Niềm vui trốn ở đâu và làm thế nào để tìm ra nó

Hoa anh đào và cầu vồng, bong bóng và mắt hoạt hình: tại sao những thứ này lại mang đến niềm vui cho cho vô số người? Trong cuộc nói chuyện này, Ingrid Fetell Lee tiết lộ nguồn gốc hữu hình đáng ngạc nhiên của niềm vui và cho thấy làm sao để tất cả chúng ta có thể tìm ra - và tạo ra - nhiều niềm vui hơn trong thế giới quanh ta.

Vào năm 2008,

tôi vừa hoàn thành xong
năm nhất ở trường thiết kế.

và có mặt trong buổi phê bình cuối năm.

Thực tế là lễ hành xác sinh viên thiết kế

nơi bạn phải lấy toàn bộ sản phẩm

mà bạn làm ra trong năm học rồi bày ra bàn

và đứng cạnh đó chờ các giáo sư,

phần nhiều là sinh viên chưa từng gặp họ,

đưa ra ý kiến về các sản phẩm của bạn.

Tới lượt tôi và tôi cứ đứng kế cạnh bàn

mọi thứ được sắp xếp gọn gàng

và tôi chỉ hy vọng các giáo sư có thể thấy

tôi đã nỗ lực thế nào
để các thiết kế của mình

có thể bền vững và ứng dụng vào đời sống.

Tôi thực sự bắt đầu toát mồ hôi hột

vì mọi người im lặng một lúc lâu.

Hoàn toàn tĩnh lặng.

Và một trong số các giáo sư bắt đầu nói:

"Sản phẩm của em làm tôi cảm thấy vui"

Niềm vui?

Tôi muốn thành nhà thiết kế
để giải quyết các vấn đề thực tiễn.

Niềm vui cũng tốt,

nhưng nó là thứ không bền vững.

Nhưng tôi cũng khá tò mò

vì niềm vui là cảm xúc không nắm bắt được

Vậy tại sao nó đến từ mớ đồ trên bàn?

Tôi đã hỏi các giáo sư đó

"Làm sao đồ vật khiến ta cảm thấy vui?"

"Làm sao những thứ hữu hình
khiến ta cảm nhận niềm vui vô hình?"

Họ ngần ngừ rồi khua tay múa chân lia lịa.

Họ nói: "Nó là vậy đó."

Tôi thu gọn hành lý cho kỳ nghỉ hè,

nhưng tôi không ngừng suy nghĩ về nó...

và điều đó tạo ra một hành trình

mà tôi đâu nghĩ nó sẽ kéo dài tận mười năm

để tìm hiểu mối quan hệ
giữa thế giới vật chất

và cái cảm xúc bí ẩn có tên là "niềm vui".

Và tôi đã nhận ra nhiều hơn thế.
Chúng không chỉ liên quan đến nhau,

mà nó còn là một nguồn sức mạnh

giúp ta tạo ra cuộc sống hạnh phúc
và khỏe mạnh hơn.

Sau buổi phê bình,

tôi nghĩ "mình biết niềm vui là thế nào,

nhưng chính xác thì nó là gì?"

và tôi thấy rằng các nhà khoa học
không phải luôn nhất quán,

đôi lúc họ dùng "niềm vui", "hạnh phúc",

"sự tích cực" để thay thế lẫn nhau.

Nhưng đại khái khi nhà tâm lý học
nói đến "niềm vui"

họ lý giải đó là một trải nghiệm nhất thời

và mạnh mẽ của cảm xúc mang tính tích cực

nó làm chúng ta cười và muốn nhảy cẫng lên

Và đây thực ra là vấn đề rất thực tế.

Cái cảm giác muốn nhảy cẫng lên chính là

một trong những cách giới khoa học
đo đạc niềm vui.

Nó khác với hạnh phúc, có nghĩa là

chúng ta cảm thấy vui vẻ thế nào
sau một khoảng thời gian.

Niềm vui là cảm giác vui trong khoảnh khắc

ngay lúc này.

Tôi thấy điều này rất thú vị

vì ta luôn ám ảnh
với việc mưu cầu hạnh phúc,

nhưng khi tìm kiếm hạnh phúc
ta lại quên đi niềm vui.

Nên tôi nghĩ thế này:

Niềm vui đến từ đâu?

Tôi bắt đầu hỏi những người quen

thậm chí cả những người tôi gặp trên đường

về những thứ mang lại niềm vui cho họ.

Trên tàu điện ngầm, trong quán cà phê,
trên máy bay

kiểu như, "Chào, rất vui được gặp anh.
Thứ gì mang lại niềm vui cho anh?"

Tôi thấy mình như là một thám tử vậy.

Tôi hỏi: "Lần cuối anh thấy nó là lúc nào?

Anh đã ở cùng ai? Nó có màu sắc gì?

Có ai khác thấy nó không?"

Tôi chính là Nancy Drew của Niềm Vui.

(cười)

Vài tháng sau, tôi để ý rằng có một số thứ

bắt đầu liên tục tới và tới và tới.

Chẳng hạn như hoa anh đào,

bong bóng...

hồ bơi và nhà trên cây...

khinh khí cầu và con mắt hoạt hình

(cười)

và kem cây nữa, đặc biệt nếu có thuốc cốm.

Nó dường như vượt qua rào cản tuổi tác,
giới tính và chủng tộc.

Bạn thử nghĩ xem,

tất cả chúng ta dừng lại và nhìn lên trời

một dải cầu vồng với vô số màu.

Và pháo hoa.

Ta thậm chí không cần biết chúng để làm gì

và ta cảm thấy ta cũng đang ăn mừng.

Những thứ này không chỉ vui với vài người

chúng đem lại niềm vui
cho hầu như tất cả mọi người.

Chính vì chúng có tính phổ quát.

Và nhìn thấy chúng cùng một lúc

khiến tôi cảm thấy có sự hy vọng khó tả.

Cái thế giới bị phân chia,
đối nghịch nhau mà ta đang sống

đôi lúc ảnh hưởng đến trải nghiệm của ta,
khiến nó thật khủng khiếp

dường như không thể vượt qua được.

Nhưng bên trong đó,

mỗi chúng ta luôn tìm kiếm niềm vui
trong những thứ giống nhau.

Cho dù ai cũng bảo đó chỉ là
những niềm vui thoáng qua,

nhưng thực ra, chúng rất quan trọng,

vì chúng nhắc ta về nhân tính chung

mà chúng ta cùng trải nghiệm
ở thế giới này.

Nhưng tôi vẫn cần biết:

Điều gì làm chúng vui đến vậy?

Tôi treo những tấm ảnh về chúng
trên tường ở xưởng,

và mỗi ngày, tôi tới xưởng và cố hiểu ra.

Đến một ngày, có gì đó
bật ra trong đầu tôi.

Tôi nhìn ra những khuôn mẫu này:

những vật tròn...

những dải màu tươi sáng...

những hình thể đối xứng...

cảm giác phong phú và đa dạng...

cảm giác nhẹ nhàng nâng bổng...

Khi tôi nhìn ra điều này

tôi nhận ra dù niềm vui
là một cảm xúc bí ẩn và khó nắm bắt,

ta vẫn chạm được nó
thông qua các vật hữu hình,

hoặc như nhà thiết kế gọi là tính thẩm mỹ,

từ này có gốc từ "aisthomai",
một từ Hi Lạp có nghĩa là

"Tôi cảm giác-Tôi nhận thức-Tôi hiểu"

Vì chúng cho tôi biết niềm vui
bắt đầu với các giác quan

nên tôi gọi chúng là "mỹ học của niềm vui"

hay những cảm giác vui vẻ.

Và khi phát hiện ra điều này,

tôi để ý một thứ mà tôi bắt gặp

tôi bắt đầu nhìn ra
khoảnh khắc vui vẻ nho nhỏ ở bất cứ đâu

một chiếc xe hơi cổ màu vàng

một tác phẩm nghệ thuật đường phố

cứ như là tôi có một cặp kính màu hồng

và khi tôi biết phải tìm kiếm thứ gì,

ở đâu tôi cũng nhìn thấy chúng.

Những khoảnh khắc nhỏ của niềm vui
như chỉ đang ẩn mình đâu đó.

Và cùng một lúc,

tôi nhận ra một điều khác

rằng nếu những thứ này mang lại niềm vui,

vậy sao rất nhiều thứ trên thế giới
trông như thế này?

(cười)

Tại sao ta lại làm việc ở nơi như thế này?

Sao ta lại cho con học
ở những ngôi trường thế này?

Sao thành phố lại trông ra thế này?

Đây là hình ảnh chính xác nhất
về nơi cư ngụ

của những người dễ bị tổn thương nhất:

Viện dưỡng lão

bệnh viện

nhà cho người vô gia cư

các dự án nhà ở.

Tại sao ta lại sống
trong một thế giới như vậy?

Lúc bắt đầu cuộc sống, chúng ta đều vui vẻ

nhưng khi ta lớn lên, tính sôi nổi

hoặc sự cởi mở khiến ta bị phán xét.

Người lớn bộc lộ niềm vui rõ ràng
hay bị coi là trẻ con

hoặc là quá nữ tính

hay là không nghiêm túc

hoặc là buông thả,

thế là chúng ta tự tách mình khỏi niềm vui

và kết thúc trong một thế giới
trông như thế này.

Nếu cái đẹp của niềm vui được sử dụng

để giúp ta tìm ra nhiều điều lý thú
quanh ta

thì chúng có thể tạo ra
nhiều niềm vui hơn không?

Tôi đã bỏ ra hai năm
lùng sục khắp hành tinh

tìm kiếm các cách khác nhau
để trả lời cho câu hỏi này.

Nhờ vậy tôi biết tác phẩm của kiến trúc sư
Arakawa Shusaku

và nhà thơ Madeline Gins.

Họ tin rằng những môi trường kiểu này
đang giết chúng ta

nên họ tạo ra các tòa chung cư

mà họ tin rằng có thể đẩy lùi sự lão hóa.

Và nó đây.

(cười)

(vỗ tay)

Nơi này có thật đấy, ở ngoại ô Tokyo.

Tôi đã ở đó một đêm rồi, đắt đỏ lắm.

(cười)

Sàn nhà ở đó nhấp nhô nên

bạn không chỉ đi lại trong nhà

mà đúng hơn là nhảy qua lại

và mỗi ngóc ngách đều là sắc màu tươi tắn.

Tôi không chắc mình có trẻ ra
sau khi ở đó không

nhưng bỏ công tạo dựng một căn hộ như vậy

nó khiến ta cảm thấy trẻ trung hơn,

và họ đã tạo ra môt căn hộ vui tươi.

Điều này là cần cho cuộc sống hằng ngày

nhưng nó cũng làm tôi băn khoăn:
Vậy những người còn lại thì sao?

Làm sao để mang ý tưởng này ra đời thực?

Và tôi đi tìm những người
đang làm việc như vậy.

Ví dụ, bệnh viện này do kiến trúc sư
Đan Mạch Poul Gernes thiết kế.

Hay các ngôi trường này

được tổ chức phi lợi nhuận Publicolor
tu sửa lại.

Thú vị một chỗ là quản lý trường
đã báo lại Publicolor

rằng sĩ số học sinh tới trường tăng lên

mấy hình vẽ trên tường biến mất

và lũ trẻ thật sự thấy an toàn
khi học ở đây.

Điều này giống với nghiên cứu
được tiến hành ở bốn nước

ai làm việc trong các văn phòng đa sắc màu

thường tỉnh táo lanh lợi hơn,

tự tin hơn và thân thiện hơn

so với làm trong không gian
xám xịt buồn tẻ.

Tại sao lại như thế?

Khi tìm hiểu về tình yêu của con người
dành cho màu sắc, tôi phát hiện

các nhà nghiên cứu tìm ra mối liên kết
giữa màu sắc và sự tiến hóa của nhân loại.

Căn bản thì màu sắc là một dấu hiệu
của sự sống và năng lượng.

Và điều đó cũng đúng với sự phong phú.

Chúng ta sống trong thế giới
mà khan hiếm đồng nghĩa với nguy hiểm

và phong phú đồng nghĩa với sống còn.

Thế nên, một bông hoa giấy

là một vật nhỏ trong mớ hoa giấy

đó là nếu bạn đang thắc mắc

(cười)

nó không mang lại niềm vui

nhưng nhân nhiều nó lên

là bạn có được một trong các vật tươi nhất

trên hành tinh này.

Kiến trúc sư Emmanuelle Moureaux
sử dụng ý tưởng này trong nhiều tác phẩm.

Đây là viện dưỡng lão cô ấy thiết kế,

các quả cầu đa sắc tạo cho ta
cảm giác phong phú.

Vậy còn những thứ hình tròn thì sao?

Giới khoa học thần kinh
cũng đã nghiên cứu.

Họ cho người vào trong các máy quét fMRI,

rồi cho người ta coi hình ảnh
của các vật góc cạnh và vật tròn.

Và họ đã tìm ra hạch hạnh nhân,

vốn là phần của não
liên quan tới nỗi sợ và lo lắng,

bùng lên khi con người
nhìn vào vật góc cạnh,

nhưng khi nhìn vật tròn thì không.

Họ giải thích rằng trong tự nhiên,

góc cạnh thường đi kèm
những gì gây nguy hiểm

nên ta tiến hóa với một tiềm thức
về mối nguy góc cạnh

trong khi đường cong lại làm ta thoải mái.

Bạn có thể thấy rõ điều này
ở Trường Tiểu học Sandy Hook.

Sau vụ xả súng hồi năm 2012,

kiến trúc sư Svigals và cộng sự biết rằng

họ cần tạo ra một tòa nhà an toàn,

nhưng họ cũng muốn nó đó vui tươi

Và thế là những đường cong có mặt.

Có những ngọn sóng dập dìu ở phần bên,

và những mái vòm uốn lượn ở lối vào,

toàn bộ tòa nhà uốn về phía lối vào

trong tư thế đón chào.

Mỗi khoảnh khắc vui vẻ rất nhỏ,

nhưng qua thời gian,
chúng chất chồng nhiều và nhiều hơn.

Có lẽ, thay vì mưu cầu hạnh phúc,

ta nên nắm bắt niềm vui

và tìm cách thúc đẩy bản thân
nhận lấy nó nhiều hơn.

Sâu thẳm trong chúng ta,

luôn có một thôi thúc tìm kiếm niềm vui
trong môi trường xung quanh.

Và thôi thúc đó có lý do để tồn tại.

Niềm vui không phải là dư thừa,

nó liên quan trực tiếp
đến bản năng sinh tồn thiết yếu của ta.

Về căn bản,

nỗ lực hướng tới niềm vui
là hướng về sự sống.

Cám ơn

(vỗ tay)

Cám ơn.

Cám ơn.

Cám ơn.

(vỗ tay)