-
Títol:
Tilni yoʻqolib ketishdan qanday asrab qolish mumkin
-
Descripció:
Kelasi 80 yil ichida 3000 ta til yoʻqolib ketib, butun xalqlar madaniyati nobud boʻlishi mumkin. Ushbu kichik maʼruzada tillar himoyachisi Daniel Bogre Udell dunyo xalqalari oʻz tilini qanday saqlab qolayotgani haqida gapirib beradi. Ular oʻz madaniyatini qayta qurayotganini tushuntirar ekan, Daniel hammani oʻz ona tillari ustida izlanishga chorlaydi. "Oʻz tilingiz va madaniyatingizni bilish oʻzligingizni anglashda kuchli vositadir", – deydi u
-
Speaker:
Daniel Bogre Udell
-
Tillar shunchaki yoʻqolib ketmaydi.
-
Odamlar majburlik tufayli
oʻz tillaridan voz kechadilar.
¶
-
Odatda siyosiy vaziyat shuni taqozo etadi.
-
-
AQSh harbiy generali Richard Henry Pratt
-
mahalliy aholini oʻldirishning bir yoʻli
-
mahalliy urf-odatlarni yoʻq qilish
ekanligini aytib oʻtdi.
-
"Hindularni oʻldiring", – dedi u,
"lek odamlari qolsin".
-
1978-yilgacha
hukumat aynan shu ish bilan shugʻullandi.
-
Ular mahalliy hindu oilalaridagi
yosh bolalarni ajratib olib,
-
internat maktablarga joylashtirdilar
va yangi inglizcha ism qoʻydilar.
-
Agar ular mahalliy tilda gapirishsa,
jazolanishardi.
-
Assimilatsiya jarayoni
genosid uchun qoʻshimcha qurol boʻldi.
-
Hozirgi kunda yetti mingta til barhayot.
¶
-
Biroq kamchiligi
hukumat tomonidan tan olingan
-
yoki onlayn tarmoqda mavjud.
-
Shu sababli ham,
aksariyat xalqlar uchun
-
globallashuv – oʻzlikni unutish demakdir.
-
Bu oʻz tilingizdan boshqasining evaziga
voz kechish degani.
-
Hech nima oʻzgarmas ekan
-
kelasi 80 yil ichida
3000 ta til yoʻqolib ketishi mumkin.
-
Xayriyat, oʻzgarishlar mavjud.
¶
-
Dunyo xalqlari
-
oʻz mahalliy tillarini qayta jonlantirib,
-
oʻz madaniyatlarini tiklashmoqda.
-
Biz bilamizki,
-
tillarni qayta tiklash 1800-yillarda,
antisemitizm avj olgan bir paytda,
-
yahudiylar oʻz mahalliy tillari boʻlmish
ivritga
-
madaniy najot deb qarashganida boshlandi.
-
Ushbu til ming yillar davomida
mudroq boʻlsa ham,
-
yahudiylar dini va falsafasiga oid
kitoblarda yaxshi saqlanib kelgan.
-
Yahudiy yetakchilar tilni oʻrganib,
oʻz bolalariga oʻrgatishdi.
-
Shunday qilib, 100 avloddan soʻng
yahudiy tili qayta tirildi.
-
Hozirda u 5 million yahudiy uchun
ona tili hisoblanadi.
-
Bu esa men, yahudiylar jamiyatining
-
ingliz tilida soʻzlashuvchi aʼzosi, uchun
-
kamida millat birligi poydevoridir.
-
Mana 2 ming yil oʻtdiyamki,
-
biz hali ham mavjudmiz.
-
-
ivrit tilining qayta tirilishi
noodatiy hodisa edi.
-
Bizning til kabi
yaxshi saqlanib qolgan tillar boʻlgan.
-
Soʻnggi ming yil ichidagi
-
ilk yahudiylar mamlakati
Isroilning tuzilishi esa,
-
tilning kundalik ishlatilib borilishiga
imkon berdi.
-
Boshqa tillarga esa,
bunday imkon berilmagandi.
-
(Video) Xayrli kech, mening ismim Elizabet
¶
-
men Kornvol shahrida istiqomat qilaman.
-
-
Kornvol grafligining mahalliy tili edi.
-
Hozirda bu hudud
Angliyaning janubidagi graflik, xolos.
-
1900-yillarda Kornvol yetakchilari
oʻz madaniyati uchun kurashishdi.
-
Avvalgi 100 yil davomida
til mudroq holda edi.
-
Ammo ular eski kitoblar, xalq oʻyinlari
orqali tilni bolalariga oʻrgatdilar.
-
Tilning yangi foydalanuvchilari
-
Kornvolga tarqalib ketishdi
-
va bu tildan erkin foydalana olishmadi.
-
1990-yillarga kelib,
Kornvol tili qayta tirildi
-
biroq gullab ketolmayotgandi.
-
2000-yillarning boshlarida
shu tilda suhbatlashuvchilar birlashdi
-
va kundalik suhbat qurish uchun
onlayn platforma yaratishdi.
-
Platforma orqali
oylik yo haftalik marosimlar tuzdilar
-
va birga yigʻilib suhbatlashishga
imkon yaratdilar.
-
Hozirda baʼzi maktablar
Kornvol tilini oʻrgatadi.
¶
-
Endilikda bu tildagi yoʻl belgilari,
-
muzqaymoq reklamalari,
-
Vikipediyada maqola, hatto
memlarni uchratasiz.
-
-
-
Oʻz tillari qayta muomalaga kiritilgach,
¶
-
Kornval xalqi
Irlandiya, Shotlandiya, Ueylsda
-
istiqomat qiluvchi keltik xalq sifatida
tan olindilar.
-
Ular asrlar davomidagi
majburiy assimilyatsiyaga qarab:
-
"Biz Angliyadagi bir graflik emasmiz.
-
Biz oʻz huquqlarimizga ega xalqmiz.
-
Biz hali ham tirikmiz",– dedi
-
Bunday xalqlar juda koʻp.
¶
-
Luizianadagi Tunika-Biloksi qabilasi ham
oʻz tilini qayta tiklamoqda.
-
(Video) Mening ismim Teyanna.
¶
-
Doʻstlarim meni "sokin boʻron" deyishadi.
-
Hamma narsa 1980-yillarda,
¶
-
Donna Pierite va uning oilasi
-
Baton Rouj va Yangi Orlean boʻylab
sayohat qilib,
-
universitet arxividagi eski lugʻatlarni
nusxalab olishlaridan boshlandi.
-
Ularning maqsadlari
Tunika tilini oʻrganish
-
va uni farzandlari
hamda jamiyatga oʻrgatish edi.
-
Hozirda ular
Tunika uygʻonish davri yetakchilaridir.
-
2014-yildan beri, til kurslarida 100 ta
oʻquvchi oʻqidi
-
va 2017-yilgi roʻyxatga koʻra,
-
32 ta yangi soʻzlashuvchilar
yetishib chiqdi.
-
Ularning baʼzilari, jumladan,
Donnaning qizi – Elizabet
-
Tunika tilini yoshlarga oʻrgatyapti.
-
Ana shu yangi foydalanuvchilar
-
kontent, Facebook video va
memlar yaratishmoqda.
-
-
-
-
Chop etilayotgan kontent
¶
-
qanchalik koʻpaysa, Tunikaliklar ham
shunchalik ruhlanadi.
-
Yaqinda Texasda yashovchi qabila aʼzosi
Elizabetning Facebook sahifasiga yozdi va
-
"shu diyorni oʻzing asra"
iborasi tarjimasini soʻradi.
-
U bu iborani hovlisiga belgi qilib,
-
qoʻshnilariga oʻz qadriyati tirikligini
va hali ham
-
borligini koʻrsatmoqchi edi.
-
Ivrit, Kornika va Tunika tillari
¶
-
har bir mintaqada boʻlayotgan
tirilishlarning bir misoli edi, xolos.
-
U Kanal orollaridagi
Jerriais soʻzlovchilari boʻladimi
-
yoki Nayrobilik Kenya imo-ishora tili
foydalanuvchilarimi
-
tillarni qayta tiriltiruvchi
barcha jamiyatlarning
-
bir umumiy jihati bor, yaʼni media.
Shu orqali ularning
-
tillari boshqalarga
oʻrgatilmoqda.
-
Internet rivojlanar ekan,
-
media barcha uchun ochiq boʻlib bormoqda.
-
Bu esa, tillarni qayta tiriltirish yoki
tillarni saqlab qolish
-
imkonini yanada oshiradi.
-
Xoʻsh,
siz oʻz mahalliy tilingizni bilasizmi?
¶
-
Men inglizchada
tarbiya koʻrganimga qaramay,
-
meniki: ivrit, yahudiy, vengr
va shotland.
-
Omadim kulgan ekanki, bu
tillarning hammasini onlayn oʻrgana olaman
-
Ayniqsa, ivrit tili
iPhoneimga oʻrnatilgan,
-
uni Google Translatedan qarab,hatto
-
avtotoʻgʻirlagich ishlata olaman.
-
Mabodo sizning til bunday
qoʻllab-quvvatlanmasa ham.
-
uni ustida izlanib koʻring.
-
Chunki qayerdadir kimdir ham
uni onlayn qidirayotgandir.
-
Globallashuv davrida oʻz tilingiz va
madaniyatingizni bilish
¶
-
oʻzligingizni anglashga yoʻldir.
-
Yaqinda oʻrgangan
ivritcha iboram bilan aytganda,
-
"'nḥnw 'dyyn k'n", yaʼni
-
biz hali ham shu yerdamiz.
-
-