Showing Revision 8 created 10/29/2019 by Cihan Ekmekçi.

1. Títol:
   Bir ağaçta kırk çeşit meyve nasıl yetişir
2. Descripció:

   Sanatçı Sam Van Aken, "Kırk Meyve Ağacı"nın ardındaki nefes kesici çalışmayı paylaşıyor. Kırk Meyve Ağacı, tek bir ağaçta şeftali, erik, kayısı, nektar ve vişne gibi kırk çeşit meyve yetişen bir dizi melez meyve ağacı. Güzel ve renkli ağaç çiçeklerini sergileme amacıyla bir sanat projesi olarak başlayan çalışma, nadir yadigâr örneklerin ve onların hikâyelerinin canlı bir arşivi hâline geldi. Aynı zamanda insanlara tarımı öğretmenin uygulamalı (ve lezzetli) yolu ve gıda güvenliği sağlamak için biyoçeşitliliğe duyulan ihtiyacın canlı sembolü. "Sadece gıda olmaktan öte, bu meyvelere kültürümüz işlenmiş... Birçok yönden bu meyveler, bizim hikâyemiz." diyor Van Aken.

3. Speaker:
   Sam Van Aken
4. 1627 0:02 - 0:03
   100 yıl önce ABD'de
5. 3339 0:03 - 0:07
   iki bin tür şeftali,
6. 6678 0:07 - 0:10
   yaklaşık iki bin çeşit erik
7. 10478 0:10 - 0:15
   ve neredeyse sekiz yüz çeşit
   elma yetişiyordu.
8. 15333 0:15 - 0:18
   Bugün çok az bir bölümü hâlâ yetişiyor,
9. 17844 0:18 - 0:24
   bunlar da tarımın makineleşmesi, hastalık
   ve iklim değişikliği tehdidi altında.
10. 24178 0:24 - 0:28
    Tehdit altında olan çeşitler arasında

    ¶

11. 28465 0:28 - 0:33
    İspanyol misyonerler tarafından
    Amerika'ya getirilen
12. 32970 0:33 - 0:36
    ve yüzyıllarca yerlilerin yetiştirdiği
    kırmızı etli Blood Cling şeftali;
13. 36454 0:36 - 0:39
    kıtalar arası demir yolunda çalışmak için
14. 39338 0:39 - 0:42
    ABD'ye gelen Çinlilerin
    yanlarında getirdiği bir tür kayısı
15. 42470 0:42 - 0:47
    ve İtalyan, Fransız
    ve Almanlar tarafından getirilen
16. 46965 0:47 - 0:51
    Orta Doğu kökenli sayısız erik türü var.
17. 51116 0:51 - 0:54
    Bunların hiçbiri
    ülkemizde doğal olarak yetişmiyor.
18. 53523 0:54 - 0:58
    Aslında neredeyse tüm meyve ağaçlarımız
    buraya başka ülkelerden getirilmiş.
19. 57663 0:58 - 1:01
    Elma, şeftali ve vişne ağaçları da dahil.
20. 61395 1:01 - 1:03
    Bu yüzden bu meyveler sadece gıda değil,
21. 63408 1:03 - 1:06
    onlara kültürümüz de işlenmiş.
22. 66176 1:06 - 1:09
    Onları önemseyen, yetiştiren
23. 69007 1:09 - 1:11
    ve evlerini hatırlatması için
24. 70996 1:11 - 1:15
    yanlarında buraya getirecek kadar
    değer veren insanlar işlenmiş.
25. 74772 1:15 - 1:18
    Bu insanların diğer nesle aktarması
    ve paylaşması işlenmiş.
26. 77856 1:18 - 1:20
    Birçok yönden bu meyveler bizim hikâyemiz.
27. 81062 1:21 - 1:25
    Oluşturduğum Kırk Meyve Ağacı isimli
    sanat eseri sayesinde
28. 84856 1:25 - 1:28
    bu hikâyeyi öğrendiğim için şanslıyım.
29. 88109 1:28 - 1:34
    Kırk Meyve Ağacı, üzerinde kırk çeşit
    çekirdekli meyve yetişen tek bir ağaç.

    ¶

30. 94121 1:34 - 1:40
    Yani şeftali, erik, kayısı, nektar
    ve kiraz; hepsi bir ağaçta yetişiyor.
31. 100754 1:41 - 1:45
    Yılın bir dönemine, bahar ve yaza kadar
    normal görünecek şekilde tasarlandı.
32. 104701 1:45 - 1:48
    Bahar gelince pembe
    ve beyaz renkte çiçekler açıyor
33. 108263 1:48 - 1:52
    ve yazın çeşit çeşit meyve veriyor.
34. 111753 1:52 - 1:55
    Bu projeyi sadece
    sanatsal nedenlerle başlattım.
35. 115055 1:55 - 1:58
    Alışılagelmiş gerçeği değiştirmek istedim.
36. 117893 1:58 - 2:02
    Dürüst olmak gerekirse insanların,
    ağacın çeşitli renklerde çiçek açtığını
37. 121613 2:02 - 2:07
    ve birçok çeşit meyve verdiğini gördükleri
    o şaşırtıcı anı da oluşturmak istedim.
38. 127188 2:07 - 2:10
    Kırk Meyve Ağacı'nı, aşıyla oluşturdum.

    ¶

39. 130782 2:11 - 2:14
    Kışın, kesilen dalları toplayıp
    onları sakladım
40. 133753 2:14 - 2:17
    ve baharda ağaca aşıladım.
41. 136943 2:17 - 2:20
    Aslında neredeyse
    tüm meyve ağaçları aşılanmıştır
42. 140000 2:20 - 2:24
    çünkü meyve ağacının tohumu,
    ana tohumdan genetik olarak farklıdır.
43. 143843 2:24 - 2:27
    Hoşumuza giden bir çeşit bulduğumuzda
44. 147137 2:27 - 2:32
    bu ağaçtan bir dal kesip başka bir ağaca
    aşılayarak bu çeşidi çoğaltırız.
45. 152339 2:32 - 2:35
    Her bir Mekintoş elmasının
46. 154541 2:35 - 2:43
    nesiller boyu aşılanmış tek bir ağaçtan
    geldiğini düşünmek çılgınca olsa da
47. 163473 2:43 - 2:48
    bu, aynı zamanda meyve ağaçlarının
    tohum olarak korunamayacağını gösterir.
48. 168147 2:48 - 2:51
    Kendimi bildim bileli
    aşılamanın ne olduğunu biliyorum.
49. 171022 2:51 - 2:53
    Büyük büyükbabam, Güneydoğu Pensilvanya'da
50. 173364 2:53 - 2:56
    şeftali bahçeleri aşılayarak
    geçimini sağlıyordu.
51. 175807 2:56 - 3:00
    Onunla hiç tanışmamış olsam da
    ne zaman adı anılsa
52. 179539 3:00 - 3:04
    mucizevi veya gizemli bir aşılama
    yeteneği olduğunu söylenir.
53. 184817 3:05 - 3:08
    Kırk Meyve Ağacı için kırk sayısını seçtim

    ¶

54. 187841 3:08 - 3:13
    çünkü Batı boyunca bu sayı,
    ölçülebilir veya sonsuz olarak görülmez
55. 192992 3:13 - 3:15
    ama saymakla da bitmez,
56. 194993 3:15 - 3:18
    bolluk ve çokluğu gösterir.
57. 197841 3:18 - 3:26
    New York'ta, yüzyıl önce meyve üretiminde
    lider olan bir yerde yaşamama rağmen
58. 206261 3:26 - 3:30
    projeye başladığımda kırk farklı çeşit
    meyve bulmakta zorlandım.
59. 210582 3:31 - 3:35
    Araştırma bahçeleri
    ve eski bostanlar kapatılırken
60. 214584 3:35 - 3:39
    kesilen dalları topladım
    ve kendi bahçemdeki ağaçlara aşıladım.
61. 219140 3:39 - 3:42
    Kırk Meyve Ağacı başta
    işte böyle görünüyordu

    ¶

62. 222210 3:42 - 3:45
    ve altı yıl sonra bu hâle geldi.
63. 224763 3:45 - 3:48
    Kesinlikle ha deyince olan bir şey değil.
64. 228013 3:48 - 3:50
    (Gülüşmeler)

    ¶

65. 229741 3:50 - 3:53
    Aşının tutup tutmadığını anlamak bir yıl,

    ¶

66. 233203 3:53 - 3:56
    meyve verip vermeyeceğini anlamak
    iki ya da üç yıl sürüyor.
67. 236373 3:56 - 3:59
    Böyle bir ağaç yetiştirmekse
    sekiz yıla kadar sürebiliyor.
68. 240943 4:01 - 4:07
    Ağaca aşılanmış her çeşidin
    farklı bir şekli ve farklı bir rengi var.

    ¶

69. 247214 4:07 - 4:12
    Fark ettim ki çiçeklenme dönemiyle ilgili
    bir zaman çizelgesi oluşturarak
70. 252547 4:13 - 4:17
    baharda ağacın alacağı görüntüye
    şekil verip onu tasarlayabilirim.
71. 257078 4:17 - 4:19
    Yaz mevsiminde böyle görünüyor,
72. 258739 4:19 - 4:22
    hazirandan eylüle kadar meyve yetişiyor.
73. 261929 4:22 - 4:28
    İlk olarak vişne, sonra kayısı,
    erik, nektar ve şeftali.
74. 267689 4:28 - 4:30
    Sanırım aralarından birini unuttum.
75. 271500 4:32 - 4:36
    Galeri mekânı dışında bir yerde bulunan
    bir sanat eseri olsa da

    ¶

76. 276217 4:36 - 4:39
    sanat dünyası tarafından
    koruma altına alındı.
77. 279173 4:39 - 4:42
    Bu ağaçlardan farklı yerlerde
    oluşturmam istendi.
78. 281913 4:42 - 4:48
    Tarihte orada doğal olarak yetişmiş
    veya kökeni orası olan çeşitleri araştırıp
79. 287691 4:48 - 4:51
    onları yerel olarak tedarik ettim
    ve bir ağaca aşıladım
80. 290642 4:51 - 4:54
    böylece bulundukları bölgenin
    tarım tarihi olacaklar.
81. 294458 4:54 - 4:57
    Proje çevrim içinde de ilgi çekti,

    ¶

82. 296800 4:57 - 4:59
    bu, hem korkunç hem de mahcup ediciydi.
83. 299078 4:59 - 5:05
    Korkunç kısım, Kırk Meyve Ağacı'nın
    resimlerinden oluşan dövmelerdi.
84. 304806 5:05 - 5:06
    (Gülüşmeler)

    ¶

85. 305853 5:06 - 5:08
    "Vücutlarına neden
    bunu yapıyorlar?" diye düşündüm.

    ¶

86. 308274 5:08 - 5:09
    (Gülüşmeler)

    ¶

87. 309323 5:09 - 5:16
    Mahcup edici kısımsa papaz, haham
    ve rahiplerden aldığım onca istekti.

    ¶

88. 315653 5:16 - 5:19
    Ağacı, dinî törenlerinde
    merkez olarak kullanmak istiyorlardı.
89. 318902 5:19 - 5:21
    Daha sonra internet fenomeni hâline geldi.
90. 321485 5:21 - 5:24
    Bu sorunun cevabı "Umarım değildir."
91. 323804 5:24 - 5:26
    [Evliliğiniz Kırk Meyve Ağacı gibi mi?]

    ¶

92. 325694 5:26 - 5:28
    (Gülüşmeler)

    ¶

93. 327521 5:28 - 5:30
    Her güzel internet fenomeni gibi bu da

    ¶

94. 329711 5:30 - 5:32
    NPR'nin Weekend Edition röportajını
    beraberinde getirdi.
95. 332461 5:32 - 5:36
    Üniversitede görev yapan
    bir profesör olarak
96. 336478 5:36 - 5:39
    kariyerimin zirvesinde olduğumu düşündüm.
97. 338845 5:39 - 5:42
    Ama NPR'yi kimin dinlediğini bilemesiniz.
98. 342116 5:42 - 5:48
    NPR röportajından birkaç hafta sonra
    Savunma Bakanlığı'ndan bir e-posta aldım.
99. 348368 5:48 - 5:52
    Savunma İleri Araştırma Projeleri idaresi,
100. 352401 5:52 - 5:55
     beni, yenilik ve yaratıcılık hakkında
     konuşmaya davet etti.
101. 355422 5:55 - 5:59
     Konuşma, çabucak gıda güvenliğiyle ilgili
     bir görüşmeye dönüştü.
102. 359957 6:00 - 6:04
     Gördüğünüz gibi ulusal güvenliğimiz,
     gıda güvenliğimize bağlı.
103. 364829 6:05 - 6:10
     Her ekinden sadece birkaç tür yetiştirilen
     mono kültürler oluşturduğumuz için
104. 370198 6:10 - 6:13
     bu türlerden yalnızca birine
     bir şey olsa bile
105. 373171 6:13 - 6:16
     gıda teminimizde
     çok büyük etkiye sahip olabilir.
106. 376308 6:16 - 6:21
     Gıda güvenliğini sürdürmenin kilit noktası
     biyoçeşitliliğimizi korumak.
107. 381690 6:22 - 6:28
     Yüzyıl önce bu, bağı
     ya da arka bahçesinde birkaç ağacı olan
108. 387535 6:28 - 6:32
     ve diğer nesle aktarılan bitki çeşitleri
     yetiştiren herkes tarafından yapılıyordu.
109. 391758 6:32 - 6:37
     Bunlar, bir Kırk Meyve Ağacı'nda ağustosta
     sadece bir haftada yetişen erikler.

     ¶

110. 396699 6:37 - 6:40
     Projeye başladıktan birkaç yıl sonra
     öğrendim ki meyve koleksiyonum,
111. 400306 6:40 - 6:44
     ABD'nin doğu kesiminde bulunan
     en büyük koleksiyonlardanmış,
112. 403645 6:44 - 6:47
     ki bu, sanatçı biri için
     kesinlikle korkunç.
113. 408190 6:48 - 6:51
     Ama birçok yönden,
     neye sahip olduğumu bilmiyordum.

     ¶

114. 410582 6:51 - 6:54
     Elimdeki çeşitlerin büyük bölümünün
     yadigâr çeşitler olduğunu fark ettim.
115. 414072 6:54 - 6:57
     Yani 1945'ten daha önce de yetişiyorlardı,
116. 417044 6:57 - 7:01
     bu tarih, tarımın sanayileşmesinin
     doğuşu olarak görülür.
117. 421059 7:01 - 7:05
     Bu çeşitlerden bazıları
     binlerce yıl öncesine dayanıyor.
118. 425864 7:06 - 7:09
     Ne kadar nadir olduklarını gördükçe
119. 429047 7:09 - 7:12
     onları korumaya takıntılı hâle geldim
120. 431559 7:12 - 7:14
     ve araç olarak kullandığım şey,
     sanat hâline geldi.
121. 433947 7:14 - 7:17
     Eski bahçeler kapanmadan önce oraya gidip
     
122. 437061 7:17 - 7:21
     aşılanabilir ağaç gövdeleri
     veya çanaklar toplardım.
123. 441582 7:22 - 7:25
     Bitki koleksiyonu
     örnekleri oluşturmak için
124. 445354 7:25 - 7:29
     çiçek ve yaprakları birleştirmeye
     ve DNA sıralamaya başladım.
125. 449325 7:29 - 7:33
     Ama sonunda, bakır levha gravürleri
     ve tipo açıklamalarını kullanarak
126. 453092 7:33 - 7:36
     hikâyeyi korumaya koyuldum.
127. 456418 7:36 - 7:40
     George IV şeftalisinin hikâyesini
     anlatmak gerekirse
128. 460124 7:40 - 7:44
     bir şeftali ağacı, New York City'de
     iki binanın arasında yetişiyor.
129. 463715 7:44 - 7:46
     Yanından geçen biri
     meyvenin tadına bakıyor
130. 466300 7:46 - 7:50
     ve tadı o kadar hoşuna gidiyor ki
131. 469708 7:50 - 7:52
     19. yüzyılın büyük ticari
     çeşitliliği hâline geliyor.
132. 472833 7:53 - 7:55
     Daha sonra ortadan kayboluyor
133. 474654 7:55 - 7:59
     çünkü nakliyesi kolay olmuyor
     ve modern tarıma uymuyor.
134. 479716 8:00 - 8:03
     Fark ettim ki hikâye olduğu için
     bunun anlatılması gerek

     ¶

135. 483249 8:03 - 8:11
     ve anlatım, bu çeşitliliği koklama, tatma
     ve ona dokunma deneyimlerini de içermeli.
136. 491645 8:12 - 8:16
     Bu yüzden bu meyveleri halka sunabileceğim
     bir bahçe oluşturmaya koyuldum.
137. 496417 8:16 - 8:21
     Hedefim, bulabileceğim
     en yoğun nüfuslu bölgede bahçeyi kurmaktı.
138. 501555 8:22 - 8:25
     Doğal olarak New York City'de
     bir arazi aramaya başladım.
139. 506192 8:26 - 8:31
     Geriye dönüp baktığımda
     bu, oldukça iddialı görünüyor

     ¶

140. 510756 8:31 - 8:35
     ve kimsenin telefon ve e-postalarıma
     cevap vermeme nedeni de muhtemelen bu.
141. 515568 8:36 - 8:41
     Ta ki dört yıl sonra
     Governors Island'dan dönüt alana kadar.

     ¶

142. 521167 8:41 - 8:47
     Bu ada eskiden askerî üsmüş
     ve 2000 yılında New York'a verilmiş.

     ¶

143. 527148 8:47 - 8:51
     Adanın tamamı, New York'tan
     beş dakikalık feribot seferlerine açık.
144. 531230 8:51 - 8:56
     Açık Bahçe isimli bir proje
     oluşturmam için beni davet ettiler.
145. 535654 8:56 - 8:59
     Proje, yüzyıldan uzun süredir
     New York'ta yetişmemiş meyve çeşitlerini
146. 539009 8:59 - 9:00
     geri getirmeyi amaçlıyordu.
147. 540721 9:01 - 9:02
     Hâlâ devam eden Açık Bahçe'de
148. 542207 9:02 - 9:11
     antik ve yadigâr 200 meyve türüne sahip
     elli adet aşılanmış ağaç mevcut.
149. 551537 9:12 - 9:16
     Bunlar, bölgede doğal olarak yetişen
     veya tarihte yetişmiş türler.
150. 556049 9:16 - 9:22
     Örneğin 13th Street ve Third Avenue
     kökenli Early Strawberry elması.
151. 562073 9:22 - 9:25
     Meyve ağaçları tohum yoluyla
     saklanamadığı için
152. 565111 9:25 - 9:30
     Açık Bahçe, canlı bir gen bakası
     veya bu meyvelerin arşivi hâline gelecek.
153. 569603 9:30 - 9:32
     Kırk Meyve Ağacı gibi deneysel olacak,
     
154. 572350 9:32 - 9:34
     aynı zamanda sembolik olacak.
155. 574157 9:34 - 9:38
     En önemlisi, bu, insanları
     yiyeceklerini korumaya
156. 578295 9:38 - 9:41
     ve onlar hakkında daha fazlasını
     öğrenmeye davet edecek.
157. 581356 9:41 - 9:46
     Kırk Meyve Ağacı sayesinde
     binlerce kişiden e-posta aldım,

     ¶

158. 585792 9:46 - 9:49
     "Nasıl ağaç dikilir?" gibi
     temel sorular soruyorlardı.
159. 589661 9:50 - 9:54
     Nüfusun yüzde üçten daha az bir kısmının
     tarımla doğrudan bağı var.
160. 594451 9:54 - 10:01
     Açık Bahçe, insanları kamu programları
     ve atölyelerde çalışmaya;
161. 601221 10:01 - 10:05
     ağaç aşılama, yetiştirme, budama
     ve hasat etmeyi öğrenmeye;
162. 605484 10:05 - 10:08
     doğal yiyecek tüketmeye
     ve bahar şölenlerine katılmaya;
163. 608347 10:08 - 10:11
     yerel şeflerle çalışıp
     bu meyveleri kullanmayı öğrenmeye
164. 611082 10:11 - 10:14
     ve birçok çeşit meyvenin
     özellikle bu amaçla yetiştirildiği
165. 613963 10:14 - 10:17
     yüzyıllık tarifleri
     yeniden oluşturmaya davet ediyor.
166. 616582 10:17 - 10:19
     Bahçe, fiziksel anlamından öte,
167. 618916 10:19 - 10:22
     bu tariflerin hepsini içeren
     bir yemek kitabı olacak.
168. 622653 10:23 - 10:25
     Yetişen meyvelerin
     karakter, özellik, köken
169. 625380 10:25 - 10:29
     ve hikâyesi hakkında
     bilgi içeren bir alan rehberi olacak.
170. 629368 10:29 - 10:33
     Çiftlikte yetiştiğimden dolayı
     tarımı anladığımı düşünüyordum

     ¶

171. 632759 10:33 - 10:35
     ve bununla ilgili olan
     hiçbir şeyi istemedim.
172. 635523 10:36 - 10:37
     Bu yüzden sanatçı oldum.
173. 637111 10:37 - 10:39
     (Gülüşmeler)

     ¶

174. 639257 10:39 - 10:43
     Ama şunu söylemeliyim ki
     bu, DNA'mda olan bir şey

     ¶

175. 643248 10:43 - 10:45
     ve bu konuda yalnız
     olmadığımı düşünüyorum.
176. 645721 10:46 - 10:51
     100 yıl önce hepimiz
     tarıma, bitki yetiştirmeye
177. 650853 10:51 - 10:54
     ve yiyeceklerimizin hikâyesine
     çok daha bağlıydık
178. 653869 10:54 - 10:56
     ama zamanla uzaklaştık.
179. 656259 10:56 - 11:01
     Açık Bahçe, bu bilinmeyen geçmişle
     yeniden bağ kurmamıza
180. 662127 11:02 - 11:06
     ve yiyeceğimizin geleceğinin ne olacağını
     düşünmemize olanak sağlıyor.
181. 666428 11:06 - 11:08
     Teşekkür ederim.

     ¶

182. 667603 11:08 - 11:11
     (Alkışlar)

     ¶