Language Death: How do languages die?

Xin chào , chào mừng đến với
Langfocus Channel

và tên tôi là Paul.

Chủ đề hôm nay là: Cái chết của ngôn ngữ.

Thông thường trên kênh này, khi tôi nói về một ngôn ngữ nào đó,

nó thường là ngôn ngữ sống.

1 ngôn ngữ mà vẫn được sử dụng bởi những người bản địa ngày nay

Nó tiếp tục phát triển và tiến hoá.

Nhưng bên cạnh đó cũng có những ngôn ngữ chết và ngôn ngữ tuyệt chủng.

Ngôn ngữ đó được coi là "chết" khi không còn nhiều người bản địa sử dụng,

mặc dù nó vẫn có thể được dùng theo cách nào đó.

Ví dụ, tiếng Latin là ngôn ngữ chết

nhưng nó tiếp tục được sử dụng cho mục đích tôn giáo

và cho 1 số mục đích hành chính ở Vatican

Số ít người vẫn có thể nói ngôn ngữ đó, nhưng không thuần thục như ngôn ngữ bản xứ,

và nó không được truyền lại như 1 ngôn ngữ bản xứ.

1 ví dụ khác là tiếng Do Thái,

nó là ngôn ngữ chết trước khi hồi sinh

dưới dạng tiếng Do Thái hiện đại.

Không ai dùng nó như tiếng bản địa trong thời gian dài

nhưng nó tiếp tục được sử dụng cho những mục đích tôn giáo

và như 1 ngôn ngữ viết.

Ngược lại, ngôn ngữ được coi là tuyệt chủng

khi không có người nào có thể nói được nó.

Ví dụ, nếu người nói cuối cùng

của tiếng Thổ Dân Mỹ chết

và không một ai học nó như ngôn ngữ thứ 2,

thì ngôn ngữ đó tuyệt chủng.

Tương tự, ngôn ngữ cổ xưa như Sumerian, cũng tuyệt chủng.

Vài người có thể đọc những văn bản cổ của ngôn ngữ đó,

nhưng không ai thực sự sử dụng nó ngày nay.

Ngôn ngữ trở nên chết hoặc tuyệt chủng

chính là kết quả của sự mất dần ngôn ngữ.

Những kiểu mất dần ngôn ngữ.

Ngôn ngữ không biến mất theo cùng 1 cách

Có rất nhiều cách làm mất dần ngôn ngữ

Cách phổ biến nhất khiến ngôn ngữ đó biến mất

là do sự chết dần ngôn ngữ.

Điều này thường xảy ra khi người nói 1 ngôn ngữ

tiếp xúc với 1 ngôn ngữ có uy thế cao hơn như:

ngôn ngữ của nhóm người thống trị, nhiều quyền lực hơn.

Cộng đồng có thể duy trì song ngữ trong thời gian khá dài.

Nhưng với mỗi thế hệ nối tiếp,

càng ít người trẻ nói tiếng truyền thống của họ

và khả năng nói thành thạo thấp hơn,

vì họ lựa chọn sử dụng ngôn ngữ uy thế thay vì ngôn ngữ truyền thống

cho đến 1 ngày, ngôn ngữ truyền thống của họ không còn được nói nữa.

1 ví dụ đó là Cornish,

Ngôn ngữ này không còn được sử dụng vào cuối thế kỷ 19

như kết quả từ sự ảnh hưởng lớn mạnh của Tiếng Anh

và cũng là kết quả của sự nhận thức rằng Conish là ngôn ngữ thuộc tầng lớp thấp hơn

thậm chí những người sử dụng tiếng cũng nhận định như vậy vào thời điểm đó.

Nhưng Conish thực sự không tuyệt chủng

bởi có sự nỗ lực hồi sinh

khuyến khích mọi người tiếp tục sử dụng ngôn ngữ này.

Tiếp theo: ngôn ngữ chết từ dưới lên trên,

Khi ngôn ngữ chết từ dưới lên trên,

1 ngôn ngữ không còn được sử dụng như ngôn ngữ bản xứ

nhưng tiếp tục được sử dụng trong bối cảnh cụ thể:

thường trong bối cảnh tôn giáo trang trọng hoặc lễ kỷ niệm,

hoặc có thể cho mục đích văn học.

Khi ngôn ngữ chết dần,

ngôn ngữ thường biến mất đầu tiên trong bối cảnh trang trọng

vì nó bị thế chỗ bởi ngôn ngữ uy thế hơn.

Nhưng nó tiếp tục được sử dụng trong nhiều bối cảnh bình thường trong thời gian dài.

Mặt khác, khi ngôn ngữ chết từ dưới lên trên,

ngôn ngữ ở tầng dưới chết đi trước,

Nghĩa là, ngôn ngữ trong bối cảnh bình thường chết đi trước,

nhưng nó tiếp tục được sử dụng trong bối cảnh trang trọng.

1 ví dụ là tiếng Latin,

về cơ bản nó không còn được sử dụng ngoài mục đích tôn giáo

hoặc dịp kỷ niệm, hoặc có thể trong bối cảnh văn học.

Tiếp theo: ngôn ngữ chết đột ngột.

Ngôn ngữ chết đột ngột xảy ra khi tất cả

hoặc hầu hết những người nói ngôn ngữ đó

đột ngột chết vì hậu quả của thiên tai hay bạo lực.

1 ví dụ diễn ra vào năm 1830 ở Tasmania,

khi hầu như tất cả các cư dân bản địa của hòn đảo

bị xóa sổ bởi người Châu Âu giữa "chiến tranh đen"

Tiếp theo: ngôn ngữ chết cấp tiến.

Giống với ngôn ngữ chết đột ngột,

ngôn ngữ chết cấp tiến thường xảy đến liên tục

và thường xảy đến như hậu quả của sự đàn áp chính trị

hoặc bị đe dọa bạo lực

Điểm khác biệt đó là người nói ngôn ngữ đó không bị xóa sổ,

nhưng đột nhiên dừng sử dụng ngôn ngữ đó

như 1 cách để tránh áp bức.

1 ví dụ đã xảy ra ở El Salvador

trong cuộc nổi dậy những năm 1930,

khi rất nhiều thổ dân đột ngột dừng nói tiếng bản địa của họ

như 1 cách để tránh bị nhận dạng

là thổ dân và tránh khả năng bị giết.

2 ngôn ngữ đột ngột chết đi

là Lenca và Cacaopera.

Nghiên cứu điển hình.

Hãy cùng nhìn vào 1 vài ngôn ngữ đã chết

và tìm hiểu chúng đã không còn được nói nữa như thế nào

Tiếng Slavonic Giáo hội cổ

Tiếng Slavonic Giáo hội cổ là ngôn ngữ Slavonic đầu tiên được chứng thực,

được nói và viết vào giữa thế kỉ 9 và 11.

Nó là 1 loạt các tiếng Slavic được tiêu chuẩn hóa

để có thể hiểu bởi những người nói

nhiều thổ ngữ Slavic lúc đó,

những thổ ngữ Slavic vẫn còn khá giống nhau.

Những thổ ngữ Slavic đó,

về cơ bản là dạng thông tục của cùng một ngôn ngữ,

dần dần phát triển thành những ngôn ngữ Slavic khác nhau ngày nay.

Do nó vẫn còn được sử dụng trong 1 số nhà thờ cho mục đích tôn giáo,

nó là 1 ngôn ngữ phụng vụ,

vậy nên nó vừa vặn với danh mục ngôn ngữ chết từ dưới lên trên

Sự phát triển mới của ngôn ngữ Slavic

đã thay thế thổ ngữ Slavonic cũ như 1 ngôn ngữ thường nhật.

Nhưng tiếng Slavonic Giáo hội cổ vẫn tiếp tục được sử dụng cho mục đích tôn giáo

và cho mục đích chính trị trong 1 khoảng thời gian nhất định.

Cần lưu ý rằng một số ngôn ngữ chết không thực sự chết đi.

Trong cả 2 trường hợp về tiếng Latin và Slavonic cổ,

ngôn ngữ không bao giờ ngừng được sử dụng,

nó tiếp tục tiến hoá thành các ngôn ngữ khác nhau,

bỏ lại ngôn ngữ văn học được mã hóa phía sau

như một ngôn ngữ chết riêng biệt đã không còn được sử dụng.

Ngôn ngữ Mandan

Vào năm 2016, một người đàn ông tên là Edwin Benson,

người nói tiếng Mandan cuối cùng còn lại đã qua đời.

Mandan là một ngôn ngữ thổ dân châu Mỹ thuộc ngữ hệ Siouan,

được sử dụng ở bang Bắc Dakota.

Dân số của những người nói tiếng Mandan gần như bị xóa sổ

bởi một đợt bùng phát bệnh đậu mùa

vào những năm 1780 và một lần nữa vào những năm 1830.

Sự gắn kết những dân số còn lại

bị hạn chế bởi việc di dời của chính phủ

và việc xây dựng các con đập, chúng đã ngăn cách các làng với nhau,

trong khi ảnh hưởng của tiếng Anh ngày càng tăng.

Việc hầu hết dân số

bị xóa sổ trong đợt bùng phát bi thảm của bệnh đậu mùa

đã đặt ngôn ngữ này trong danh mục cái chết ngôn ngữ đột ngột,

mặc dù một số người nói ngôn ngữ vẫn tiếp tục sống.

Trong số những người nói ngôn ngữ còn lại, chúng ta có thể kết luận rằng có một yếu tố

làm chết dần ngôn ngữ, khi ngày càng nhiều thành viên trong cộng đồng đó

bắt đầu nói ngôn ngữ ưu thế - tiếng Anh, cho đến một ngày

tiếng Mandan không còn được sử dụng.

Tiếng Gaul.

Cho đến thế kỷ thứ 6 sau Công nguyên,

một ngôn ngữ Celtic tên là Gaulish đã được nói ở Pháp.

Khi người La Mã chinh phục khu vực này,

họ đã biến tiếng Latinh thành ngôn ngữ chính thức của bang

và việc có thể nói tiếng Latinh trở thành một cách

để đạt được địa vị và cơ hội kinh tế.

Trong một số thế kỷ,

người ta thường sử dụng song ngữ bằng tiếng địa phương Gaulish

và ngôn ngữ uy thế là tiếng Latinh,

cho đến khi tiếng Latinh cuối cùng thay thế hoàn toàn tiếng Gaul.

Đây là một trường hợp rõ ràng về cái chết dần của ngôn ngữ,

khi dân số dần dần từ bỏ ngôn ngữ truyền thống của họ

để chuyển sang ngôn ngữ uy thế.

Tiếng Ajawa

Từ năm 1920 đến năm 1940,

ngôn ngữ Ajawa biến mất ở Nigeria

vì toàn bộ cộng đồng chuyển sang nói tiếng Hausa

vì lý do kinh tế và thực tế.

Toàn bộ cộng đồng nhanh chóng ngừng sử dụng ngôn ngữ truyền thống của họ

và nó không được truyền lại cho thế hệ tiếp theo.

Đây là một ví dụ về cái chết ngôn ngữ cấp tiến,

khi một ngôn ngữ chết vì tất cả những người nói ngôn ngữ đó

đột ngột chuyển sang ngôn ngữ khác.

Trong nhiều trường hợp về cái chết ngôn ngữ cấp tiến,

cộng đồng từ bỏ ngôn ngữ của họ để sinh tồn

trước bạo lực.

Nhưng trong trường hợp cụ thể này, họ đã từ bỏ ngôn ngữ Ajawa

vì nói tiếng Hausa có lợi hơn cho cộng đồng của họ.

Tại sao chúng ta nên quan tâm đến cái chết của ngôn ngữ?

Một số người nghĩ rằng cái chết của ngôn ngữ là một điều tốt,

rằng sự đa dạng ngôn ngữ ít hơn là một điều tốt.

Ví dụ, các nhà lãnh đạo của một số quốc gia

muốn một ngôn ngữ chiếm ưu thế và thay thế tất cả các ngôn ngữ khác,

bởi vì họ nghĩ rằng điều đó sẽ thúc đẩy sự thống nhất của đất nước họ.

Mặt khác, một ngôn ngữ là một phần của một nền văn hóa,

vì vậy khi một ngôn ngữ chết đi, một phần của nền văn hóa đó cũng chết đi,

và cách nhìn thế giới độc đáo cũng chết theo nó.

Ví dụ, chúng ta hãy nhìn vào

ngôn ngữ Kallawaya đang bị đe dọa ở Bolivia.

Kallawaya được sử dụng bởi một giáo phái y học,

những người học ngôn ngữ, không chỉ để hiểu cách thực hành nghi lễ

và truyền thống truyền miệng của tổ tiên họ,

mà còn để hiểu hàng ngàn hàng vạn tên thực vật

cụ thể theo ngôn ngữ Kallawaya để giải thích việc sử dụng thuốc

của các loại cây trồng khác nhau ở địa phương.

Nếu tiếng Kallawaya biến mất,

thì tất cả nền văn hóa và kiến thức bí mật đó sẽ biến mất cùng với nó.

Sự đa dạng ngôn ngữ đang giảm dần

và hiện tại, gần 7.000 ngôn ngữ trên Trái đất,

gần một nửa đang bị đe dọa.

Và top 100 ngôn ngữ được nói nhiều nhất

được nói bởi 85% của dân số thế giới.

Một số ngôn ngữ có nguy cơ tuyệt chủng đang tìm cuộc sống mới

thông qua các nỗ lực hồi sinh,

điều này yêu cầu ngôn ngữ trước tiên cần được ghi lại và tài liệu hóa,

sau đó được học bởi những người nói mới,

và cũng được sử dụng bởi một cộng đồng nhiệt tình và thúc đẩy.

Và có một số ảnh hưởng chính trị cũng sẽ không gây hại.

Câu hỏi trong ngày:

Ở quốc gia của bạn, hoặc trong khu vực của bạn,

có ngôn ngữ nào đang gặp nguy hiểm sắp chết hay trở nên tuyệt chủng không?

Bạn cảm thấy thế nào về việc những ngôn ngữ đang dần biến mất?

Liệu một điều gì đó quan trọng sẽ bị mất?

Hãy nhớ theo dõi Langfocus trên Facebook, Twitter và Instagram.

Và một lần nữa xin cảm ơn tất cả của những người ủng hộ Patreon tuyệt vời của tôi,

đặc biệt là những người ủng hộ Patreon hàng đầu của tôi,

có tên trên màn hình ngay bây giờ.

Rất cảm ơn họ.

Nhân tiện, trên video cuối cùng về Toki Pona,

một số bạn hỏi tại sao Toki Pona đã được liệt kê trên danh sách Patreon.

Đó là bởi vì người sáng tạo của ngôn ngữ Toki Pona

đã là một Patreon kể từ mùa hè năm ngoái,

nhưng không mong muốn xuất hiện trong danh sách.

Nhưng theo yêu cầu, tôi đã bắt đầu liệt kê tên của ngôn ngữ.

Cảm ơn vì đã xem, và chúc một ngày tốt đẹp!

♪ (âm nhạc) ♪

♪ (âm nhạc) ♪