چۆن گەنمەشامی جیهانی داگیر کرد- کریس کینیسلی
-
0:07 - 0:12بەرهەمهێنانی گەنمەشامی ڕێژەی یەک لەسەر
دەی بەهەمهێنانی دانەوێڵەی داگیر کردەووە. -
0:12 - 0:17تەنها ئەمریکا بە قەد خاکی
ئەڵمانیا کێڵگەی گەنمەشامی هەیە. -
0:17 - 0:21لە کاتێکدا، دانەوێڵەکانیتر
هەمەچەشن و هەمەجۆرن، -
0:21 - 0:29نزیکەی سەدا ٩٩ی بەرهەمی گەنمەشامی
لە یەک جۆر بەرهەم دێت: ددان زەردی 2. -
0:29 - 0:32ئەمە واتا، مرۆڤ ئەم جۆرە گەنمەشامییە
-
0:32 - 0:35زیاتر لە هەموو شتێکیتر دەچێنێت.
-
0:35 - 0:39کەواتا، چۆن ئەم جۆرە دانەوێڵەیە
-
0:39 - 0:44سەرکەوتوترین چیرۆکی لە
مێژووی کشتوکاڵ تۆمار کردووە؟ -
0:44 - 0:48نزیکەی نۆ هەزار ساڵ پێش
ئێستا گەنمەشامی مەیزیشی پێدەوترا، -
0:48 - 0:53کە لە جۆرێک گەنمەشامی مەکسیکی لە ناوچەی
ناوەڕاست و باشوری ئەمریکا بەرهەم هاتبوو. -
0:53 - 0:57تۆوی تیۆسنەت زۆر رەق
و بەکەڵک خوادن نەدەهات، -
0:57 - 1:01بەڵام گەڵا و ڕیشاڵەکانی بۆ حەسیر
درووست کردن بە سوود بوون. -
1:01 - 1:07لە ماوەی ٤٧٠٠ ساڵدا، ئەم جۆرە
بۆ خوادنی ئاژەڵان بەرهەم هات، -
1:07 - 1:10کە تەزووەکانی درێژتر و
ناوکەکەشی بۆ خواردن شیاو بوو. -
1:10 - 1:15پاشان مەیز بە ئەمریکادا بڵاوبوویەوە،
ڕۆڵێکی گرنگی بینی، -
1:15 - 1:19دانیشتوانە ڕەسەنەکان گەنمەشامییان
بە دایکە پیرۆز دەناساند، -
1:19 - 1:22کە وەک خواوەندێک کشتوکاڵی درووست کردووە.
-
1:22 - 1:27کاتێک ئەوروپییەکان گەیشتنە
ئەمریکا گرنگیان بەم دانەوێڵەیە نەدا.، -
1:27 - 1:31زۆرێک پێیان وابوو ئەم دانەوێڵەیە هۆکاری
جیاوازی کەلتوری و جەستەی نێوانیان -
1:31 - 1:33ئەوروپییەکان و میزۆئەمریکییەکانە.
-
1:33 - 1:34لەگەڵ ئەوەشدا،
-
1:34 - 1:39بەرهەم هێنانی دانەوێڵەی ئەوروپییەکان
لە خاکی ئەمریکا دەمودەست شکستی هێنا، -
1:39 - 1:42بۆیە ئەوروپییەکان ناچار
بوون دانەوێڵەیتر بەکار بهێنن. -
1:42 - 1:46بەهۆی ئەوەی گەنمەشامییان لا پەسند بوو،
زوو گوازرایەوە بۆ ئەوروپا، -
1:46 - 1:50بەهۆی توانایی خۆ گونجاندن لەگەڵ
کەش و هەوای جیاواز، ئەم دانەوێڵەیە -
1:50 - 1:53لە چەندین وڵاتی ئەوروپی بەناوبانگ بوو.
-
1:53 - 1:58بەڵام وڵاتی تازەی ویلایەتە یەکگرتووەکان
پایتەختی گەنمەشامی بوو. -
1:58 - 2:02لە سەرەتاکانی ١٨٠٠، لە ناوچەی جیاوازی وڵات
-
2:02 - 2:06گەنمەشامی جیاواز لە قەبارە
و ڕەنگ بەرهەم دەهات. -
2:06 - 2:07لەگەڵ ئەوەشدا، لە ناوەراستی سەدەی نۆزدە
-
2:07 - 2:12هەمە چەشنی بەرهەمی گەنمەشامی کێشەی
بۆ گواستەوە و لە قتونان درووست دەکرد، -
2:12 - 2:14ساغ کردنەوەی لە بازار بۆ
فرۆشیارانیش قورس بوو. -
2:14 - 2:19یەکێتییە بازرگانییەکانی وەک یانەی شیکاگۆ،
هانی جوتیارانی دەدا -
2:19 - 2:21کە یەک جۆر گەنمەشامی بەرهەم بهێنن.
-
2:21 - 2:26لە کۆڕبەندی جیهانی ١٨٩٣،
لە کۆتایدا ئەم خەونە هاتە دی، -
2:26 - 2:31کاتێک گەنمەشامی ددانی زەردی
جەیمس ریەید قردێلەی شینی بردەوە. -
2:31 - 2:35لە ماوەی ٥٠ ساڵدا گەنمەشامی
ددان زەرد لە گشت شوێنێک دەچێنرا. -
2:35 - 2:38دوای بەرەوپێشچوونی تەکنەلۆژیا
دوای جەنگی جیهانی دووەم، -
2:38 - 2:41دروێنەی میکانیکی بە
شێوەیەکی بەرفراوان بەردەست کرا. -
2:41 - 2:46ئەمە بە واتای ئەوە دێت ئەو
دروێنە دەستییەی کە ڕۆژێکی پێدەچوو -
2:46 - 2:50دەتوانرا لە ماوەی ٥ خولەکدا
دروێنە بکرێت. -
2:50 - 2:54تەکنەلۆژیایەکیتر جەنگ،
ماددەی کیمیایی تەقینەوەی ناترۆجینی ئامۆنی، -
2:54 - 2:57لە کێڵگەکان بەکار دەهێنرا.
-
2:57 - 2:59ئەم بەکارهێنانە بۆ
پەین و باشکردنی بەرهەم بوو، -
2:59 - 3:03جوتیارەکان دەیانتوانی کێڵگەکان بە
شێوەی چڕ و پڕ ساڵ دوای ساڵ بچێنن، -
3:03 - 3:08بە بێ ئەوەی ساڵانە بەرهەمەکانیان بگۆڕن
و نایترۆجین بۆ خاک بگێڕنەوە. -
3:08 - 3:12ئەم پێشکەوتنانە بوونە هۆکاری پەسندی
گەنمەشامی لای جوتیارە ئەمریکییەکان، -
3:12 - 3:16یاسای کشتوکاڵی ئەمریکی سنوری بۆ چاندنی
گەنمەشامی لە لایەن جوتیارانە دانا -
3:16 - 3:18بۆ دڵنیابوون لە بەرزی نرخی گەنمەشامی.
-
3:18 - 3:23بەڵام لە ساڵی ١٩٧٢ سەرۆک
ریچارد نیکسۆن ئەم بەربەستەی لادا، -
3:23 - 3:27کاتێک دانوستانی فرۆشتنی
دانەوێڵەی لەگەڵ یەکێتی سۆڤیەت دەکرد. -
3:27 - 3:31لەگەڵ ئەم ڕیکەوتنە ئابورییە و
تەکنەلۆژیای دوای جەنگی جیهانی دووەم، -
3:31 - 3:35گەشەی چاندنی گەنمەشامی
گەشەیەکی جیهانی بەخۆیەوە بینی. -
3:35 - 3:40بەرهەمە زۆری مەیز بووە هۆی بەکارهێنانی
ئەم دانەوێڵەیە لە چەندین ژەمەدا. -
3:40 - 3:45ئاردی گەنمەشامی دەکرێت وەک ماددەی
چڕکردنەوە لە چەندین بەهەمی بەنزین و لکێنەر -
3:45 - 3:51یان وەک شیرینکردنەوەیەکی هەرزان بۆ
بەرهەم هێنانی شلەی تایبەت بەکاربهێنرێت. -
3:51 - 3:55مەیز بووە هەرزانترین
بەهەمی خۆراکی ئاژەڵ لە جیهان. -
3:55 - 3:58ئەمەش ڕێگە خۆشکەر بوو
بۆ بەهەم هێنانی گۆشتی کەمتێچوو، -
3:58 - 4:02ئەمەش ڕیگەخۆشکەر بوو بۆ بەرزکردنەوەی
خواستی گۆشت و گەنمەشامی. -
4:02 - 4:07لە ئێستادا، مرۆڤ تەنها سەدا ٤٠ی
دانەوێڵەی بەرهەم هێنراو دەخوات، -
4:07 - 4:12لە کاتێکدا، سەدای ٦٠ بەرهەمی دانەوێڵە بۆ
جۆرەکانیتری بازرگانی جیهانی بەکاردەهێنرێت. -
4:12 - 4:16لەگەڵ ئەوەشدا، بڵاوبوونەوەی
ئەم دانەوێڵەیە بە خۆرایی نەبوو، -
4:16 - 4:21سەرچاوە ئاوییەکان بە هۆی پەینی
نایترۆجینی کێڵگەکانی گەنمەشامی پیس دەبێت. -
4:21 - 4:26گەنمەشامی بەرپرسیارە لە دەردانی
گازە کاربۆنییە زیانبەخشەکان، -
4:26 - 4:30بە هۆی ئەوەی کە ڕیگەخۆشکەرە بۆ
گەشەی بەرهەمهێنانی گۆشت. -
4:30 - 4:35بەکارهێنانی شلەی شیرینکەرەوەی گەنمەشامی
دەبێتەی هۆی قەڵەوی و شەکرە. -
4:35 - 4:38چاندنی گەنمەشامی هۆکاری
تاک بەرهەمی کشتوکاڵییە کە -
4:38 - 4:43دەبێتە مەترسی زیانگەیاندن بە بەرهەمهێنانی
خۆراک بەتایبەت لەلایەن مێرووە زیانبەخشەکان -
4:43 - 4:48بە تایبەت یەک ڤایرۆس دەتوانێت کۆی
بەرهەمی گەنمەشامی جیهان لەناو ببات. -
4:48 - 4:51گەنمەشامی لە گژوگیایەکەوە
-
4:51 - 4:54بۆ گرنگترین پێداویستی
پیشەسازی جیهان گۆڕاوە. -
4:54 - 5:00تەنها کات ڕوونی دەکاتەوە گەنمەشامی
مرۆڤی بەرەو هەڵدێری نادڵنیایی بردووە.
- Title:
- چۆن گەنمەشامی جیهانی داگیر کرد- کریس کینیسلی
- Speaker:
- کریس کینیسلی
- Description:
-
کۆی وانەکە لەم بەستەرە چاو لێبکە:
https://ed.ted.com/lessons/how-corn-conquered-the-world-chris-kniesly
لە ئێستادا، لە سەرتانسەری جیهان، گەنمەشامی یەک لە سەر دەی کۆی بەرهەمی دانەوێڵەی مرۆڤە. سەدا ٩٩ ی بەرهەمی گەنمەشامی لە یەک تۆوە بەرهەم دێت، ئەویش گەنمەشامی ددان زەردی ژمارە دووە. ئەمە بەمانای ئەوە دێت کە مرۆڤ هیچ دانەوێڵەیەک بە قەد ئاستی گەنمەشامی ددان زەردی ژمارە دوو ناچێنێت. کەواتە چۆن یەک جۆر دانەوێڵە گەورەترین سەرکەوتنی لە بازرگانی دانەوێڵە تۆمار کرد؟ کریس کینیسلی باسی ئەم دانەوێڵە سەرسورهێنەرە دەکات.وانەکە لە لایەن کریس کینیسلی ئامادە کراوە و لە لایەن Artrake Studio کاری دەرهێنانی بۆ کراوە.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TED-Ed
- Duration:
- 05:00
halo fariq approved Kurdish subtitles for How corn conquered the world | ||
halo fariq accepted Kurdish subtitles for How corn conquered the world | ||
halo fariq edited Kurdish subtitles for How corn conquered the world | ||
halo fariq edited Kurdish subtitles for How corn conquered the world | ||
halo fariq edited Kurdish subtitles for How corn conquered the world | ||
Daban Q Jaff edited Kurdish subtitles for How corn conquered the world | ||
Daban Q Jaff edited Kurdish subtitles for How corn conquered the world | ||
Daban Q Jaff edited Kurdish subtitles for How corn conquered the world |