Showing Revision 11 created 03/17/2020 by Cihan Ekmekçi.

1. Títol:
   DNA teknolojisini çiftçilerin ekin hastalıkları savaşına yardım için nasıl kullanıyoruz
2. Descripció:

   Bir işlemsel biyolog olan TED Senior Fellow Laura Boykin'e göre, neredeyse dünya genelinde 800 milyon insan hayatta kalmak için manyoğa bağlı. Ama bu önemli besin kaynağı tamamen önlenebilir virüslerin saldırısı altında. Bizi çiftçilere, virüsleri aylar yerine saatler içinde tanımlayabilen portatif DNA laboratuvarı ve küçük süper bilgisayar kullanarak ekinlerini sağlıklı tutmak için yardım etmede çeşitli bilim insanlarıyla birlikte çalıştığı Doğu Afrika'daki çiftliklere götürüyor.

3. Speaker:
   Laura Boykin
4. 991 0:01 - 0:03
   Yataktan iki sebepten
   dolayı kalkarım.
5. 3341 0:03 - 0:07
   Birincisi, küçük çaplı aile çiftçileri
   daha çok besine ihtiyaç duyduğu için.
6. 7738 0:08 - 0:13
   2019'da bizi besleyen çiftçilerin
   aç olması çılgınca.
7. 13353 0:13 - 0:18
   İkincisi bilimin daha çeşitli
   ve kapsayıcı olması gerektiği için.
8. 18679 0:19 - 0:22
   Ağır bir fakirlik içinde yaşayan
   milyonların besin güvencesi gibi
9. 22125 0:22 - 0:26
   gezegen üzerindeki
   en zor sorunu çözeceksek,
10. 26392 0:26 - 0:29
    bu konuda hepimizin
    bir şeyler yapması gerekecek.
11. 28680 0:29 - 0:31
    Gezegendeki en kapsamlı
    ekiplerle birlikte

    ¶

12. 31284 0:31 - 0:35
    çiftçilerin daha çok
    yiyeceğe ulaşması için
13. 34601 0:35 - 0:37
    en yeni teknolojiyi
    kullanmak istiyorum.
14. 37545 0:38 - 0:39
    Ben bir işlemsel biyoloğum.
15. 39450 0:39 - 0:43
    Biliyorum-- Bu nedir ve bize açlığı
    bitirmemizde nasıl yardımcı olacak?
16. 42878 0:43 - 0:46
    Aslında bilgisayarları
    ve biyolojiyi severim
17. 46064 0:46 - 0:49
    ve bir şekilde, bunları
    bir araya getirmek bir meslek.
18. 48616 0:49 - 0:50
    (Gülme sesleri)

    ¶

19. 49723 0:50 - 0:52
    Küçük yaştan itibaren
    biyolog olmayı isteme

    ¶

20. 52497 0:52 - 0:55
    gibi bir hikayem yok.
21. 54577 0:55 - 0:58
    Gerçek şu ki
    üniversitede basketbol oynadım.
22. 58517 0:59 - 1:04
    Mali destek paketimin parçası, çalışarak
    öğreneceğim bir işe ihtiyacım olmasıydı.
23. 64300 1:04 - 1:06
    Ve bir gün,
24. 65864 1:06 - 1:09
    yurt odama en yakın
    binaya doğru yol aldım.
25. 69085 1:09 - 1:12
    Tesadüfe bakın ki
    bu biyoloji binasıydı.
26. 72347 1:12 - 1:15
    İçeri girdim ve iş ilanlarına baktım.
27. 75493 1:15 - 1:18
    Evet, bu internet öncesi dönemdi.
28. 78430 1:18 - 1:20
    Ve bir dizin kartında
29. 80461 1:20 - 1:24
    herbaryumda çalışılacak
    bir iş ilanı gördüm.
30. 84611 1:25 - 1:27
    Numarayı hızlıca not aldım,
31. 86701 1:27 - 1:29
    çünkü ilanda "esnek saatler" yazıyordu.
32. 88601 1:29 - 1:32
    Buna, basketbol programımla uyumlu
    olması için ihtiyacım vardı.
33. 92204 1:32 - 1:37
    Bir herbaryumun ne olduğunu
    anlamak için kütüphaneye koştum.
34. 96815 1:37 - 1:39
    (Gülme sesleri)

    ¶

35. 99070 1:39 - 1:40
    Meğerse

    ¶

36. 100379 1:40 - 1:44
    herbaryum, ölü ve kurumuş
    bitkileri sakladıkları yermiş.
37. 105379 1:45 - 1:47
    İşi kaptığım için şanslıydım.
38. 107117 1:47 - 1:50
    Yani, benim ilk bilimsel işim
39. 110347 1:50 - 1:56
    ölü bitkileri saatlerce durmaksızın
    kağıtlara yapıştırmaktı.
40. 115706 1:56 - 1:59
    (Gülme sesleri)

    ¶

41. 119008 1:59 - 2:00
    Bu çok büyüleyici.

    ¶

42. 120182 2:00 - 2:03
    İşte böyle işlemsel biyolog oldum.
43. 124323 2:04 - 2:06
    O zamanlar,
44. 125530 2:06 - 2:08
    genomik ve programlama
    giderek gelişiyordu.
45. 128276 2:08 - 2:11
    Ben de yüksek lisansıma
46. 130704 2:11 - 2:14
    biyolojiyi ve bilgisayarları
    birleştirerek devam ettim.
47. 133823 2:14 - 2:15
    O sırada,

    ¶

48. 135012 2:15 - 2:17
    Los Alamos Ulusal Laboratuvarı'nda
49. 136815 2:17 - 2:19
    teorik biyoloji ve biyofizik
    grubunda çalıştım.
50. 139776 2:20 - 2:24
    İşte orada ilk defa
    bir süper bilgisayarla tanıştım
51. 143530 2:24 - 2:25
    ve resmen beynim durdu.
52. 145840 2:26 - 2:30
    Steroitler üzerinde birbirine bağlı
    binlerce bilgisayardan oluşan
53. 149623 2:30 - 2:32
    süper bilgisayarların gücüyle,
54. 152150 2:32 - 2:38
    grip ve hepatit C'nin karmaşıklıklarını
    ortaya çıkarabiliyorduk.
55. 158134 2:38 - 2:42
    İşte bu süre boyunca, insanlık
    için bilgisayarları ve biyolojiyi
56. 162009 2:42 - 2:45
    birleştirmenin gücünü gördüm.
57. 164633 2:45 - 2:47
    Ve bunun kariyer yolum olmasını istedim.
58. 168030 2:48 - 2:50
    Böylelikle 1999'dan beri,
59. 169831 2:50 - 2:53
    bilimsel kariyerimin çoğunu
60. 172553 2:53 - 2:54
    oldukça pahalı ekipmanlarla donatılmış
61. 174506 2:55 - 2:57
    ileri teknoloji laboratuvarlarda geçirdim.
62. 177712 2:58 - 2:59
    Birçok kişi bana

    ¶

63. 179379 2:59 - 3:03
    nasıl ve neden Afrika'daki
    çiftçiler için çalıştığımı soruyor.
64. 183804 3:04 - 3:06
    Bilgisayar becerilerimden dolayı,
65. 186130 3:06 - 3:11
    2013'te Doğu Afrikalı bilim
    insanlarından oluşan bir ekip
66. 190693 3:11 - 3:15
    manyokları kötü durumundan kurtarmak
    için ekiplerine katılmamı istedi.
67. 195766 3:16 - 3:23
    Manyok, kökleri ve yapraklarıyla
    dünya çapında 800 milyon insanı,
68. 203639 3:24 - 3:27
    Doğu Afrika'da ise 500 milyon
    insanı doyuran bir bitki.
69. 206994 3:27 - 3:29
    Yani neredeyse 1 milyara yakın insan,
70. 209025 3:29 - 3:32
    günlük kalorilerini bu bitkiden sağlıyor.
71. 212581 3:33 - 3:36
    Eğer küçük çaplı bir aile çiftçisi
    yeterli manyoğa sahipse
72. 216450 3:36 - 3:39
    ailesini besleyebilir
73. 218618 3:39 - 3:43
    ve okul ihtiyaçları,
    sağlık giderleri ve birikim için
74. 222688 3:43 - 3:45
    bunu pazarda satabilir.
75. 225752 3:46 - 3:49
    Ama manyok,
    Afrika'da bir saldırı altında.

    ¶

76. 229665 3:50 - 3:54
    Beyaz sinekler ve virüsler,
    manyoğu tahrip ediyor.
77. 234593 3:55 - 3:57
    Beyaz sinekler, 600'den fazla
    bitkinin yapraklarıyla
78. 237193 3:57 - 4:00
    beslenen küçük böceklerdir.
79. 239665 4:00 - 4:01
    Bunlar kötü haberler.
80. 241490 4:01 - 4:03
    Birçok tür var;
81. 242673 4:03 - 4:05
    böcek ilaçlarına dirençli hâle geliyorlar
82. 244966 4:05 - 4:08
    ve manyok kahverengi çizgili hastalığı ile
83. 248320 4:08 - 4:11
    manyok mozaik hastalığına sebep olan
84. 251018 4:11 - 4:14
    yüzlerce bitki virüsünü bulaştırıyorlar.
85. 254085 4:14 - 4:16
    Bu, bitkiyi tamamen öldürüyor.
86. 257038 4:17 - 4:19
    Eğer hiç manyok olmazsa,
87. 258879 4:19 - 4:23
    milyonlarca insanın yiyeceği
    ve geliri de olmaz.
88. 263971 4:24 - 4:27
    Bu kadınların biraz yardıma
    ihtiyacı olduğunu fark etmem

    ¶

89. 266827 4:27 - 4:29
    Tanzanya'ya yaptığım bir geziyle oldu.
90. 269403 4:29 - 4:31
    Çoğunluğu kadın olan
91. 271486 4:31 - 4:34
    bu inanılmaz,
    güçlü, küçük çaplı aile çiftçileri
92. 274406 4:34 - 4:36
    bu işi zorluklarla yapıyorlardı.
93. 276544 4:37 - 4:39
    Ailelerini beslemek için yeterli
    yiyeceğe sahip değillerdi
94. 279264 4:39 - 4:41
    ve bu ciddi bir kriz.
95. 281150 4:41 - 4:44
    Olan şey şu ki
    yağmur mevsimi geldiğinde
96. 283563 4:44 - 4:46
    gidip tarlalara manyok ekiyorlar.
97. 286069 4:46 - 4:48
    Dokuz ay sonra,
98. 287799 4:48 - 4:51
    bu haşereler ve patojenler
    yüzünden ortada hiçbir şey yok.
99. 290903 4:51 - 4:53
    Kendi kendime düşündüm,
100. 293085 4:53 - 4:56
     nasıl olur da çiftçiler aç kalabilir?
101. 296555 4:57 - 4:59
     Böylece yardımcı olabileceğim
     herhangi bir becerim varsa

     ¶

102. 299223 4:59 - 5:02
     diye görmek için çiftçiler
     ve bilim insanları ile
103. 301563 5:02 - 5:04
     bölgede biraz zaman
     geçirmeye karar verdim.
104. 304427 5:04 - 5:07
     Bölgedeki durum şok ediciydi.
105. 307307 5:07 - 5:12
     Beyaz sinekler proteini için
     yenilen yaprakları,
106. 311601 5:12 - 5:15
     virüsler ise nişastası için
     yenilen kökleri tahrip etmişlerdi.
107. 315592 5:16 - 5:18
     Koskoca bir üreme mevsimi geçecek,
108. 318037 5:18 - 5:22
     çiftçiler koskoca bir yıllık gelir
     ve yiyeceği kaybedecek
109. 322195 5:22 - 5:25
     ve aile uzun bir açlık sezonu acı çekecek.
110. 325942 5:26 - 5:28
     Bu tamamen önlenebilir.
111. 328046 5:28 - 5:29
     Eğer çiftçi tarlasına
112. 329394 5:29 - 5:32
     bu virüs ve patojenlere dirençli olacak
113. 332482 5:32 - 5:36
     hangi tür manyok ekmesi
     gerektiğini bilseydi
114. 336831 5:37 - 5:39
     daha fazla yiyeceği olabilirdi.
115. 338760 5:39 - 5:42
     Gereken tüm teknolojiye sahibiz;

     ¶

116. 341619 5:42 - 5:45
     fakat bilgi ve kaynaklar,
117. 344847 5:45 - 5:48
     dünya geneline eşit şekilde dağıtılmıyor.
118. 348712 5:49 - 5:51
     Yani özellikle söylemek istediğim şey,
119. 351274 5:51 - 5:54
     bu böcek zararlıları ve patojenlerdeki
120. 353514 5:54 - 5:56
     karmaşıklıkları ortaya
     çıkarmak için gerekli
121. 356391 5:56 - 5:58
     eski genomik teknolojilerinin
122. 359147 5:59 - 6:02
     Sahraaltı Afrika için yapılmadığı.
123. 363058 6:03 - 6:05
     Milyonlarca dolardan
     fazlasına mal oluyorlar.
124. 365423 6:05 - 6:09
     Devamlı enerji ve uzmanlaşmış
     insan gücüne ihtiyaçları var.
125. 369970 6:10 - 6:13
     Bu makineler, Afrika'da
     oldukça nadir bulunuyor.
126. 372855 6:13 - 6:17
     Dolayısıyla ön saflarda savaşan
     bu bilim insanlarına
127. 376636 6:17 - 6:20
     örnekleri denizaşırı göndermek
     dışında başka şans bırakmıyor.
128. 379523 6:20 - 6:21
     Örnekleri denizaşırı gönderdiğinizde ise
129. 381507 6:22 - 6:24
     çözünüyorlar ve çok fazla
     paraya mal oluyorlar.
130. 384157 6:24 - 6:27
     Zayıf bir internet üzerinden
     verileri geri getirmeye çalışmak
131. 387348 6:27 - 6:29
     neredeyse imkansız.
132. 389142 6:29 - 6:33
     Bazen sonuçları çiftçiye
     ulaştırmak altı ay sürüyor.
133. 393465 6:33 - 6:35
     Sonrasında ise artık çok geç.
134. 395243 6:35 - 6:37
     Ekin çoktan tükenmiş,
135. 396854 6:37 - 6:40
     bu da daha fazla fakirlik
     ve açlıkla sonuçlanıyor.
136. 401306 6:41 - 6:43
     Bunu düzeltebileceğimizi biliyorduk.

     ¶

137. 403989 6:44 - 6:45
     2017'de,
138. 405417 6:45 - 6:48
     Oxford Nanopor MinION isimli
139. 408423 6:48 - 6:53
     bu elde taşınabilir, portatif
     DNA dizileyiciyi duymuştuk.
140. 412760 6:53 - 6:57
     Bu makine Batı Afrika'da ebolayla
     savaşmak için kullanıldı.
141. 416937 6:57 - 6:58
     Düşündük ki,
142. 418434 6:58 - 7:02
     neden bunu Doğu Afrika'daki çiftçilere
     yardım etmek için kullanmıyoruz?
143. 421778 7:02 - 7:06
     Yaptığımız şey bunu
     gerçekleştirmek için yola koyulmaktı.
144. 426609 7:07 - 7:09
     O zamanlar bu teknoloji
     henüz çok yeniydi
145. 429367 7:09 - 7:12
     ve birçoğu, aynısını çiftlikte
     yapabileceğimizden şüphe etti.
146. 432859 7:13 - 7:14
     Bunu yapmaya koyulduğumuzda
147. 434220 7:14 - 7:18
     Birleşik Krallık'taki ortaklarımızdan biri
148. 438065 7:18 - 7:23
     bırakın çiftliği, Doğu Afrika'da bile
     bunu asla çalıştıramayacağımızı söyledi.
149. 443863 7:24 - 7:26
     Biz de bu meydan okumayı kabul ettik.
150. 445934 7:26 - 7:31
     Hatta bu kişi, makineyi asla
     çalıştıramayacağımıza dair
151. 450667 7:31 - 7:35
     en iyisinden 2 şişe şampanyasına
     bizimle bahse girecek kadar ileri gitti.
152. 456871 7:37 - 7:38
     2 kelime:
153. 458474 7:38 - 7:40
     şampanya zamanı.
154. 459649 7:40 - 7:42
     (Gülme sesleri)

     ¶

155. 461847 7:42 - 7:46
     (Alkışlar)

     ¶

156. 466023 7:46 - 7:49
     Evet, çünkü başardık.

     ¶

157. 468960 7:49 - 7:52
     Yüksek teknoloji moleküler
     laboratuvarın tamamını
158. 472269 7:52 - 7:56
     Tanzanya, Kenya ve
     Uganda'daki çiftçilere götürdük
159. 475942 7:56 - 7:58
     ve buna "Ağaç Laboratuvarı"
     adını verdik.
160. 478942 7:59 - 8:00
     Peki ne yaptık?
161. 480157 8:00 - 8:03
     Öncelikle kendimize
     bir ekip adı verdik:
162. 482760 8:03 - 8:05
     "Manyok Virüsü Eylem Projesi"
163. 484958 8:05 - 8:06
     Bir internet sitesi yaptık.
164. 486339 8:06 - 8:10
     Genomik ve programlama
     topluluklarından destek topladık
165. 489974 8:10 - 8:12
     ve uzaktaki çiftçilere gittik.
166. 492411 8:12 - 8:15
     Ağaç Laboratuvarı'mız
     için gereken her şey
167. 495244 8:15 - 8:18
     buradaki ekip tarafından taşındı.
168. 497677 8:18 - 8:22
     Hasta bitkileri teşhis
     etmek için ihtiyaç duyulan
169. 501748 8:22 - 8:25
     tüm moleküler ve işlemsel
     gereksinimler orada.
170. 505431 8:25 - 8:28
     Aslında hepsi aynı zamanda sahnede.
171. 509161 8:29 - 8:32
     Şunu fark ettik ki
     probleme ve çiftçiye

     ¶

172. 512168 8:32 - 8:34
     ne kadar yakın veri elde edebilirsek
173. 514414 8:34 - 8:38
     bitkisindeki sorunu ona
     daha hızlı söyleyebiliriz.
174. 518169 8:38 - 8:40
     Sadece sorunu söylemekle kalmıyor,
175. 520066 8:40 - 8:41
     çözüm de sunuyoruz.
176. 521482 8:41 - 8:43
     Çözüm ise tarlasını
177. 522831 8:43 - 8:45
     ve tarlasındaki böceklere
178. 525478 8:45 - 8:49
     ve patojenlere dirençli
     bitki türlerini yakmak.
179. 529942 8:50 - 8:54
     Öncelikle DNA izolasyonu
     yapmak zorundaydık.
180. 534170 8:54 - 8:57
     Bu makineyi burada kullandık.
181. 537050 8:57 - 9:04
     kısaca PDQeX diyoruz ama
     ''Acayip Hızlı Çıkarma'' anlamında.
182. 544188 9:04 - 9:06
     (Gülme sesleri)

     ¶

183. 546260 9:06 - 9:07
     Biliyorum.

     ¶

184. 547768 9:08 - 9:10
     Arkadaşım Joe oldukça havalı.
185. 551394 9:11 - 9:15
     DNA izolasyonu yapmadaki
     en büyük zorluklardan biri
186. 554778 9:15 - 9:18
     genellikle çok pahalı
     ekipmanlar gerektirmesi
187. 558117 9:18 - 9:20
     ve saatler sürmesi.
188. 559545 9:20 - 9:21
     Ama bu makineyle
189. 561061 9:21 - 9:25
     bunu 20 dakikada
     maliyetinin çok altında yapabiliyoruz.
190. 565165 9:25 - 9:28
     Bir motorsiklet bataryasıyla çalışıyor.
191. 569184 9:29 - 9:34
     Oradan DNA özünü alıp
     bir DNA kütüphanesine hazırlıyoruz,
192. 574494 9:34 - 9:37
     buradaki portatif elde taşınır
     genomik dizileyiciye

     ¶

193. 577952 9:38 - 9:41
     yüklemeye hazır hale getiriyoruz.
194. 581625 9:42 - 9:45
     Sonra bunu küçük bir
     süper bilgisayara takıyoruz,
195. 585387 9:45 - 9:47
     buna da MinIT deniyor.
196. 587728 9:48 - 9:52
     Bunların her ikisi de portatif
     bir batarya kutusuna bağlı.
197. 592449 9:52 - 9:55
     Böylece bir küçük çaplı aile çiftliğindeki
198. 594686 9:55 - 9:57
     en kısıtlayıcı 2 faktör olan
199. 596895 9:57 - 10:01
     temel güç ve internet gereksinimlerini
     ortadan kaldırabiliyorduk.
200. 601807 10:02 - 10:05
     Verileri hızlıca analiz etmek de
     bir sorun olabilir.
201. 605033 10:05 - 10:09
     Ama bu benim bir işlemsel biyolog
     olmamın işe yaradığı bir nokta.
202. 609382 10:09 - 10:12
     Tüm o ölü bitkileri yapıştırmak,
203. 611636 10:12 - 10:13
     ölçüm yapmak
204. 613220 10:13 - 10:15
     ve programlamak
205. 615236 10:15 - 10:19
     sonunda gerçek dünyada
     gerçek zamanlı olarak bir işe yaradı.
206. 619411 10:19 - 10:22
     Kişiselleştirilmiş veritabanı
     yapabiliyordum
207. 622488 10:22 - 10:29
     ve sonuçları çiftçilere altı ay yerine
     üç saat içinde verebiliyorduk.
208. 629694 10:30 - 10:37
     (Alkışlar)

     ¶

209. 638085 10:38 - 10:41
     Çiftçiler çok sevinçliydi.

     ¶

210. 641799 10:42 - 10:45
     Peki bir etkimiz olduğunu nasıl biliyoruz?
211. 644619 10:45 - 10:47
     Ağaç Laboratuvarı'ndan dokuz ay sonra
212. 646643 10:47 - 10:50
     Asha hektar başına hiç mahsül alamazken
213. 649897 10:50 - 10:52
     kırk ton almaya başladı.
214. 651929 10:52 - 10:54
     Ailesini doyuracak kadarına sahipti
215. 653752 10:54 - 10:56
     ve bunu pazarda satıyordu.
216. 656466 10:56 - 10:59
     Şimdi ise ailesi için bir ev inşa ediyor.
217. 660212 11:00 - 11:01
     Evet, harika.
218. 661395 11:01 - 11:06
     (Alkışlar)

     ¶

219. 665509 11:06 - 11:08
     Peki Ağaç Laboratuvarı'nı
     nasıl ölçeklendiririz?

     ¶

220. 667940 11:08 - 11:09
     Durum şu ki
221. 669344 11:09 - 11:11
     Afrika'da çiftçiler zaten ölçeklenmiş.
222. 671481 11:11 - 11:13
     Bu kadınlar çiftçi grubunda çalışıyor.
223. 673384 11:13 - 11:18
     Asha'ya yardım etmek aslında
     köydeki 3000 kişiye yardım etti
224. 677534 11:18 - 11:21
     çünkü Asha sonuçları ve aynı
     zamanda çözümü de paylaştı.
225. 681673 11:22 - 11:26
     Tanıştığım her bir çiftçiyi hatırlıyorum.

     ¶

226. 686665 11:27 - 11:30
     Acıları ve neşeleri
227. 690252 11:30 - 11:32
     hafızama kazındı.
228. 692958 11:33 - 11:35
     Bilimimiz onlar için.
229. 695711 11:36 - 11:39
     Ağaç Laboratuvarı onlara
     daha fazla yiyeceği korumada
230. 698828 11:39 - 11:41
     yardım etmek için en iyi girişimimiz.
231. 701204 11:41 - 11:45
     Hayatımda en iyi bilimi, en ileri
     teknoloji genomik aletlerle
232. 705288 11:45 - 11:51
     Doğu Afrika'nın bu kısmında yapacağımı
     asla hayal etmezdim.
233. 712312 11:52 - 11:55
     Ama ekibimiz
234. 714788 11:55 - 11:59
     çiftçilere altı aydansa üç saat içinde
     cevap verebilmeyi hayal etti
235. 719082 11:59 - 12:01
     ve bunu başardık.
236. 720682 12:01 - 12:05
     Çünkü bu bilimdeki farklılık
     ve kapsamanın gücü.
237. 725156 12:05 - 12:06
     Teşekkürler.

     ¶

238. 726331 12:06 - 12:09
     (Alkışlar)

     ¶

239. 729506 12:10 - 12:14
     (Tezahüratlar)

     ¶