Cứu một ngôn ngữ khỏi tuyệt chủng
-
0:02 - 0:04Ngôn ngữ không tự nhiên biến mất.
-
0:05 - 0:08Người ta từ bỏ tiếng mẹ đẻ
vì bị ép buộc -
0:09 - 0:11thường là do áp lực chính trị.
-
0:12 - 0:13Vào năm 1892,
-
0:13 - 0:15tướng Mỹ, Richard Henry Pratt,
-
0:15 - 0:18nói rằng cách duy nhất
để tiêu diệt một dân tộc -
0:18 - 0:21là xóa bỏ ngôn ngữ của họ.
-
0:22 - 0:26Ông nói: "Giết tiếng da đỏ
nhưng hãy giữ lại người". -
0:26 - 0:29Và năm 1978,
chính phủ Mỹ đã làm như thế, -
0:29 - 0:32tách trẻ em bản địa khỏi gia đình,
-
0:32 - 0:36buộc chúng vào học trường nội trú,
đặt tên tiếng Anh cho chúng, -
0:36 - 0:39nếu nói tiếng bản địa sẽ bị phạt.
-
0:39 - 0:42Đồng hóa cũng là một phần
của diệt chủng. -
0:44 - 0:46Ngày nay, có chừng bảy ngàn ngôn ngữ
còn tồn tại -
0:46 - 0:49nhưng chỉ một số ít
được chính phủ công nhận -
0:49 - 0:51và được hỗ trợ trực tuyến.
-
0:51 - 0:53Với những người
từ đại đa số các nền văn hóa, -
0:53 - 0:56toàn cầu hóa vẫn còn xa lạ.
-
0:57 - 1:00Nnghĩa là từ bỏ ngôn ngữ của mình
để dùng ngôn ngữ của ai đó. -
1:01 - 1:03Nếu không có gì thay đổi,
-
1:03 - 1:07khoảng ba ngàn ngôn ngữ sẽ biến mất
trong vòng 80 năm nữa. -
1:08 - 1:10Nhưng mọi thứ đang thay đổi.
-
1:10 - 1:12Khắp thế giới,
-
1:12 - 1:14có những người đang hồi sinh lại
ngôn ngữ của tổ tiên -
1:14 - 1:16và xây dựng lại
nền văn hóa của mình. -
1:17 - 1:19Chúng tôi được biết,
-
1:19 - 1:23sự phục hồi ngôn ngữ bắt đầu từ năm 1800,
khi phong trào bài xích Do Thái bùng lên, -
1:23 - 1:27các cộng đồng Do Thái bắt đầu nghiên cứu
ngôn ngữ của cha ông, -
1:27 - 1:30tiếng Do Thái, như một cách
để hồi sinh văn hóa. -
1:30 - 1:33Dù đã ngủ yên cả ngàn năm,
-
1:33 - 1:36nó vẫn được bảo tồn trong sách vở
về tôn giáo và triết học Do Thái. -
1:36 - 1:40Các nhà hoạt động Do Thái
nghiên cứu và dạy cho con em họ, -
1:40 - 1:43tạo ra thế hệ nói tiếng bản ngữ đầu tiên
trong gần 100 thế hệ. -
1:44 - 1:48Ngày nay, nó là tiếng mẹ đẻ
của khoảng năm triệu người Do Thái. -
1:48 - 1:50Hay ít nhất là của tôi,
-
1:50 - 1:53một thành viên nói tiếng Anh bị đồng hóa
của cộng đồng Do Thái di cư, -
1:53 - 1:57một cột trụ của việc cai trị
bằng văn hóa. -
1:57 - 2:00Hai ngàn năm sau,
-
2:00 - 2:02chúng tôi vẫn ở đây.
-
2:03 - 2:04Và gần đây,
-
2:04 - 2:07sự trỗi dậy của người Do Thái
là một sự bất thường. -
2:07 - 2:10Có ít ngôn ngữ được gìn giữ tốt
như ngôn ngữ của chúng tôi, -
2:10 - 2:11và sự thành lập nước Israel,
-
2:11 - 2:14nhà nước Do Thái đầu tiên
trong gần một ngàn năm, -
2:14 - 2:17đã tạo ra nơi chốn để dùng tiếng Do Thái
trong cuộc sống hằng ngày. -
2:17 - 2:21Nói cách khác, phần lớn các nền văn hóa
không được trao cơ hội. -
2:21 - 2:23(Video) Chào mọi người, tôi là Elizabeth
-
2:23 - 2:25và tôi sống ở Cornwall.
-
2:25 - 2:26Đó là tiếng Cornish,
-
2:26 - 2:28ngôn ngữ cổ xưa của người Cornwall,
-
2:28 - 2:32hiện là một quận
ở miền Nam nước Anh. -
2:32 - 2:35Những năm 1900,
các nhà hoạt động người Cornish -
2:35 - 2:37đã đấu tranh vì nền văn hóa của họ.
-
2:37 - 2:39Ngôn ngữ đã bị lãng quên cả trăm năm,
-
2:39 - 2:43nhưng họ dùng sách cổ và kịch nghệ
để dạy cho con em mình. -
2:43 - 2:46Tuy nhiên, thế hệ mới nói tiếng Cornish
-
2:46 - 2:47sống rải rác khắp vùng Cornwall
-
2:47 - 2:51và không có khả năng sử dụng
tiếng của mình một cách trôi chảy. -
2:51 - 2:54Trước thập niên 1990,
ngôn ngữ Cornish được hồi sinh -
2:54 - 2:57nhưng không thể phát triển mạnh mẽ.
-
2:57 - 3:01Sau đó, vào đầu những năm 2000,
những người nói tiếng Cornish đã tìm cách -
3:01 - 3:05tận dụng công cụ trực tuyến
để trò chuyện hàng ngày. -
3:06 - 3:09Từ đây, họ tổ chức các sự kiện
hàng tuần, hàng tháng, -
3:09 - 3:11tụ họp và trò chuyện ở nơi công cộng.
-
3:12 - 3:15Ngày nay, nhiều trường học dạy
tiếng Cornish. -
3:15 - 3:17Có những bảng hiệu tiếng Cornish,
-
3:17 - 3:19quảng cáo kem,
-
3:19 - 3:21Wikipedia, hay thậm chí là meme.
-
3:22 - 3:24(cười)
-
3:26 - 3:30(cười)
-
3:30 - 3:33Với ngôn ngữ được phục hồi,
-
3:33 - 3:35người dân ở Cornall
đã được thừa nhận -
3:35 - 3:38như một quốc gia Celtic
bên cạnh Ireland, Scotland và xứ Wales. -
3:39 - 3:41Họ nhìn vào
những kỷ nguyên bị đồng hóa và nói: -
3:41 - 3:44"Chúng tôi không phải
là một quận của Anh. -
3:44 - 3:46Chúng tôi là một dân tộc
-
3:46 - 3:48và chúng tôi vẫn tồn tại."
-
3:48 - 3:49Nhưng không chỉ có họ,
-
3:49 - 3:54tộc Tunica-Biloxi ở Louisiana cũng đang
làm sống lại ngôn ngữ của mình. -
3:54 - 3:56(Video) Tên tôi là Teyanna.
-
3:56 - 3:59Bạn bè gọi tôi là "Cơn bão âm thầm".
-
4:00 - 4:02Mọi việc bắt đầu vào những năm 1980
-
4:02 - 4:04khi Donna Pierite và gia đình
-
4:04 - 4:06bắt đầu hành trình
tới Baton Rouge và New Orleans -
4:06 - 4:11để photo cuốn từ điển cổ xưa
được lưu trong kho lưu trữ đại học. -
4:11 - 4:13Mục đích là học tiếng Tunica
-
4:13 - 4:17và dạy cho con em họ
rồi chia sẻ với cộng đồng. -
4:17 - 4:21Ngày nay, họ đang dẫn dắt
sự phục hưng của Tunica. -
4:21 - 4:26Từ năm 2014, có gần 100 người
trong các lớp chuyên ngôn ngữ, -
4:26 - 4:29và theo điều tra dân số 2017,
-
4:29 - 4:32trong đó, có thêm 32 người
nói thành thạo, -
4:32 - 4:34và vài người như con gái Donna, Elisabeth,
-
4:34 - 4:36đang dạy tiếng Tunica cho con cái mình.
-
4:36 - 4:38Những người này đang tạo ra nhiều nội dung
-
4:38 - 4:41những video trên Facebook và cả meme.
-
4:41 - 4:43(cười)
-
4:44 - 4:46(cười )
-
4:47 - 4:49(cười)
-
4:49 - 4:50Càng tạo nhiều nội dung,
-
4:50 - 4:53họ càng truyền cảm hứng
cho nhiều người Tunica. -
4:54 - 4:58Gần đây, một thành viên bộ lạc ở Texas
đã viết cho Elisabeth trên Facebook, -
4:58 - 5:01hỏi cách nói: "phúc lành cho vùng này".
-
5:01 - 5:03để viết lên bảng hiệu trong sân nhà,
-
5:03 - 5:06để cô có thể khoe với hàng xóm
rằng văn hóa của mình -
5:06 - 5:08vẫn tồn tại và phát triển.
-
5:09 - 5:11Tiếng Do Thái, Cornish và Tunica
-
5:11 - 5:15là ba ví dụ về sức sống âm thầm
của ngôn ngữ trên mỗi lục địa. -
5:16 - 5:19Và dù là người nói tiếng Jèrriais
từ quần đảo Chanel -
5:19 - 5:23hay dùng ngôn ngữ ký hiệu Kenya
từ Nairobi, -
5:23 - 5:26mọi cộng đồng đang bảo tồn
hay làm hồi sinh ngôn ngữ -
5:26 - 5:29đều có điểm chung là
phương tiện truyền thông, -
5:29 - 5:32để ngôn ngữ của họ
được chia sẻ và giảng dạy. -
5:32 - 5:34Internet phát triển
-
5:34 - 5:37mở rộng việc tiếp cận và tạo ra
phương tiện truyền thông, -
5:38 - 5:41giúp việc bảo tồn
và làm hồi sinh ngôn ngữ cổ -
5:41 - 5:43trở nên khả thi hơn bao giờ hết.
-
5:44 - 5:46Vậy, ngôn ngữ của cha ông các bạn là gì?
-
5:46 - 5:49Của tôi là tiếng Do Thái, Yiddish,
tiếng Hungary và Scottish Gaelic, -
5:49 - 5:51dù được nuôi dạy bằng tiếng Anh.
-
5:52 - 5:56Và may mắn là những ngôn ngữ này
đều có khả năng học được trên mạng. -
5:56 - 5:58Cụ thể là tiếng Do Thái
được cài trên điện thoại của tôi, -
5:58 - 6:00được Google Dịch hỗ trợ,
-
6:00 - 6:02thậm chí, có cả tự động chỉnh sửa.
-
6:02 - 6:05Có thể ngôn ngữ của các bạn
không được hỗ trợ rộng rãi, -
6:05 - 6:07tôi khuyến khích các bạn tìm hiểu nó
-
6:07 - 6:11vì rất có thể ai đó
đã bắt đầu tìm hiểu nó trên mạng. -
6:12 - 6:17Tìm lại ngôn ngữ
và tiếp nhận nền văn hóa của mình -
6:17 - 6:21là cách để là khẳng định mình mạnh mẽ nhất
trong kỷ nguyên toàn cầu hóa này, -
6:21 - 6:24vì như tôi đã học được
trong tiếng Do Thái -
6:24 - 6:27"nhnw dyyn k'n" --
-
6:27 - 6:28"chúng tôi vẫn tồn tại."
-
6:28 - 6:30Xin cám ơn.
-
6:30 - 6:33(vỗ tay)
- Title:
- Cứu một ngôn ngữ khỏi tuyệt chủng
- Speaker:
- Daniel Bögre Udell
- Description:
-
Khoảng ba ngàn ngôn ngữ có thể biến mất trong vòng 80 năm tới, chôn vùi cùng với đó nhiều nền văn hoá. Trong bài nói chuyện ngắn này, nhà hoạt động ngôn ngữ Daniel Bögre Udell kể câu chuyện về những người đang tìm cách khôi phục ngôn ngữ của cha ông và xây dựng lại truyền thống của mình, đồng thời, khuyến khích ta tìm hiểu thêm về ngôn ngữ của tổ tiên. "Tìm lại ngôn ngữ và trân trọng văn hoá là cách mạnh mẽ để ta là chính mình", anh nói.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TEDTalks
- Duration:
- 06:46
Nhu PHAM approved Vietnamese subtitles for How to save a language from extinction | ||
Nhu PHAM edited Vietnamese subtitles for How to save a language from extinction | ||
Nhu PHAM edited Vietnamese subtitles for How to save a language from extinction | ||
Nhu PHAM edited Vietnamese subtitles for How to save a language from extinction | ||
Nhu PHAM edited Vietnamese subtitles for How to save a language from extinction | ||
Nhu PHAM edited Vietnamese subtitles for How to save a language from extinction | ||
Nhu PHAM edited Vietnamese subtitles for How to save a language from extinction | ||
Nhu PHAM edited Vietnamese subtitles for How to save a language from extinction |