Return to Video

Bir dil yok olmaktan nasıl kurtarılır

  • 0:00 - 0:04
    Diller doğal bir şekilde yok olmuyor.
  • 0:05 - 0:08
    İnsanlar ana dillerini
    terk etmeye zorlanıyor.
  • 0:09 - 0:11
    Baskı çoğunlukla politik.
  • 0:12 - 0:13
    1892 yılında
  • 0:13 - 0:15
    ABD ordusu generali Richard Henry Pratt
  • 0:15 - 0:18
    yerli halkı öldürmeye karşı
    tek alternatifin
  • 0:18 - 0:21
    kültürlerini yok etmek olduğunu
    masaya yatırdı.
  • 0:22 - 0:25
    Irklarını yok edin
    ama insanları kalsın, dedi.
  • 0:26 - 0:29
    1978 yılına kadar hükûmet bunu yaptı;
  • 0:29 - 0:32
    yerli halktan çocukları
    ailelerinden kopararak
  • 0:32 - 0:36
    İngilizce isimler verildikleri
    yatılı okullara zorlandılar
  • 0:36 - 0:38
    ve ana dillerini konuşmaları yasaklandı.
  • 0:39 - 0:42
    Asimilasyon, soykırıma övgüdür.
  • 0:44 - 0:46
    Bugün hayatta olan yedi bin dil var,
  • 0:46 - 0:49
    ancak çok azı hükûmetlerce tanınıyor
  • 0:49 - 0:50
    veya internette destekleniyor.
  • 0:51 - 0:53
    Kültürlerin büyük çoğunluğundan
    insanlar için
  • 0:53 - 0:56
    küreselleşme son derece
    yabancılaşmak demek.
  • 0:57 - 1:00
    Başkalarınınki için kendi dillerinden
    vazgeçmek demek.
  • 1:02 - 1:03
    Böyle giderse
  • 1:03 - 1:07
    üç bin kadar dil
    80 yıl içinde yok olabilir.
  • 1:08 - 1:10
    Ama bir şeyler değişmeye başladı.
  • 1:10 - 1:12
    Dünya genelinde,
  • 1:12 - 1:14
    insanlar ata dillerini canlandırmaya
  • 1:14 - 1:16
    ve kültürlerini yeniden
    inşa etmeye başladı.
  • 1:17 - 1:20
    Bildiğimiz kadarıyla
    dillerin yeniden kazanımı
  • 1:20 - 1:23
    1800'lü yıllarda antisemitistliğin
    yükselişte olduğu bir dönemde başladı,
  • 1:23 - 1:27
    Yahudi cemaati ata dilleri olan İbraniceyi
  • 1:27 - 1:29
    kültürel uyanış için gözetirken.
  • 1:30 - 1:33
    Bin küsur yıldır uykuda da olsa
  • 1:33 - 1:36
    Yahudi dini ve felsefesine ilişkin
    kitaplarla iyi muhaza edilmişti.
  • 1:37 - 1:40
    Böylece Yahudi aktivistler çalışıp
    çocuklarına öğrettiler
  • 1:40 - 1:43
    ve yüzlerce yıllık neslin ana dillerini
    ilk konuşanlarını yetiştirdiler.
  • 1:44 - 1:48
    Bugün ise beş milyon Yahudinin ana dili.
  • 1:48 - 1:50
    En azından benim gibi
  • 1:50 - 1:53
    Yahudi diasporasının İngilizce konuşan
    asimile kesimi için
  • 1:53 - 1:56
    kültürel egemenlikte bir yapı taşı.
  • 1:57 - 2:00
    İki bin yıl sonra
  • 2:00 - 2:01
    hâlâ buradayız.
  • 2:03 - 2:04
    Yakın tarihe kadar
  • 2:04 - 2:07
    İbranicenin yeniden uyanışı anormaldi.
  • 2:07 - 2:09
    Bizimki kadar iyi korunmuş çok az dil var
  • 2:09 - 2:11
    ve bin küsur yıl sonra
    ilk Yahudi devlet olarak
  • 2:11 - 2:13
    İsrail'in doğuşu
  • 2:13 - 2:16
    İbranicenin kullanımı için
    bir alan yarattı.
  • 2:17 - 2:21
    Bir diğer deyişle
    çoğu kültüre bu şans verilmedi.
  • 2:21 - 2:23
    (Video) İyi akşamlar. Ben Elizabeth
  • 2:23 - 2:25
    ve Cornwall'da yaşıyorum.
  • 2:25 - 2:26
    Bu Kernevekçe,
  • 2:26 - 2:28
    bugün teknik olarak
  • 2:28 - 2:32
    Güney İngiltere'de bir ilçe olan
    Cornwall'ın ata dili.
  • 2:33 - 2:36
    1900'lü yıllarda Kernevekçe konuşan
    aktivistler kültürleri için savaştı.
  • 2:37 - 2:39
    Dilleri yüz yılı aşkın süredir
    uyumakta da olsa
  • 2:39 - 2:43
    çocuklarına öğretmek için
    eski kitaplar ve oyunlardan yararlandılar.
  • 2:43 - 2:46
    Ancak, Kernevekçe konuşan son jenerasyonun
  • 2:46 - 2:47
    Cornwall dışına yayılmasıyla
  • 2:47 - 2:50
    dillerini özgürce konuşabilme
    imkanları kısıtlandı.
  • 2:51 - 2:54
    1990'lara yaklaşırken
    Kernevekçe yeniden uyandı,
  • 2:54 - 2:55
    ancak başarılı olmadı.
  • 2:57 - 3:01
    2000'li yılların başında ise Kernevekçe
    konuşanlar bunu her gün yapabilmek için
  • 3:01 - 3:05
    çevrim içi ve avantajlı
    dijital ortamlar keşfettiler.
  • 3:06 - 3:09
    Oradan haftalık ve aylık etkinlikler
    organize ettiler
  • 3:09 - 3:11
    ve dışarıda bir araya gelerek
    konuşabildiler.
  • 3:12 - 3:15
    Bugün bazı okullarda
    Kernevekçe öğretiliyor.
  • 3:15 - 3:17
    Kernevekçe tabelalar,
  • 3:17 - 3:19
    dondurma reklamları,
  • 3:19 - 3:21
    Vikipedi ve hatta meme'ler var.
  • 3:22 - 3:24
    (Gülme sesleri)
  • 3:26 - 3:30
    (Gülme sesleri)
  • 3:30 - 3:33
    Dilleri bir kez daha bütünlük kazandığında
  • 3:33 - 3:35
    Cornwall insanları
    bir Kelt ulusu olarak
  • 3:35 - 3:38
    İrlanda, İskoçya ve Galler yanında
    tanınmayı başardılar.
  • 3:39 - 3:41
    Yüzyıllar boyu süren
    baskı asimilasyonuna bakarak
  • 3:41 - 3:44
    "Biz İngiltere'nin bir ilçesi değiliz.
  • 3:44 - 3:46
    Biz kendi hakları olan insanlarız.
  • 3:46 - 3:47
    Ve hâlâ buradayız." dediler.
  • 3:48 - 3:49
    Onlar tek örnek değil.
  • 3:49 - 3:54
    Louisiana'daki Tunica-Biloxi kabilesi de
    ata dillerini canlandırıyor.
  • 3:54 - 3:56
    (Video) Benim adım Teyanna.
  • 3:56 - 3:59
    Arkadaşlarım bana "Sessiz Fırtına" derler.
  • 4:00 - 4:01
    Bu 1980'lerde,
  • 4:01 - 4:03
    Donna Pierite ve ailesi
  • 4:03 - 4:06
    üniversite arşivlerindeki
    eski sözlüklerin fotokopisini almak için
  • 4:06 - 4:10
    Baton Rouge ve New Orleans'a
    seyahat ettikleri sıralarda başladı.
  • 4:11 - 4:13
    Amaç Tunica dili çalışarak
  • 4:13 - 4:17
    çocuklara öğretmek
    ve toplulukla paylaşmaktı.
  • 4:17 - 4:21
    Bugün, sayelerinde
    Tunica rönesansı yaşanıyor.
  • 4:21 - 4:26
    2014'ten bu yana, yabancı dil sınıflarında
    100'e yakın konuşan
  • 4:26 - 4:29
    ve 2017 sayımına göre
  • 4:29 - 4:32
    32 yeni akıcı konuşan var,
  • 4:32 - 4:34
    Donna'nın kızı Elisabeth gibi
    bunkardan birkaçı
  • 4:34 - 4:36
    Tunica dilini
    kendi çocuklarına da öğretiyor.
  • 4:36 - 4:39
    Konuşmayı yeni öğrenen bu kişiler
    içerikler oluşturuyor,
  • 4:39 - 4:41
    Facebook videoları ve meme'ler gibi.
  • 4:41 - 4:43
    (Gülme sesleri)
  • 4:44 - 4:46
    (Gülme sesleri)
  • 4:47 - 4:49
    (Gülme sesleri)
  • 4:49 - 4:50
    Paylaşımlar arttıkça
  • 4:50 - 4:53
    diğer Tunicalılara da dahil olmaları
    için ilham veriyor.
  • 4:54 - 4:57
    Yakın zamanlarda, Texas'ta yaşayan
    kabile üyelerinden biri Elisabeth'e
  • 4:57 - 5:01
    Facebook'tan yazarak nasıl
    "Bu toprakları kutsa." deneceğini sordu.
  • 5:02 - 5:03
    Bahçesi için istiyordu,
  • 5:03 - 5:05
    böylece komşularına
  • 5:05 - 5:08
    kendi kültürünün hayatta
    ve muvaffak olduğunu gösterebilecekti.
  • 5:09 - 5:11
    İbranice, Kernevekçe ve Tunica
  • 5:11 - 5:15
    her kıtadaki dil aktivizminin
    temelden yalnızca üç örneği.
  • 5:16 - 5:19
    Channel Adaları'nda
    Jèrriais dilini konuşanlar
  • 5:19 - 5:23
    ya da Kenya işaret dilini konuşan
    Nairobililer olsun,
  • 5:23 - 5:26
    bir dili korumak veya
    yeniden canlandırmak için
  • 5:26 - 5:29
    tüm toplulukların kullandıkları
    ortak şey: Medya.
  • 5:29 - 5:31
    Böylece, dilleri paylaşılıyor
    ve öğretiliyor.
  • 5:32 - 5:34
    İnternet büyüdükçe
  • 5:34 - 5:36
    medyaya erişim
    ve yaratımın yayılması ile
  • 5:38 - 5:40
    ata dillerini korumak veya
    yeniden canlandırmak
  • 5:40 - 5:43
    her zamankinden daha mümkün hâle geliyor.
  • 5:44 - 5:46
    Sizin ata dilleriniz ne?
  • 5:46 - 5:49
    Benimkiler İbranice, Eskenazi,
    Macarca ve İskoç Gal Dili;
  • 5:49 - 5:52
    her ne kadar İngilizce ile
    yetiştirilsem de.
  • 5:52 - 5:56
    Şanslıyım ki bu dillerin hepsi
    çevrim içi ortamda var.
  • 5:56 - 5:58
    Özellikle İbranice,
    iPhone'umda yüklü
  • 5:58 - 6:00
    ve Google Translate
    tarafından destekleniyor,
  • 6:00 - 6:02
    hatta otomatik düzeltme sistemi bile var.
  • 6:02 - 6:05
    Diliniz bu denli destek görmese dahi
  • 6:05 - 6:07
    araştırma yapmanızı tavsiye ediyorum
  • 6:07 - 6:11
    çünkü birilerinin, bir yerlerde
    çevrim içi olarak bulunma olasılığı var.
  • 6:12 - 6:17
    Dilinizi yeniden canlandırmak
    ve kültürünüzü benimsemek
  • 6:17 - 6:21
    küreselleşme çağında
    kendiniz olmanın güçlü bir yolu,
  • 6:21 - 6:24
    yakın zamanlarda öğrendiğim
    İbranice söylemdeki gibi;
  • 6:24 - 6:27
    "'nḥnw 'dyyn k'n"
  • 6:27 - 6:28
    hâlâ buradayız.
  • 6:29 - 6:30
    Teşekkürler.
  • 6:30 - 6:34
    (Alkışlar)
Title:
Bir dil yok olmaktan nasıl kurtarılır
Speaker:
Daniel Bögre Udell
Description:

Tüm kültürler susturularak üç bin kadar dil 80 yıl içinde yok olabilir. Bu hızlı konuşmasında dil aktivisti Daniel Bögre Udell, dünya genelinde insanların nasıl ata dillerini canlandırmaya ve kültürlerini yeniden inşa etmeye başladığını anlatıyor ve her birimize atalarımızın dillerine yatırım yapma çağrısında bulunuyor. "Dilinizi yeniden canlandırmak ve kültürünüzü benimsemek, küreselleşme çağında kendiniz olmanın güçlü bir yolu." diyor.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
06:46

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.