Šta čini TB najzaraznijim ubicom na svetu? - Melvin Sanikas

Pogledajte celu lekciju na: https://ed.ted.com/lessons/what-makes-tb-the-world-s-most-infectious-killer-melvin-sanicas

Godine 2008, otkrivena su dva kostura stara 9 000 godina, a njihove kosti su bile zaražene dobro poznatom bakterijom. Stari Grci su njenu bolest nazivali „ftiza”, Inke su je zvali „čaki onkaj”, a danas je zovemo tuberkuloza ili TB. TB je i dalje jedna od najzaraznijih ubica na svetu, koja uzrokuje više smrti nego malarija ili čak HIV. Kako je opstala toliko dugo? Istražuje Melvin Sanikas.

Lekciju pripremio Melvin Sanikas, u režiji studija Augenblik.

Godine 2008, arheolozi su otkrili
dva skeleta stara 9 000 godina.

Ne postoji precizan način da se odredi
šta je ubilo ove drevne ljude,

ali znamo da su njihove kosti
bile zaražene dobro poznatom bakterijom.

Stari Grci su poznavali
njeno dejstvo propadanja kao „ftiza”;

Inke su je nazivale „čaki onkaj”,
a Englezi tuberkuloza.

Danas je tuberkuloza ili TB

i dalje jedna od najvećih
zaraznih ubica na svetu,

koja uzrokuje više smrti nego malarija,
pa čak i više nego HIV i sida.

Ali šta je u stvari ova bolest
i kako je ovaj patogen opstao tako dugo?

Obično se TB bakterije nazvane
Mycobacterium tuberculosis

nalaze u vazduhu.

One putuju vazdušnim putevima
i inficiraju naša pluća.

Tada imunološke ćelije, zvane makrofagi,
hrle ka zaraženom području,

pokušavajući da upiju i slome
bakterijske osvajače.

U mnogim slučajevima, ova akcija
je dovoljna da se otkloni bakterija.

Ali u pojedinim slučajevima,
gde postoji još neki zdravstveni problem -

počev od neuhranjenosti i HIV-a
do dijabetesa i trudnoće,

imunološka reakcija može biti
nedovoljno snažna da uništi uljeza.

U tom slučaju, Mycobacterium tuberculosis
će se razmnožavati unutar ovih makrofaga

i oformiti kolonije u okolnom tkivu pluća.

Kako inficira sve više ćelija,

bakterija aktivira enzim koji razara
ćelije i uništava inficirano tkivo,

što uzrokuje bol u grudima
i iskašljavanje krvi kod pacijenta.

Oštećenje pluća dovodi
do nedostatka kiseonika.

Ovo započinje niz hormonskih promena -

uključujući gubitak apetita
i smanjenu proizvodnju gvožđa.

Odatle mikrobi mogu da se prošire
na koščani sistem,

uzrokujući bol u leđima
i teškoće pri kretanju,

zatim na bubrege i creva,
stvarajući bol u stomaku,

te do mozga, što uzrokuje glavobolje,
pa čak i gubitak svesti.

Ovi simptomi predstavljaju
tipičnu sliku tuberkuloze:

gubitak težine, kašalj,
iskašljavanje krvi i suva koža.

Bleda pojava je zaslužna što je TB
dobila naziva „bela kuga”

u viktorijansko doba Engleske.

Tada se tuberkuloza smatrala
„romantičnom bolešću”,

zato što je obično pogađala
siromašne umetnike i pesnike -

one sa slabijim imunološkim sistemom.

Spoljni efekti TB su čak potpirili
popularni mit o vampirizmu.

Uprkos - ili možda upravo zbog ovih
ne baš naučnih razloga,

u ovom razdoblju su napravljeni
prvi koraci ka izlečenju TB.

Godine 1882, nemački lekar Robert Koh

otkrio je poreklo ove bakterije.

Lekar Vilhelm Rentgen
je 13 godina kasnije otkrio X-zrake,

omogućavajući lekarima da otkriju
i prate njeno širenje telom.

Ove tehnike su omogućile istraživačima
da razviju pouzdane i efikasne vakcine -

prvo za velike boginje,
a potom su 1921. godine

naučnici razvili BCG vakcinu
protiv tuberkuloze.

Ova otkrića su postavila temelj
modernom polju antibiotika -

trenutnoj bazi naših najefikasnijih
lekova protiv tuberkuloze.

Ali antibiotici nisu uspeli da reše
najveći dijagnostički problem:

oko 90% ljudi zaraženih TB-om
ne pokazuje nikakve simptome.

Kod ovih skrivenih infekcija,
bakterija TB može biti uspavana

i aktivira se samo kada je imuni sistem
osobe suviše slab da bi se odbranio.

Ovo čini TB mnogo težom za otkrivanje.

Pa čak i kad je otkrivena,

tradicionalno lečenje
može trajati i do devet meseci,

uz razne lekove
i veliku verovatnoću nuspojava.

Ovo obeshrabruje ljude da završe tretman,

a delimičan tretman omogućava bakteriji
da postane otporna na te lekove.

Danas je ova bolest
još uvek raširena u 30 zemalja,

od kojih se većina suočava
i sa drugim zdravstvenim krizama

koje pogoršavaju TB i predstavljaju
okidač za potencijalne slučajeve.

Najgore je što pristup lečenju
može biti težak u mnogim od ovih zemalja,

a stigma koja obavija TB može obeshrabriti
ljude da potraže potrebnu pomoć.

Zdravstveni stručnjaci se slažu
da treba da razvijemo bolju dijagnostiku,

antibiotike koji brže deluju
i efikasnije vakcine.

Istraživači su već razvili test urina
koji daje rezultate u roku od 12 sati,

kao i novo oralno lečenje koje bi moglo
da skrati period lečenja za 75%.

Nadajmo se da ćemo, sa ovakvim napretkom,

konačno moći tuberkulozu
da smatramo kao stvar prošlosti.