Niet verder leven ná het verdriet, maar verder leven mét het verdriet

In haar verhaal, dat beurtelings hartverscheurend en komisch is, vertelt Nora McInerny over haar in de harde praktijk opgedane wijsheid aangaande leven en dood. Haar openhartige benadering van iets wat ons natuurlijk allemaal aangaat, is zowel bevrijdend als diep ontroerend. Ze stimuleert ons met kracht om rouw anders te benaderen. "Mensen in de rouw zullen weer lachen en vrolijk kijken", zegt ze. "Ze zullen hun leven weer oppakken. Maar dat betekent niet zomaar verder leven."

Ja, 2014 was een belangrijk jaar voor mij.

Heb je dat ook wel eens,

zo'n speciaal jaar,
zo'n kraker van een jaar?

Bij mij ging het zo:

op 3 oktober eindigde
mijn tweede zwangerschap voortijdig,

op 8 oktober stierf mijn vader aan kanker

en op 25 november stierf
vervolgens mijn man Aaron,

na drie jaar te hebben geleden
aan glioblastoom graad 4,

wat een sjieke naam is
voor een hersentumor.

Kortom, met mij kan je lachen.

(Gelach)

Mensen nemen me altijd graag mee uit.

Ik ben populair.

Wanneer ik vertel
over deze periode van mijn leven,

krijg ik meestal als reactie:

(Zucht)

"Dit kan ik niet bevatten."

Maar volgens mij kun je dat wél.

Volgens mij kun je het.

En ik denk dat je het moet,

want op een dag overkomt het jou.

Misschien niet dezelfde tegenslagen
in deze volgorde of in dit tempo,

maar ik zei al: ik ben leuk.

Uit onderzoek is gebleken --
en dit zal je verbazen --

dat al je geliefden een kans
van 100% hebben om te sterven.

(Gelach)

En daarom zit je hier bij TED.

(Gelach)

(Applaus)

Na al deze tegenslagen

heb ik er mijn werk van gemaakt
om over dood en verlies te praten,

niet alleen mijn eigen,
want dat is gauw verteld,

maar over verlies en over tragedies
die anderen hebben meegemaakt.

Het is een gat in de markt,
moet ik zeggen.

(Gelach)

Weliswaar een klein gat
en ik zou er liever meer mee verdienen ...

(Gelach)

Ik heb stimulerende boeken geschreven,

ik geef een inspirerende podcast uit
en richtte een non-profitbureautje op.

Ik doe gewoon wat ik kan

om meer mensen te troosten
die troost nodig hebben.

En bij groot verdriet
is daar veel behoefte aan.

Je zit vooral om troost verlegen
als het iemand anders betreft.

Ik ben een groep begonnen
samen met mijn vriendin Moe,

die ook weduwe is;

we noemen onszelf
de Hippe Jonge Weduwenclub.

(Gelach)

We zijn een echte club,
met lidmaatschapskaarten

en T-shirts.

En wanneer jouw geliefde sterft,
je man, je vrouw, je vriend of vriendin,

of je nu getrouwd was of niet,

gaan je vrienden en familieleden op zoek

onder hun vrienden
en de vrienden van hun vrienden

naar iemand met een soortgelijke ervaring.

Ze brengen jullie met elkaar in contact,

zodat je met elkaar kunt praten
en je verdriet niet over anderen uitstort.

(Gelach)

Dat doen we dus.

We zijn gewoon een aantal groepjes

waar mannen, vrouwen, hetero en homo,
getrouwd en anderszins partners

met elkaar kunnen praten
over hun overleden geliefde

en dingen kunnen zeggen

die de anderen in hun leven
nog niet kunnen of willen aanhoren.

We hebben allerlei soorten gesprekken,

zoals: "Mijn man stierf twee weken terug
en ik denk continu aan seks.

Is dat normaal?"

Ja.

"En als het gaat om seks met een tv-ster?"

Minder normaal, maar vooruit.

(Gelach)

Dingen zoals: "Als ik op straat
oude mensen hand in hand zie lopen,

mensen die duidelijk
al tientallen jaren een stel zijn,

en ik stel me voor

wat ze allemaal samen hebben meegemaakt,

de goede dingen, de nare dingen,

de ruzies die ze hebben gehad
over wie het vuilnis buiten zet ...

dan word ik gewoon ontzettend kwaad."

(Gelach)

Zo was dat bij mijzelf.

De meeste gesprekken in de groep
houden we gewoon voor onszelf,

maar we praten er wel met anderen over
als de rest van de wereld --

die verdriet te wachten staat
maar nog niet getroffen is --

er misschien wat mee kan.

Voor de duidelijkheid,

ik houd me alleen maar bezig
met niet-wetenschappelijk onderzoek,

dus klopte ik aan
bij de Hippe Jonge Weduwenclub

en ik zei: "Lieve mensen,
weet je nog dat je geliefde stierf?

En weet je nog wat de mensen
tegen je zeiden?"

"O ja!"

"Waar had je de grootste hekel aan?"

Ik kreeg veel reacties, veel antwoorden,
er werd van alles genoemd,

maar twee dingen sprongen er al gauw uit.

"Verder leven."

Sinds 2014

ben ik opnieuw getrouwd
met Matthew, een hele knappe man,

we hebben een samengesteld gezin
met vier kinderen,

we wonen in een buitenwijk
van Minneapolis in Minnesota.

We hebben een asielhond.

(Gelach)

Ik rijd in een busje

waarvan de deuren opengaan
zonder dat ik ze hoef aan te raken.

(Gelach)

Naar alle maatstaven gemeten
hebben we een goed leven.

Ik heb trouwens het woord 'measure'
nooit als 'mèzjoer' uitgesproken.

(Gelach)

Geen idee waar dat vandaan kwam.

(Gelach)

Ik heb het nog nooit
iemand zo horen uitspreken.

Toch lijkt het correct, die uitspraak.

Daardoor is het Engels
nou zo'n rommeltje ...

(Gelach)

Knap hoor, als iemand Engels spreekt

en ook nog een taal
die wél duidelijk is -- petje af.

(Gelach)

Dus naar alle maatstaven ...

(Gelach)

naar alle maatstaven is ons leven goed,
maar ik heb niet 'verder geleefd'.

Ik heb niet 'verder geleefd'
en ik heb een hekel aan die kreet

en ik snap iedereen die dat vindt.

Want dat zou betekenen

dat het leven en de dood van Aaron
en zijn liefde maar momenten zijn geweest

die ik achter me kan laten
en dat dat waarschijnlijk ook zou moeten.

Maar wanneer ik over Aaron praat,
gebruik ik vaak de tegenwoordige tijd.

Ik vond dat altijd
een beetje raar klinken.

Maar toen merkte ik dat iedereen het doet.

Niet omdat we de dingen ontkennen
of omdat we ze zijn vergeten,

maar omdat onze geliefden
die ons zijn ontvallen

voor ons nog steeds zo aanwezig zijn.

Als ik dus zeg: "Aaron is …"

zeg ik dat omdat Aaron nog steeds 'is'.

Niet op dezelfde manier als vroeger --

wat veel beter was --

en niet in de zin zoals kerkmensen
me proberen te vertellen.

Hij is gewoon onuitwisbaar,

dus is hij gewoon aanwezig voor mij.

Hier

is hij voor mij aanwezig in mijn werk,

in het kind dat van ons samen is,

in de andere drie kinderen
die ik grootbreng,

die hem nooit hebben ontmoet
en geen DNA van hem hebben,

maar die in mijn leven zijn
puur omdat ik Aaron had

en omdat ik hem nu kwijt ben.

Hij is erbij in mijn huwelijk met Matthew,

omdat ik door Aarons leven, liefde en dood

de mens ben geworden
met wie Matthew wilde trouwen.

Ik heb niet verder geleefd ná Aaron,

ik heb verder geleefd mét hem.

(Applaus)

We strooiden de as van Aaron uit
in zijn favoriete rivier in Minnesota

en toen de zak leeg was --

als je gecremeerd bent,
pas je in een plastic zak --

zat er nog as aan mijn vingers.

Ik had mijn handen
in het water kunnen afspoelen,

maar in plaats daarvan heb ik ze afgelikt,

want ik was zo bang
dat ik nóg meer zou kwijtraken

en ik wilde er absoluut zeker van zijn
dat hij altijd deel van mij zou zijn.

Dat zou hij natuurlijk toch zijn,

want als je je geliefde drie jaar lang
zichzelf met vergif ziet volstoppen

opdat hij nog iets langer
zijn leven met je kan delen,

dan blijft je dat bij.

Als je hem ziet wegteren
van die gezonde vent op je eerste avond

tot niets, dan blijft je dat bij.

En als je je zoon
die nog geen twee jaar oud is

naar zijn vaders bed ziet lopen
op die allerlaatste dag,

alsof hij weet wat er gaat gebeuren

en zegt: "Ik hou van je.
Alles klaar. Doeidoei!" --

dan blijft je dat bij.

Net zoals wanneer je verliefd wordt,
écht verliefd wordt

op iemand die jou ook helemaal ziet zitten

en zelfs wanneer je zegt:
"O nee, dit wordt echt niks.

Liefde is geen wedloop of realityshow,
maar een rustig proces.

Liefde is die onzichtbare, stabiele draad
die ons met elkaar verbindt,

ook als er alom chaos heerst

en dingen uit elkaar vallen,
en ook wanneer hij overleden is."

Dat blijft je bij.

Wat wij altijd deden --

omdat ik altijd koude handen heb
en hij zo'n warm lijf,

stak ik mijn ijskoude handen
altijd onder zijn overhemd

en hield ze tegen zijn warme lijf.

(Gelach)

Hij vond dat vreselijk,

(Gelach)

maar hij hield van me.

En direct nadat Aaron was overleden
ging ik naast hem in bed liggen,

stak ik mijn handen onder zijn lijf

en voelde ik zijn warmte.

Ik weet niet eens
of mijn handen koud waren,

maar ik kan wel zeggen:

ik wist dat dit de laatste keer was
dat ik dit kon doen

en dat die herinnering
altijd verdrietig zal zijn.

Die herinnering zal altijd pijn doen.

Zelfs wanneer ik 600 jaar oud ben
en niet meer dan een hologram.

(Gelach)

Net zoals ik bij de herinnering
aan onze eerste ontmoeting

altijd zal moeten lachen.

Verdriet is geen geïsoleerde emotie

maar vermengt zich altijd
met allerlei andere emoties.

Ik ontmoette Matthew, mijn huidige man --

die dat geen fijne titel vindt,

(Gelach)

hoewel die heel correct is.

(Gelach)

Ik ontmoette Matthew, en ...

je kon een zucht van opluchting horen
bij de mensen die van mij houden.

Zoiets van: "Het is voorbij!

Ze heeft het gered!

Het is allemaal goed gekomen
en we kunnen naar huis.

We hebben het goed gedaan."

Op die manier ernaar kijken,
spreekt mij erg aan;

zo dacht ik er zelf ook zo'n beetje over.

Maar ik zat ernaast.
Er begon een nieuw hoofdstuk.

Een mooi hoofdstuk --
ik hou van je, lieverd --

écht een mooi hoofdstuk.

Maar vooral in het begin
leek het een heel andere wereld.

Zoals in die boeken uit de jaren 80
met 'kies je eigen avontuur',

met twee parallelle verhaallijnen.

Ik opende mijn hart voor Matthew

en mijn verstand zei:
"Wil je aan Aaron denken,

in het verleden, het heden, de toekomst?

Stap er dan gewoon in!" Dat deed ik dus.

En die twee verhaallijnen
ontvouwden zich direct.

Mede doordat ik verliefd werd op Matthew

ging ik goed de omvang beseffen
van wat ik met Aaron was kwijtgeraakt.

Wat even belangrijk is,

ik ging daardoor beseffen
dat mijn liefde voor Aaron

en mijn verdriet om Aaron

en mijn liefde voor Matthew
elkaar niet tegenwerken.

Het zijn gewoon strengen
van hetzelfde touw.

Ze zijn van hetzelfde materiaal.

Ik ben ... wat zeiden mijn ouders altijd?

Ik ben niet bijzonder.

(Gelach)

Zij hadden 4 kinderen,
en die waren ... eerlijk gezegd.

(Gelach)

Ik ben niet bijzonder.

Ik weet dat, ik weet heel goed

dat de hele dag, dag in dag uit,
over de hele wereld

verschrikkelijke dingen gebeuren.

Voortdurend.

Ik zei al, ik ben een leuk mens.

Er gebeuren verschrikkelijke dingen.

Elke dag maken mensen
ingrijpend, traumatisch verlies mee.

En als onderdeel van mijn werk

heb ik die rare podcast gemaakt.

Soms praat ik met mensen

over het ergste
dat hun ooit is overkomen.

Soms is dat het verlies van een geliefde,

een paar dagen of weken geleden
of jaren of tientallen jaren geleden.

En de mensen met wie ik praat,

hebben zich niet
rond hun verlies teruggetrokken

waardoor hun leven
alleen daarom draait.

Ze hebben geleefd;
hun wereld is blijven draaien.

Maar ze praten met mij,
een volkomen vreemde,

over hun overleden geliefde,

want dit zijn de ervaringen

die ons kenmerken en vormen,
evengoed als de fijne ervaringen dat doen,

en ook voor de rest van ons leven.

Wanneer je al lang
geen lieve kaartjes meer krijgt

of warme maaltijden.

We zeggen niet tegen de mensen om ons heen
die van het goede leven genieten

dat ze 'verder moeten leven' -- nee toch?

We sturen geen kaartje met:
"Gefeliciteerd met jullie prachtige baby",

om vijf jaar later te denken:
Weer een verjaardagsfeestje? Hou toch op!

(Gelach)

Ja hoor, hij is vijf.

(Gelach)

Wow.

(Gelach)

Maar rouw is een van die dingen,

net als verliefd raken of een kind krijgen
of op HBO naar The Wire kijken,

die je niet snapt tot het jou overkomt,
of tot je het zelf gaat doen.

En als het jou eenmaal overkomt,
als het jouw geliefde of jouw baby is

en jij bent in de rouw
en jij zit vooraan bij de uitvaartdienst,

dán snap je het.

Je begrijpt dat deze ervaring
niet iets is van één moment.

Het is geen botje dat weer terugschiet.

Nee, je hebt iets chronisch opgelopen.

Iets ongeneeslijks.

Het is niet fataal, maar soms
kan verdriet wel zo aanvoelen.

En als we het bij elkaar
niet kunnen voorkomen,

wat kunnen we dan wél doen?

Anders dan proberen
elkaar eraan te herinneren

dat sommige dingen
niet gerepareerd kunnen worden

en dat sommige wonden
er niet zijn om te genezen.

We hebben elkaar nodig
om elkaar te helpen bedenken,

en elkaar eraan te herinneren

dat verdriet een emotie is
de vele kanten heeft.

Dat je bedroefd én blij kunt zijn,
in de rouw én tot liefhebben in staat

in hetzelfde jaar, dezelfde week,
in dezelfde ademtocht.

Bedenk dat iemand in de rouw
weer zal gaan lachen en vrolijk kijken.

Met een dosis geluk
vindt iemand zelfs een nieuwe liefde.

O ja, ze gaan absoluut
hun leven weer oppakken,

maar dat betekent niet
dat ze hun verleden achter zich laten.

Dank je wel.

(Applaus)