Kral kelebeklerini - ve dünyamızı - nasıl kurtarabilirsiniz

Kral kelebekleri dünyanın her yerinde endişe verici bir hızla ölmekte. Üstelik türlerinin tükenmesi insan hayatını da tehlikeye atabilir. Yazar Mary Ellen Hannibal bu böcekleri kurtarmak için tam da ihtiyacımız olan şeye sahip olduğumuzu söylüyor: sivil bilim insanları. Bu halk gönüllülerinin, kral kelebeklerinin azalan nüfusunu ölçümlemek ve onları kurtarmak adına nasıl bir kilit rol oynadığını ve sizin de onların saflarına katılmak için neler yapabileceğinizi öğrenin. (Yalnız olmayacaksınız: Charles Darwin de bir sivil bilim insanıydı!)

Merhabalar.

"Keşke kelebekler konuşabilseydi,"
demeyi alışkanlık haline getirdim.

Bir süredir bu dileğimi
yeniden düşünüyorum.

Dünyamız yeterince gürültülü.

Bir de kelebekler orada burada konuşuyor
olsaydı kim bilir nasıl olurdu?

Kelebeklere şunu sormak isterdim:

Biz insanların onlar hakkında
anlattığı bazı hikayelerin anlamı ne?

Şaşırtıcı şekilde, dünyanın
her yerinde pek çok farklı kültürün

insan ruhunu kelebeklerle ilişkilendirdiği
pek çok hikaye ve mit var.

Bazı kültürler kelebeklerin haksız yere
veya vaktinden önce ölmüş çocukların

ruhlarını taşıdıklarını söyler.

Bazıları da kelebeklerin atalarımızın

ruhlarını aramızda taşıdığını söyler.

Bu kelebeğin adı Kallima Inachus.

Bir tarafından güzel bir kelebek,

diğerinden bir yaprak gibi görünüyor.

Bir yaprak gibi katlanıp
avcılardan saklanabiliyor.

Şimdi görebilirsiniz, şimdi göremezsiniz.

Gizlenmiş ya da gözler önünde bir şey.

Belki de insan ruhuna dair
fikirlerimizi bu kelebekten aldık.

Kelebeklerin ölümden sonrası
hakkındaki rolleri

biraz abartılmış olabilir.

Fakat bu dünyada,
kelebeklerin başı büyük dertte.

Bu bir güve.

Güveler ve kelebekler akrabadır.
Güveler genellikle geceleri uçar.

Buradakinin adı "praedicta"çünkü Darwin
var olmaları gerektiğini tahmin etmişti.

Günümüzde dünya çapında

altmıştan fazla kelebek türü

tehlike altında.

Dahası böcekler azalıyor da azalıyor.

Geçtiğimiz 50 yıl içerisinde

bütün böceklerin yüzde
ellisinden fazlasını kaybettik.

İşte bu bir felaket.

Bizi küresel ısınmadan daha hızlı
ve daha ciddi bir biçimde etkileyebilir.

Her ne kadar kelebeklerin ekosisteme
katkıları bizi doğrudan etkilemese de

bizim bağımlı olduğumuz
başka yaratıkları etkiliyor.

Bu da bütün böcekler için
geçerli bir durum.

Böcekler, bizim yaşam destek
sistemlerimizin temelini oluşturuyor.

Bu böcekleri kaybedemeyiz.

Dünyanın her yerinde canlı
çeşitliliği ciddi bir azalış yaşıyor.

Yaşam alanı kaybı, böcek ilaçları, yabani
ot ilaçları ve küresel ısınmanın etkileri.

Yaşam alanı kaybı çok ciddi durumda.

Bu da bizim daha iyi,

daha düşünceli bir şekilde
gelişmemizi gerektiriyor.

Çok kötü bir durumdayız.

Dertlerimizle aşırı yüklendik.

Aynı zamanda durum çok iyi --
inanılmaz haberlerim var.

Tam da ihtiyacımız olana sahibiz.

Tam da doğayı kurtarmak için
lazım olan platforma sahibiz.

İsmi sivil bilim insanlığı.

Sivil bilim genellikle, doktorası olmadan

bilimsel araştırmaya katkıda bulunan
insanları anlatmak için kullanılır.

Bazen kamu bilimi olarak da adlandırılır.

Bununla sivil biliminin kamusal amacı

yani ortak faydamız için
bir şeyler yapmak kastedilir.

Amatör bilimidir.

Günümüzün bilgisayımsal gücü,
istatistiksel analizleri

ve akıllı telefonlarıyla inanılmaz
biçimde desteklenmiş durumda.

Aslında insanların eskiden beri
yaptığı bir uygulama.

Amatör bilimi.

Profesyonel bilim,
amatör bilimden köklenir.

Charles Darwin bir sivil bilim insanıydı.

İleri seviye bir eğitimi yoktu
ve hep kendisi için çalıştı.

Bir gün Darwin'e Madagaskar
yıldız orkidesini gösterirler.

Bu çiçeğin 30 cm kadar
uzunluğunda bir sapı vardır.

Bu sap çiçeğin nektar
içeren kısmını oluşturur.

Çiçeği gösterir ve Darwin'e derler ki:

"Bu çiçek evrimin doğal yollarla
gerçekleşmediğini kanıtlıyor.

Bu çiçek dünyada ancak Tanrı'nın
böylesine alabildiğine tuhaf

ve ilginç görünümlü yaratıklar
yaratabileceğini kanıtlıyor.

Çünkü hiçbir böcek
bu çiçeği tozlaştıramaz.

Tanrı bunu oluşturmuş olmalı."

Darwin de der ki: "Hayır, eminim
bu yıldız orkidesini tozlaştırabilecek

uzunlukta hortuma sahip
bir böcek bir yerlerde olmalı."

Haklıydı.

Bu kral kelebeğine ait bir harita

Kral kelebeğinin deminki güveden
daha farklı bir hikayesi var.

Yine de Darwin'in temel ilkesi olan

birlikte evrimi yansıtıyor.

Doğanın temel çalışma yöntemlerindendir

ve bugünkü doğamızın
sorunlarının da temelinde yatar.

Zaman içerisinde

güve daha uzun bir hortum geliştirdikçe

çiçek de daha uzun bir sap geliştirdi.

Milyonlarca yıl boyunca

çiçek ve güve bir ilişki geliştirdiler.

Bu sayede birbirlerinin hayatta kalma
olasılıklarını artırdılar.

Kral kelebeğinin daha farklı bir
eş evrimsel ilişkisi var.

Sorun da tam olarak bundan kaynaklanıyor.

Bu harita kral kelebeğinin
göçünü gösteriyor.

Kral kelebeği inanılmaz bir şey yapar.

Bir sene içerisinde

Kuzey Amerika'nın tamamına yayılır.

Bütün bu süreci dört
ya da beş nesilde tamamlar.

İlk nesiller sadece birkaç hafta yaşar.

Çiftleşir, yumurtlar ve ölürler.

Sonraki nesil kelebek olduktan
sonra yolculuğa devam eder.

Kimse bunu nasıl başardıklarını bilmiyor.

Beşinci nesle sıra geldiğinde --
ki onlar daha uzun yaşarlar,

Meksika ve California'da
kışı geçirirler --

vakitleri geldiğinde

atalarının geldiği yere dönerler.

Hiçbirinin bizzat ya da
doğrudan akrabasının

gitmediği yerlere dönerler.

Bunu nasıl yaptıklarını bilmiyoruz.

Bu göçü nasıl yaptıklarını bilebilmemizin,

ki kral kelebeğinin göçüne dair
cevapsız çok soru var,

sebebi de sivil bilimi.

On yıllar boyunca insanlar bu kelebeğin

nerede ve ne zaman
göründüğünü gözlemlemişler.

Journey North gibi platformlara
bu gözlemleriyle katkı sağlamışlar.

Bu harita Journey North'a verilen
bazı gözlemleri yansıtıyor.

Eğer görebiliyorsanız, noktaların renkleri

gözlemin yıl içerisinde
ne zaman yapıldığını yansıtıyor.

Bu inanılmaz miktardaki veri
Journey North gibi bir yere geliyor.

Onlar da kral kelebeğinin

bir yıllık rotasını çıkartabiliyorlar.

Öte yandan sivil bilim sayesinde

kral kelebeklerinin sayısının
gittikçe azaldığını görebiliyoruz.

1980'lerde California'da
yapılan kış sayımlarında

dört milyon kelebek bulunmuş.

Geçtiğimiz sene, 30 bin.

(Seyirci şaşırır)

1980'den bu yana, 4 milyondan 30 bine.

Doğu kıyısındaki kral
kelebekleri biraz daha iyiler.

Ama onların da sayıları azalıyor.

Peki, bu konuda ne yapacağız?

Doğal olarak kimse birinden
bir şey yapmasını istemiyor.

Kıtanın her yanında insanlar kral
kelebeklerine destek oluyorlar.

Kral kelebeklerinin
sorunlarının temeli ipek otu.

Bu da bir birlikte evrim,
hikayesi de şu şekilde:

İpek otu zehirlidir.

Başka böcekleri, kendisini yemesinler
diye savan bir zehre sahip.

Kral kelebeği onunla farklı bir ilişki,

farklı bir strateji geliştirmiş.

Zehre dayanıklı olmakla kalmıyor,

zehri vücudunda ayırıp saklayarak

kendi avcılarına karşı
kendini zehirli hale getiriyor.

Kral kelebekleri yalnızca
ipek otu üzerine yumurtlarlar.

Kral tırtılları da sadece ipek otu yerler.

Bu zehre kendi türleri
gereği ihtiyaçları var.

Bu yüzden insanlar ülkenin
her yerinde ipek otu ekiyor.

Yaşam alanlarının talan edilmesi,
böcek ve yabani ot ilaçları

ve iklim değişikliğinden
kaybettiğimiz ipek otlarının yerine.

Bir pencere pervazında bir kelebek veya
tozlayıcı yaşam alanı oluşturabilirsiniz.

Bölgenizdeki bir fideliğe gidip

bölgenize özgü canlıları öğrenerek

yaşamınıza güzellikler katabilirsiniz.

Aslında sivil bilim kral kelebeklerini

kurtarmaktan çok daha fazlasını yapabilir.

Büyüyüp gelişerek doğayı kurtarmamız için

ihtiyacımız olan seferberlik
seviyesine ulaşabilir.

İşte karşınızda bir örnek.

Şehir Doğası Mücadelesi deniliyor.

California Bilim Akademisi

ve Los Angeles Doğa Tarihi
Müzesi'nin ortak projesi.

Dört senedir Şehir Doğası Mücadelesi
dünyanın her yerinden şehirleri

çevrelerindeki biyolojik çeşitliliği
arttırmaları için bir araya getiriyor.

Geçtiğimiz Nisan ayından
itibaren dünya çapında

bir milyondan fazla biyolojik çeşitlilik
gözlemi yapmış durumdayız.

San Fransisco'nun şansına
bu sene kazanan Güney Afrika oldu.

(Gülüşmeler)

Baksanıza, bizden daha fazla
biyoçeşitlilikleri var.

Yaşadığınız yerdeki doğal
kaynakları görmeye başladığınızda

karşılaştığınız şeyler biraz tuhaf.

Gördükçe daha çok biyoçeşitlilik
olan yerlerde yaşamak istiyorsun.

Bu arada, sivil bilim sosyal
ve çevresel hedeflerimize

ulaşmakta çok iyi bir araç.

Verilerinizin olması
ve bir resim göstermeniz lazım.

Bir hedef göstermeniz.

Ardından bir nokta atışıyla

sorunu çözmek adına destek olmalısınız.

Bence BM, Şehir Doğası
Mücadelesi'ni tebrik etmeli.

Acaba doğa adına bu kadar
düzenli bir küresel hareket

daha önce hiç görülmüş mü?

İnanılmaz ve şahane

ve bir o kadar da topluma ait bir şey.

Bu saha çalışmalarından
çok ilginç bilgiler edinebiliyoruz.

Şehir Doğası Mücadelesi, temelde
iNaturalist isimli bir araçla çalışıyor.

iNaturalist sizin sivil bilime
başlatacak uyuşturucudur. (Gülüşmeler)

Masaüstü ya da dizüstü
bilgisayarınıza kurup giriş yapmanızı,

ardından uygulamayı
telefonunuzda edinmenizi öneririm.

iNaturalist ile bir kuşun, böceğin,
yılanın, herhangi bir şeyin

fotoğrafını çekip yapay zeka

ve uzman kimlik sorgulaması

sayesinde kimliğini doğrulayabilirsiniz.

Uygulama size gözlem gününü,
zamanını, enlem ve boylamını verip

gözleminizi konumlandırıyor.

İşte bu veridir,
sivil bilimin ürettiği bilimdir.

Daha sonra bu veri paylaşılır.

Bu paylaşım sivil biliminin ruhudur.

Veri paylaştığımız zaman

olaylara dair çok daha
büyük resmi görebiliriz.

Bütün kral kelebeğinin göçünü
on yıllar boyu toplanmış

paylaşılan veriler olmadan
görmemiz, doğanın işleyişini

sivil bilimin özü aracılığıyla kavramamız

başka türlü mümkün değil.

Bu bir Xerces mavi kelebeği.

Golden Gate Park'taki yaşam
alanını kaybedince nesli tükendi.

Bir karıncayla eş evrimsel bir ilişkisi
vardı ama o bambaşka bir hikaye.

(Gülüşmeler)

Sizden sivil bilime o veya bu şekilde

katkıda bulunmanızı
isteyerek sözlerimi bitiriyorum.

Son derece olumlu bir şey.

İşe yaraması için çok fazla
insanın katılması gerekli.

Eklemeden edemeyeceğim:

Bence kelebeklerin insan ruhu taşımadan da

yapabilecekleri bir sürü şey var.

(Gülüşmeler)

Fakat bilmediğimiz çok şey var, değil mi?

Peki ya bütün o hikayeler,
onlar bize ne anlatıyor?

Belki de ruhlarımız kelebeklerle
birlikte evrimleşmiştir.

Şüphesiz kelebeklerle fark ettiğimizden
çok daha derin bir şekilde bağlıyız.

Kelebeklerin gizemleri

onları kurtarmazsak asla çözülemeyecek.

O yüzden lütfen, siz de
doğayı kurtarmak için bana katılın.

Teşekkür ederim.

(Alkışlar)