Return to Video

Tilni yoʻqolib ketishdan qanday asrab qolish mumkin

  • 0:02 - 0:04
    Tillar shunchaki yoʻqolib ketmaydi.
  • 0:05 - 0:08
    Odamlar majburlik tufayli
    oʻz tillaridan voz kechadilar.
  • 0:09 - 0:11
    Odatda siyosiy vaziyat shuni taqozo etadi.
  • 0:12 - 0:13
    1892-yilda
  • 0:13 - 0:15
    AQSh harbiy generali Richard Henry Pratt
  • 0:15 - 0:18
    mahalliy aholini oʻldirishning bir yoʻli
  • 0:18 - 0:21
    mahalliy urf-odatlarni yoʻq qilish
    ekanligini aytib oʻtdi.
  • 0:22 - 0:25
    "Hindularni oʻldiring", – dedi u,
    "lek odamlari qolsin".
  • 0:26 - 0:29
    1978-yilgacha
    hukumat aynan shu ish bilan shugʻullandi.
  • 0:29 - 0:32
    Ular mahalliy hindu oilalaridagi
    yosh bolalarni ajratib olib,
  • 0:32 - 0:36
    internat maktablarga joylashtirdilar
    va yangi inglizcha ism qoʻydilar.
  • 0:36 - 0:38
    Agar ular mahalliy tilda gapirishsa,
    jazolanishardi.
  • 0:39 - 0:42
    Assimilatsiya jarayoni
    genosid uchun qoʻshimcha qurol boʻldi.
  • 0:44 - 0:46
    Hozirgi kunda yetti mingta til barhayot.
  • 0:46 - 0:49
    Biroq kamchiligi
    hukumat tomonidan tan olingan
  • 0:49 - 0:50
    yoki onlayn tarmoqda mavjud.
  • 0:51 - 0:53
    Shu sababli ham,
    aksariyat xalqlar uchun
  • 0:53 - 0:56
    globallashuv – oʻzlikni unutish demakdir.
  • 0:57 - 1:01
    Bu oʻz tilingizdan boshqasining evaziga
    voz kechish degani.
  • 1:02 - 1:03
    Hech nima oʻzgarmas ekan
  • 1:03 - 1:07
    kelasi 80 yil ichida
    3000 ta til yoʻqolib ketishi mumkin.
  • 1:08 - 1:10
    Xayriyat, oʻzgarishlar mavjud.
  • 1:10 - 1:12
    Dunyo xalqlari
  • 1:12 - 1:14
    oʻz mahalliy tillarini qayta jonlantirib,
  • 1:14 - 1:16
    oʻz madaniyatlarini tiklashmoqda.
  • 1:17 - 1:19
    Biz bilamizki,
  • 1:19 - 1:23
    tillarni qayta tiklash 1800-yillarda,
    antisemitizm avj olgan bir paytda,
  • 1:23 - 1:27
    yahudiylar oʻz mahalliy tillari boʻlmish
    ivritga
  • 1:27 - 1:29
    madaniy najot deb qarashganida boshlandi.
  • 1:30 - 1:33
    Ushbu til ming yillar davomida
    mudroq boʻlsa ham,
  • 1:33 - 1:36
    yahudiylar dini va falsafasiga oid
    kitoblarda yaxshi saqlanib kelgan.
  • 1:37 - 1:40
    Yahudiy yetakchilar tilni oʻrganib,
    oʻz bolalariga oʻrgatishdi.
  • 1:40 - 1:43
    Shunday qilib, 100 avloddan soʻng
    yahudiy tili qayta tirildi.
  • 1:44 - 1:48
    Hozirda u 5 million yahudiy uchun
    ona tili hisoblanadi.
  • 1:48 - 1:50
    Bu esa men, yahudiylar jamiyatining
  • 1:50 - 1:53
    ingliz tilida soʻzlashuvchi aʼzosi, uchun
  • 1:53 - 1:56
    kamida millat birligi poydevoridir.
  • 1:57 - 2:00
    Mana 2 ming yil oʻtdiyamki,
  • 2:00 - 2:01
    biz hali ham mavjudmiz.
  • 2:03 - 2:04
    Yaqin kunlargacha
  • 2:04 - 2:07
    ivrit tilining qayta tirilishi
    noodatiy hodisa edi.
  • 2:07 - 2:09
    Bizning til kabi
    yaxshi saqlanib qolgan tillar boʻlgan.
  • 2:09 - 2:11
    Soʻnggi ming yil ichidagi
  • 2:11 - 2:14
    ilk yahudiylar mamlakati
    Isroilning tuzilishi esa,
  • 2:14 - 2:16
    tilning kundalik ishlatilib borilishiga
    imkon berdi.
  • 2:17 - 2:21
    Boshqa tillarga esa,
    bunday imkon berilmagandi.
  • 2:21 - 2:23
    (Video) Xayrli kech, mening ismim Elizabet
  • 2:23 - 2:25
    men Kornvol shahrida istiqomat qilaman.
  • 2:25 - 2:26
    Eshitib turganingiz
  • 2:26 - 2:28
    Kornvol grafligining mahalliy tili edi.
  • 2:28 - 2:32
    Hozirda bu hudud
    Angliyaning janubidagi graflik, xolos.
  • 2:33 - 2:36
    1900-yillarda Kornvol yetakchilari
    oʻz madaniyati uchun kurashishdi.
  • 2:37 - 2:39
    Avvalgi 100 yil davomida
    til mudroq holda edi.
  • 2:39 - 2:43
    Ammo ular eski kitoblar, xalq oʻyinlari
    orqali tilni bolalariga oʻrgatdilar.
  • 2:43 - 2:46
    Tilning yangi foydalanuvchilari
  • 2:46 - 2:47
    Kornvolga tarqalib ketishdi
  • 2:47 - 2:50
    va bu tildan erkin foydalana olishmadi.
  • 2:51 - 2:54
    1990-yillarga kelib,
    Kornvol tili qayta tirildi
  • 2:54 - 2:55
    biroq gullab ketolmayotgandi.
  • 2:57 - 3:01
    2000-yillarning boshlarida
    shu tilda suhbatlashuvchilar birlashdi
  • 3:01 - 3:05
    va kundalik suhbat qurish uchun
    onlayn platforma yaratishdi.
  • 3:06 - 3:09
    Platforma orqali
    oylik yo haftalik marosimlar tuzdilar
  • 3:09 - 3:11
    va birga yigʻilib suhbatlashishga
    imkon yaratdilar.
  • 3:12 - 3:15
    Hozirda baʼzi maktablar
    Kornvol tilini oʻrgatadi.
  • 3:15 - 3:17
    Endilikda bu tildagi yoʻl belgilari,
  • 3:17 - 3:19
    muzqaymoq reklamalari,
  • 3:19 - 3:21
    Vikipediyada maqola, hatto
    memlarni uchratasiz.
  • 3:22 - 3:24
    (zaldagilar kulishadi)
  • 3:26 - 3:30
    (zaldagilar kulishadi)
  • 3:30 - 3:33
    Oʻz tillari qayta muomalaga kiritilgach,
  • 3:33 - 3:35
    Kornval xalqi
    Irlandiya, Shotlandiya, Ueylsda
  • 3:35 - 3:38
    istiqomat qiluvchi keltik xalq sifatida
    tan olindilar.
  • 3:39 - 3:41
    Ular asrlar davomidagi
    majburiy assimilyatsiyaga qarab:
  • 3:41 - 3:44
    "Biz Angliyadagi bir graflik emasmiz.
  • 3:44 - 3:46
    Biz oʻz huquqlarimizga ega xalqmiz.
  • 3:46 - 3:47
    Biz hali ham tirikmiz",– dedi
  • 3:48 - 3:49
    Bunday xalqlar juda koʻp.
  • 3:49 - 3:54
    Luizianadagi Tunika-Biloksi qabilasi ham
    oʻz tilini qayta tiklamoqda.
  • 3:54 - 3:56
    (Video) Mening ismim Teyanna.
  • 3:56 - 3:59
    Doʻstlarim meni "sokin boʻron" deyishadi.
  • 4:00 - 4:02
    Hamma narsa 1980-yillarda,
  • 4:02 - 4:04
    Donna Pierite va uning oilasi
  • 4:04 - 4:06
    Baton Rouj va Yangi Orlean boʻylab
    sayohat qilib,
  • 4:06 - 4:10
    universitet arxividagi eski lugʻatlarni
    nusxalab olishlaridan boshlandi.
  • 4:11 - 4:13
    Ularning maqsadlari
    Tunika tilini oʻrganish
  • 4:13 - 4:17
    va uni farzandlari
    hamda jamiyatga oʻrgatish edi.
  • 4:17 - 4:21
    Hozirda ular
    Tunika uygʻonish davri yetakchilaridir.
  • 4:21 - 4:26
    2014-yildan beri, til kurslarida 100 ta
    oʻquvchi oʻqidi
  • 4:26 - 4:29
    va 2017-yilgi roʻyxatga koʻra,
  • 4:29 - 4:32
    32 ta yangi soʻzlashuvchilar
    yetishib chiqdi.
  • 4:32 - 4:34
    Ularning baʼzilari, jumladan,
    Donnaning qizi – Elizabet
  • 4:34 - 4:36
    Tunika tilini yoshlarga oʻrgatyapti.
  • 4:36 - 4:38
    Ana shu yangi foydalanuvchilar
  • 4:38 - 4:41
    kontent, Facebook video va
    memlar yaratishmoqda.
  • 4:41 - 4:43
    (zaldagilar kulishadi)
  • 4:44 - 4:46
    (zaldagilar kulishadi)
  • 4:47 - 4:49
    (zaldagilar kulishadi)
  • 4:49 - 4:50
    Chop etilayotgan kontent
  • 4:50 - 4:53
    qanchalik koʻpaysa, Tunikaliklar ham
    shunchalik ruhlanadi.
  • 4:54 - 4:58
    Yaqinda Texasda yashovchi qabila aʼzosi
    Elizabetning Facebook sahifasiga yozdi va
  • 4:58 - 5:01
    "shu diyorni oʻzing asra"
    iborasi tarjimasini soʻradi.
  • 5:02 - 5:03
    U bu iborani hovlisiga belgi qilib,
  • 5:03 - 5:06
    qoʻshnilariga oʻz qadriyati tirikligini
    va hali ham
  • 5:06 - 5:08
    borligini koʻrsatmoqchi edi.
  • 5:09 - 5:11
    Ivrit, Kornika va Tunika tillari
  • 5:11 - 5:15
    har bir mintaqada boʻlayotgan
    tirilishlarning bir misoli edi, xolos.
  • 5:16 - 5:19
    U Kanal orollaridagi
    Jerriais soʻzlovchilari boʻladimi
  • 5:19 - 5:23
    yoki Nayrobilik Kenya imo-ishora tili
    foydalanuvchilarimi
  • 5:23 - 5:26
    tillarni qayta tiriltiruvchi
    barcha jamiyatlarning
  • 5:26 - 5:29
    bir umumiy jihati bor, yaʼni media.
    Shu orqali ularning
  • 5:29 - 5:31
    tillari boshqalarga
    oʻrgatilmoqda.
  • 5:32 - 5:34
    Internet rivojlanar ekan,
  • 5:34 - 5:36
    media barcha uchun ochiq boʻlib bormoqda.
  • 5:38 - 5:41
    Bu esa, tillarni qayta tiriltirish yoki
    tillarni saqlab qolish
  • 5:41 - 5:43
    imkonini yanada oshiradi.
  • 5:44 - 5:46
    Xoʻsh,
    siz oʻz mahalliy tilingizni bilasizmi?
  • 5:46 - 5:49
    Men inglizchada
    tarbiya koʻrganimga qaramay,
  • 5:49 - 5:51
    meniki: ivrit, yahudiy, vengr
    va shotland.
  • 5:52 - 5:56
    Omadim kulgan ekanki, bu
    tillarning hammasini onlayn oʻrgana olaman
  • 5:56 - 5:58
    Ayniqsa, ivrit tili
    iPhoneimga oʻrnatilgan,
  • 5:58 - 6:00
    uni Google Translatedan qarab,hatto
  • 6:00 - 6:02
    avtotoʻgʻirlagich ishlata olaman.
  • 6:02 - 6:05
    Mabodo sizning til bunday
    qoʻllab-quvvatlanmasa ham.
  • 6:05 - 6:07
    uni ustida izlanib koʻring.
  • 6:07 - 6:11
    Chunki qayerdadir kimdir ham
    uni onlayn qidirayotgandir.
  • 6:12 - 6:17
    Globallashuv davrida oʻz tilingiz va
    madaniyatingizni bilish
  • 6:17 - 6:21
    oʻzligingizni anglashga yoʻldir.
  • 6:21 - 6:24
    Yaqinda oʻrgangan
    ivritcha iboram bilan aytganda,
  • 6:24 - 6:27
    "'nḥnw 'dyyn k'n", yaʼni
  • 6:27 - 6:28
    biz hali ham shu yerdamiz.
  • 6:29 - 6:30
    Katta rahmat.
  • 6:30 - 6:34
    (Qarsaklar)
Title:
Tilni yoʻqolib ketishdan qanday asrab qolish mumkin
Speaker:
Daniel Bogre Udell
Description:

Kelasi 80 yil ichida 3000 ta til yoʻqolib ketib, butun xalqlar madaniyati nobud boʻlishi mumkin. Ushbu kichik maʼruzada tillar himoyachisi Daniel Bogre Udell dunyo xalqalari oʻz tilini qanday saqlab qolayotgani haqida gapirib beradi. Ular oʻz madaniyatini qayta qurayotganini tushuntirar ekan, Daniel hammani oʻz ona tillari ustida izlanishga chorlaydi. "Oʻz tilingiz va madaniyatingizni bilish oʻzligingizni anglashda kuchli vositadir", – deydi u
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
06:46
Nazarbek Nazarov approved Uzbek subtitles for How to save a language from extinction
Nazarbek Nazarov accepted Uzbek subtitles for How to save a language from extinction
Nazarbek Nazarov edited Uzbek subtitles for How to save a language from extinction
Dilora Yusupova edited Uzbek subtitles for How to save a language from extinction

Uzbek subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.