00 - 5:05
    Dziś programy szachowe umieją pokonać
  • 5:05 - 5:07
    najlepszych szachistów na świecie.
  • 5:07 - 5:09
    Ale podobnie jak gra, którą opanowały,
  • 5:09 - 5:12
    komputery są dziełem ludzkiej myśli.
  • 5:12 - 5:18
    Może ta sama ludzka myśl
    kiedyś uratuje nas przed szach-matem.
Title:
Krótka historia szachów - Alex Gendler
Speaker:
Alex Gendler
Description:

Pełna lekcja: https://ed.ted.com/lessons/a-brief-history-of-chess-alex-gendler

Atakująca piechota postępuje. Słonie wroga już złamały linię obrony. Król zarządza odwrót, ale kawaleria już go otoczyła. Ucieczka jest niemożliwa. To nie jest ani prawdziwa wojna, ani zwykła gra. Od blisko 1500 lat szachy są znane jako narzędzie strategiczne, metafora relacji międzyludzkich i miara geniuszu. Alex Gendler przedstawia ich historię

Lekcja: Alex Gendler, reżyseria: Remus & Kiki.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:20
Rysia Wand approved Polish subtitles for A brief history of chess
Rysia Wand edited Polish subtitles for A brief history of chess
Rysia Wand accepted Polish subtitles for A brief history of chess
Rysia Wand edited Polish subtitles for A brief history of chess
Rysia Wand edited Polish subtitles for A brief history of chess
Ola Królikowska edited Polish subtitles for A brief history of chess
Ola Królikowska edited Polish subtitles for A brief history of chess
Ola Królikowska edited Polish subtitles for A brief history of chess
Show all

Polish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.