Cứu một ngôn ngữ khỏi tuyệt chủng

Khoảng ba ngàn ngôn ngữ có thể biến mất trong vòng 80 năm tới, chôn vùi cùng với đó nhiều nền văn hoá. Trong bài nói chuyện ngắn này, nhà hoạt động ngôn ngữ Daniel Bögre Udell kể câu chuyện về những người đang tìm cách khôi phục ngôn ngữ của cha ông và xây dựng lại truyền thống của mình, đồng thời, khuyến khích ta tìm hiểu thêm về ngôn ngữ của tổ tiên. "Tìm lại ngôn ngữ và trân trọng văn hoá là cách mạnh mẽ để ta là chính mình", anh nói.

Ngôn ngữ không tự nhiên biến mất.

Người ta từ bỏ tiếng mẹ đẻ
vì bị ép buộc

thường là do áp lực chính trị.

Vào năm 1892,

tướng Mỹ, Richard Henry Pratt,

nói rằng cách duy nhất
để tiêu diệt một dân tộc

là xóa bỏ ngôn ngữ của họ.

Ông nói: "Giết tiếng da đỏ
nhưng hãy giữ lại người".

Và năm 1978,
chính phủ Mỹ đã làm như thế,

tách trẻ em bản địa khỏi gia đình,

buộc chúng vào học trường nội trú,
đặt tên tiếng Anh cho chúng,

nếu nói tiếng bản địa sẽ bị phạt.

Đồng hóa cũng là một phần
của diệt chủng.

Ngày nay, có chừng bảy ngàn ngôn ngữ
còn tồn tại

nhưng chỉ một số ít
được chính phủ công nhận

và được hỗ trợ trực tuyến.

Với những người
từ đại đa số các nền văn hóa,

toàn cầu hóa vẫn còn xa lạ.

Nnghĩa là từ bỏ ngôn ngữ của mình
để dùng ngôn ngữ của ai đó.

Nếu không có gì thay đổi,

khoảng ba ngàn ngôn ngữ sẽ biến mất
trong vòng 80 năm nữa.

Nhưng mọi thứ đang thay đổi.

Khắp thế giới,

có những người đang hồi sinh lại
ngôn ngữ của tổ tiên

và xây dựng lại
nền văn hóa của mình.

Chúng tôi được biết,

sự phục hồi ngôn ngữ bắt đầu từ năm 1800,
khi phong trào bài xích Do Thái bùng lên,

các cộng đồng Do Thái bắt đầu nghiên cứu
ngôn ngữ của cha ông,

tiếng Do Thái, như một cách
để hồi sinh văn hóa.

Dù đã ngủ yên cả ngàn năm,

nó vẫn được bảo tồn trong sách vở
về tôn giáo và triết học Do Thái.

Các nhà hoạt động Do Thái
nghiên cứu và dạy cho con em họ,

tạo ra thế hệ nói tiếng bản ngữ đầu tiên
trong gần 100 thế hệ.

Ngày nay, nó là tiếng mẹ đẻ
của khoảng năm triệu người Do Thái.

Hay ít nhất là của tôi,

một thành viên nói tiếng Anh bị đồng hóa
của cộng đồng Do Thái di cư,

một cột trụ của việc cai trị
bằng văn hóa.

Hai ngàn năm sau,

chúng tôi vẫn ở đây.

Và gần đây,

sự trỗi dậy của người Do Thái
là một sự bất thường.

Có ít ngôn ngữ được gìn giữ tốt
như ngôn ngữ của chúng tôi,

và sự thành lập nước Israel,

nhà nước Do Thái đầu tiên
trong gần một ngàn năm,

đã tạo ra nơi chốn để dùng tiếng Do Thái
trong cuộc sống hằng ngày.

Nói cách khác, phần lớn các nền văn hóa
không được trao cơ hội.

(Video) Chào mọi người, tôi là Elizabeth

và tôi sống ở Cornwall.

Đó là tiếng Cornish,

ngôn ngữ cổ xưa của người Cornwall,

hiện là một quận
ở miền Nam nước Anh.

Những năm 1900,
các nhà hoạt động người Cornish

đã đấu tranh vì nền văn hóa của họ.

Ngôn ngữ đã bị lãng quên cả trăm năm,

nhưng họ dùng sách cổ và kịch nghệ
để dạy cho con em mình.

Tuy nhiên, thế hệ mới nói tiếng Cornish

sống rải rác khắp vùng Cornwall

và không có khả năng sử dụng
tiếng của mình một cách trôi chảy.

Trước thập niên 1990,
ngôn ngữ Cornish được hồi sinh

nhưng không thể phát triển mạnh mẽ.

Sau đó, vào đầu những năm 2000,
những người nói tiếng Cornish đã tìm cách

tận dụng công cụ trực tuyến
để trò chuyện hàng ngày.

Từ đây, họ tổ chức các sự kiện
hàng tuần, hàng tháng,

tụ họp và trò chuyện ở nơi công cộng.

Ngày nay, nhiều trường học dạy
tiếng Cornish.

Có những bảng hiệu tiếng Cornish,

quảng cáo kem,

Wikipedia, hay thậm chí là meme.

(cười)

(cười)

Với ngôn ngữ được phục hồi,

người dân ở Cornall
đã được thừa nhận

như một quốc gia Celtic
bên cạnh Ireland, Scotland và xứ Wales.

Họ nhìn vào
những kỷ nguyên bị đồng hóa và nói:

"Chúng tôi không phải
là một quận của Anh.

Chúng tôi là một dân tộc

và chúng tôi vẫn tồn tại."

Nhưng không chỉ có họ,

tộc Tunica-Biloxi ở Louisiana cũng đang
làm sống lại ngôn ngữ của mình.

(Video) Tên tôi là Teyanna.

Bạn bè gọi tôi là "Cơn bão âm thầm".

Mọi việc bắt đầu vào những năm 1980

khi Donna Pierite và gia đình

bắt đầu hành trình
tới Baton Rouge và New Orleans

để photo cuốn từ điển cổ xưa
được lưu trong kho lưu trữ đại học.

Mục đích là học tiếng Tunica

và dạy cho con em họ
rồi chia sẻ với cộng đồng.

Ngày nay, họ đang dẫn dắt
sự phục hưng của Tunica.

Từ năm 2014, có gần 100 người
trong các lớp chuyên ngôn ngữ,

và theo điều tra dân số 2017,

trong đó, có thêm 32 người
nói thành thạo,

và vài người như con gái Donna, Elisabeth,

đang dạy tiếng Tunica cho con cái mình.

Những người này đang tạo ra nhiều nội dung

những video trên Facebook và cả meme.

(cười)

(cười )

(cười)

Càng tạo nhiều nội dung,

họ càng truyền cảm hứng
cho nhiều người Tunica.

Gần đây, một thành viên bộ lạc ở Texas
đã viết cho Elisabeth trên Facebook,

hỏi cách nói: "phúc lành cho vùng này".

để viết lên bảng hiệu trong sân nhà,

để cô có thể khoe với hàng xóm
rằng văn hóa của mình

vẫn tồn tại và phát triển.

Tiếng Do Thái, Cornish và Tunica

là ba ví dụ về sức sống âm thầm
của ngôn ngữ trên mỗi lục địa.

Và dù là người nói tiếng Jèrriais
từ quần đảo Chanel

hay dùng ngôn ngữ ký hiệu Kenya
từ Nairobi,

mọi cộng đồng đang bảo tồn
hay làm hồi sinh ngôn ngữ

đều có điểm chung là
phương tiện truyền thông,

để ngôn ngữ của họ
được chia sẻ và giảng dạy.

Internet phát triển

mở rộng việc tiếp cận và tạo ra
phương tiện truyền thông,

giúp việc bảo tồn
và làm hồi sinh ngôn ngữ cổ

trở nên khả thi hơn bao giờ hết.

Vậy, ngôn ngữ của cha ông các bạn là gì?

Của tôi là tiếng Do Thái, Yiddish,
tiếng Hungary và Scottish Gaelic,

dù được nuôi dạy bằng tiếng Anh.

Và may mắn là những ngôn ngữ này
đều có khả năng học được trên mạng.

Cụ thể là tiếng Do Thái
được cài trên điện thoại của tôi,

được Google Dịch hỗ trợ,

thậm chí, có cả tự động chỉnh sửa.

Có thể ngôn ngữ của các bạn
không được hỗ trợ rộng rãi,

tôi khuyến khích các bạn tìm hiểu nó

vì rất có thể ai đó
đã bắt đầu tìm hiểu nó trên mạng.

Tìm lại ngôn ngữ
và tiếp nhận nền văn hóa của mình

là cách để là khẳng định mình mạnh mẽ nhất
trong kỷ nguyên toàn cầu hóa này,

vì như tôi đã học được
trong tiếng Do Thái

"nhnw dyyn k'n" --

"chúng tôi vẫn tồn tại."

Xin cám ơn.

(vỗ tay)